Κόψιμο-ράψιμο συνόρων στα Δυτικά Βαλκάνια

Το σχέδιο συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και Σκοπίων που βρίσκεται σε διαδικασία επικύρωσης, μετά την μονογραφή του σε πανηγυρικό κλίμα στις Πρέσπες, αποτελεί «πρελούδιο» στις διεργασίες «διόρθωσης συνόρων» που θα αναπτυχθούν το φθινόπωρο στα Δυτικά Βαλκάνια, με επίκεντρο το Κόσοβο. Η αιφνιδιαστική στροφή της προσοχής από τη Μεσόγειο στα Δυτικά Βαλκάνια της ελληνικής διπλωματίας και ειδικά του αρμόδιου υπουργού κ. Κοτζιά, όπως διαφαίνεται, έλαβε υπόψη αυτές τις επερχόμενες εξελίξεις.

Δεν προσέτρεξε, όμως, ως όφειλε, να ενημερώσει, να οργανώσει και φυσικά να συμβουλευθεί το πολιτικό σύστημα της χώρας για τις επιλογές και τις στρατηγικές πρωτοβουλίες, την ευθύνη των οποίων ανέλαβε. Με την περίφημη «συμφωνία των Πρεσπών» για το τελικό όνομα, την συνοχή και την ταυτότητα της FYROM θέλησε να αποτρέψει κατ’ ουσία μια δυναμική διάσπασης της επικράτειας της, με την αλβανοκρατούμενη περιοχή του Τετόβου να ακολουθεί τις διεργασίες που παρασκηνιακά κυριαρχούν μεταξύ Κοσόβου και Σερβίας.

Οι πρόεδροι των δύο μερών Θάτσι και Βούτσιτς συζητούν για μια «διορθωτική τάξη πραγμάτων» στα σύνορα σε σχέση με τα δεδομένα που άφησε πίσω της η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας με την παρέμβαση του ΝΑΤΟ και την στόχευση της Γερμανίας στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Επί της ουσίας, η Αθήνα, με ευθύνη της κυβέρνησης Τσίπρα, επιχειρεί να μην ενθαρρύνει, με «λελογισμένο» κόστος -κατά την εκτίμηση της- για την Ελλάδα, το περιθώριο να υπάρξουν κινήσεις της Αλβανίας -και αντανακλαστικά της Βουλγαρίας- για την πρόσκτηση εδαφών, ή τη διαμόρφωση καθεστώτος προτεκτοράτου επί της επικράτειας της FYROM.

Σύμφωνα και με την πολύ ενδιαφέρουσα εκτίμηση του καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο πανεπιστήμιο John Hopkins Έντουαρντ Τζόζεφ «αν η συμφωνία μεταξύ της Ελλάδας και της “Μακεδονίας” για την ονομασία τεθεί σε εφαρμογή, η διάσπαση της “Μακεδονίας” βγαίνει από το τραπέζι και η χώρα οδεύει προς είσοδο στο ΝΑΤΟ, το οποίο εγγυάται ότι η χώρα δεν θα διασπασθεί, ασχέτως του πόσο ανήσυχοι θα γίνουν οι Αλβανοί. Βεβαίως, ισχύει και το αντίθετο. Αν ναυαγήσει η συμφωνία για την ονομασία και κερδίσει έδαφος το κίνημα για τη διάσπαση του Κοσόβου, θα υπάρξουν φωνές για την απόσχιση περιοχών της “Μακεδονίας” όπου πλειοψηφούν οι Αλβανοί».

Τέρμα η εποχή Κλίντον-Ομπάμα

Σε αντίθεση με την στρατηγική που ακολουθείται στην υπόθεση των Σκοπίων, τα Δυτικά Βαλκάνια με επίκεντρο τη “μαύρη τρύπα” του Κοσόβου και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, δεν κατόρθωσαν να αποκτήσουν σταθερές κρατικές οντότητες. Αναζητούν νέα σύνορα ή συσχετισμούς εδαφών με βάση το εθνολογικό κριτήριο συνοχής, μακριά από την δέσμη ιδεών Αχτισάαρι, που επιδοκίμαζαν μέχρι πρόσφατα Ουάσιγκτον και Ευρώπη, περί συγκρότησης πολυεθνικών, πολυπολιτισμικών Δημοκρατιών στα Βαλκάνια.

Κατά την περίοδο Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ με τους Πομπέο και Μπόλτον να έχουν αναλάβει τη διαχείριση της διεθνούς πολιτικής και τον Μίτσελ, υφυπουργό Εξωτερικών σε κρίσιμο εκτελεστικό ρόλο, με την Ευρώπη σε κρίση συνοχής εξαιτίας και του προσφυγικού, οι επιλογές και οι κινήσεις της Δύσης προσανατολίζονται προς πιο συνεκτικά μοντέλα, μακριά από τα δόγματα της εποχής Κλίντον και Ομπάμα στις ΗΠΑ ή της Σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη.

Έτσι εκτιμάται ότι υπάρχει ενθάρρυνση από τις ΗΠΑ και ανοχή από την επίτροπο για τις εξωτερικές υποθέσεις της ΕΕ Μογκερίνι στην επιλογή του πρώην ηγέτη του UCK Θάτσι στην Πρίστινα και του προερχόμενου από τον κύκλο Μιλόσεβιτς δημοφιλή σήμερα πρόεδρο στο Βελιγράδι Βούτσιτς να διχοτομήσουν το Κόσοβο (ανεξάρτητο κράτος από το 2008). Σε μια τέτοια περίπτωση η Σερβία θα προχωρήσει μέχρι την Μιτρόβιτσα, παραχωρώντας στην επιρροή της Αλβανίας το Νότιο Κόσοβο και δύο δήμους από την Κοιλάδα του Πρεσέβο στη νότιο Σερβία όπου επικρατούν οι αλβανικοί πληθυσμοί. Επί της ουσίας, ο λόγος είναι για «ανταλλαγή εδαφών» και για επιστροφή σε δεδομένα του 19ου-20ου αιώνα, με εθνικά συνεκτικά κράτη, αντί για τις πολυμορφικές ενότητες της παγκοσμιοποίησης.

Βιώσιμα κράτη

Παρά τις ανησυχίες και τις διαμαρτυρίες πολλών ΜΚΟ, της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, των αντιπολιτεύσεων σε Σερβία και Κόσοβο, τα εθνικά συνεκτικά κράτη ιστορικά είχαν επιτυχία ως δομές που σταθεροποίησαν την περιοχή. Αποδείχθηκαν βιώσιμα στην πορεία της ιστορίας. Ενδιαφέρον, άλλωστε, έχει να γίνει σύγκριση στην εξέλιξη που είχαν τα «νέα κράτη», που προέκυψαν από τη βίαιη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Από τη μία αυτά που είχαν εθνική συνοχή (Σερβία, Κροατία, Σλοβενία), από την άλλη εκείνα που ήταν μωσαϊκά εθνοτήτων (Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κόσοβο, FYROM) και τα οποία διαφημίζονται ακόμη και σήμερα σαν μοντέλο ειρήνης, ανάπτυξης και σταθερότητας.

Το γεγονός ότι στις 4 Αυγούστου εξέπνευσε η προθεσμία που είχε τεθεί από τη Συμφωνία των Βρυξελλών (2013) για να παρουσιάσει η Πρίστινα το σχέδιο για την Κοινότητα Σερβικών Δήμων του Κοσόβου, με διευρυμένη αυτονομία για τους Σέρβους, δείχνει ότι οι «διορθωτικές» εξελίξεις στα Βαλκάνια έχουν ήδη δρομολογηθεί.