Κράτος πρώτης γραμμής ή κράτος στην κόψη του ξυραφιού;

Τα προβλήματα της Τουρκίας κάνουν την Ελλάδα κράτος πρώτης γραμμής της Δυτικής συμμαχίας ή κράτος στην κόψη του ξυραφιού των στρατηγικών παιγνίων; Αβίαστα η απάντηση είναι αμφότερα με την πλάστιγγα, συμφορά μας, να γέρνει προς το δεύτερο. Αυτή η οδυνηρή πραγματικότητα δεν μπορεί να είναι ορατή σε μια χώρα όπου τα συνθήματα κυριαρχούν εις βάρος των επιχειρημάτων, όπου η γνώση της διεθνούς πολιτικής είναι θολωμένη επειδή επί δεκαετίες μέσα στο μυαλό πολλών έρευσε ιδεολογικό δηλητήριο, όπου η διπλωματία κυμαίνεται μεταξύ αφορισμών και ασυγκράτητων υποκλίσεων και όπου οι κόκκινες γραμμές της εθνικής στρατηγικής είναι αθέατες, επειδή όλα θυσιάζονται πάνω στον «βωμό της καρέκλας» εν μέσω συνθημάτων, τακτικών παιγνίων και λογοπαιγνίων.

Πολλές αναλύσεις είναι εξαιρετικά περιεκτικές, όπως πρόσφατα του Σταύρου Λυγερού στο SLpress. Παραθέτω απόσπασμα για τις σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ: «Στην πραγματικότητα, η άτυπη διπλωματική διελκυστίνδα βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη. … Στην Ουάσιγκτον φαίνεται πως έχουν αποφασίσει να μην τραβήξουν το σκοινί. Ελπίζουν πως ακόμα κι αν δεν τα βρουν με τον Ερντογάν θα επαναφέρουν την Τουρκία στο δυτικό “μαντρί”, όταν αυτός με τον έναν ή τον άλλο τρόπο φύγει από το προσκήνιο».

Σίγουρα δεν τελείωσε το ζήτημα των σχέσεων Τουρκίας-Δύσης όπως πολλοί υστερικά και αλλοπρόσαλλα υποστηρίζουν, επειδή εντυπωσιάζονται από στιγμιαία γεγονότα πίσω από τα οποία όπως πάντα συμβαίνει υποβόσκουν αθέατες μεθοδεύσεις, αθέατες ενέργειες και συναλλαγές και αθέατοι μεσοπρόθεσμοι και μακροπρόθεσμοι στρατηγικοί σκοποί. Συνεκτιμώντας λοιπόν μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα κριτήρια, ναι μεν η Ελλάδα είναι κράτος πρώτης γραμμής, αλλά και στην κόψη του ξυραφιού.

Ένα κράτος είναι αναξιόπιστο και θεωρείται αναλώσιμο εάν και όταν η κοινωνία καταστέλλεται οικονομικά, όταν οι πολίτες βρίσκονται σε διάσταση με τους «διοικούντες» που κατεξουσιάζουν προς όφελος ξένων συμφερόντων και όταν η εξουσία όχι μόνο δεν παρουσιάζει οποιοδήποτε στρατηγικό σχέδιο αλλά επιπλέον αποφασίζει ερήμην της κοινωνίας παγιδευτικούς κατευνασμούς και συρρικνώσεις της κυριαρχίας. Το ίδιο ισχύει όταν όλα επισκιάζονται από παραπλανητικά συνθήματα και όταν η αξιοπιστία του κράτους πλήττεται ανεπανόρθωτα επειδή κύρια ενασχόληση των «διοικούντων» είναι αλληλοκατηγορίες κάθε είδους, παραπλανητικά συνθήματα και ανταγωνισμός υποχωρητικότητας κατά εξωτερικών απειλών.

Λόγω μονιμότερων κριτηρίων και παραγόντων που αφορούν την διαχρονική αντιπαράθεση ναυτικών δυνάμεων και ηπειρωτικών δυνάμεων πάνω στην περίμετρο της Ευρασίας, μια δραματική αποχώρηση ή αποκόλληση της Τουρκίας από τις δυτικές συμμαχίες θα αποτελέσει εξέλιξη που θα ανατρέψει γεωπολιτικές ισορροπίες αιώνων. Σε αυτή την γεωπολιτική διελκυστίνδα η Τουρκία (βέβαια και η Ελλάδα αλλά δεν έχει επίγνωση της αξίας της για να την «εξαργυρώσει» δεόντως) είναι «γεωπολιτικά τείχη» των Ναυτικών δυνάμεων. Υπό κάποιες προϋποθέσεις που έχουμε αναλύσει αλλού, η Ελλάδα θα μπορούσε να είναι πιο σημαντική από την Τουρκία:

Ξεχνώντας κωμικούς κατευνασμούς

Πρώτον, εάν και όταν διαθέτει αξιόπιστη εθνική στρατηγική στερημένη αστείων τακτικισμών και κωμικών κατευνασμών τύπου ζεϊμπέκικων ή ανταλλαγών γραβατών που εσχάτως τραγικά βαφτίστηκαν «συναδελφοσύνη των λαών» ή και «αντί-ιμπεριαλιστικός διεθνισμός». Μια αξιόπιστη εθνική στρατηγική σημαίνει στρατηγική εποπτεία στην περιφέρεια στην οποία ανήκει το λιγότερο ισχυρό κράτος, επωφελείς γι’ αυτό στρατηγικές συναλλαγές με τις μεγάλες δυνάμεις και ασφαλώς ικανότητα εφαρμογής των προνοιών του διεθνούς δικαίου που αφορούν την Επικράτειά του.

Στην περίπτωση της Ελλάδας αντί να επιδίδεται σε «στρατηγικό κρυφτούλι» στο Ιόνιο αξιοπιστία σημαίνει εφαρμογή του διεθνούς δικαίου της θάλασσας στο Αιγαίο και εκπλήρωση της διεθνούς και ευρωπαϊκής νομιμότητας στην Κύπρο. Στην τελευταία μάλιστα περίπτωση η Ελλάδα εκμηδενίζεται στρατηγικά εάν νομιμοποιηθούν τα τετελεσμένα της παράνομης βίας, εάν η Κύπρος ενταχθεί στην Τουρκική σφαίρα επιρροής και εάν έτσι η Ελλάδα παγιδευτεί στρατηγικά και ανεπίστροφα.

Ως προς το τελευταίο διόλου τυχαίο εσχάτως η Άγκυρα επικεντρώνεται στο ζήτημα της «πολιτικής ισότητα» και των «ειδικών εγγυήσεων». Εάν το επιτύχει νέα νομικά δεδομένα και διαμέσου των εποίκων και όσων Τουρκοκύπριων συνηγορούν θα της επιτρέψουν να ελέγχει νόμιμα και ολοκληρωτικά την Μεγαλόνησο. Ταυτόχρονα θα αναβαθμιστεί γεωπολιτικά και με τρόπο που ενέχει βαθύτατες προεκτάσεις για όλους.

Πελατειακές σχέσεις ΗΠΑ

Δεύτερον, αξιόπιστη εθνική στρατηγική σημαίνει, επίσης, και αποτελεσματική αποτροπή της Τουρκίας σε όλο το φάσμα. Επειδή αποτελεί Αλφαβητάριο για όποιον γνωρίζει πως λειτουργούν οι ηγεμονικές δυνάμεις, εδώ και πολύ καιρό γράφτηκε: «Ο λιγότερο ισχυρός που δεν διαθέτει αξιόπιστη εθνική στρατηγική καλείται να υποχωρήσει σε θέματα ζωτικών εθνικών συμφερόντων για να εξυπηρετήσει μια στρατηγική σκοπιμότητα του ηγεμονικού κράτους. Το φταίξιμο είναι πάντα δικό του, επειδή δεν είχε φροντίσει να μην βρεθεί σε δυσμενή θέση στους περιφερειακούς συσχετισμούς που το επηρεάζουν. Όταν έτσι έχουν τα πράγματα καλείται να υποστεί το κόστος της αμέλειάς του» με το να γίνεται πιόνι εφήμερων χειρισμών της ηγεμονικής δύναμης. Οι Πρέσπες, το ταξίδι το Ερντογάν στην Ελλάδα, το πρόσφατο ταξίδι του Πρωθυπουργού στην Άγκυρα, οι δηλώσεις για το Καστελλόριζο και οι δηλώσεις για το πνεύμα των Πρεσπών στο Αιγαίο και στην Κύπρο αυτό υποδηλώνουν.

Τρίτον, εδώ και καιρό υποστηρίχθηκε, επίσης, ότι στοιχειώδης γνώση της μεταπολεμικής αμερικανικής στρατηγικής (δόγμα Νίξον: στρατιωτική βοήθεια και πελατειακές σχέσεις με αυτούς που μπορούν να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους και να επιβάλουν περιφερειακή σταθερότητα, στρατηγική που συνεχίζουν όλοι οι Πρόεδροι έκτοτε) δείχνει ότι, οι ΗΠΑ συνάπτουν πελατειακές σχέσεις με εκείνες τις περιφερειακές δυνάμεις –διαδοχικά ή εναλλασσόμενα: Ισραήλ, Ιράν, Τουρκία, Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος και σε πολλές άλλες περιπτώσεις ευρύτερα– οι οποίες κατορθώνουν να ασκήσουν στρατηγική εποπτεία στο άμεσο διεθνές περιβάλλον στο οποίο ανήκουν.

Το μείζον για μια ηγεμονική δύναμη δεν είναι καθεστώτα ή ιδεολογίες, αλλά το τι συναλλαγές και πόσο συμφέρουσες θα είναι στρατηγικά. Ορθολογιστικά σκεπτόμενοι και έχοντας κατά νου το αξίωμα πως στην διεθνή πολιτική η πολιτική ηθική είναι μηδενική, το μπαλάκι είναι σχεδόν μονίμως στην πλευρά του λιγότερο ισχυρού κράτους και όχι της ηγεμονικής δύναμης.

Για τον λιγότερο ισχυρό για να μπορεί να αναπτύσσει συμφέρουσες συναλλαγές με τις ηγεμονικές δυνάμεις είναι να μην αφήνονται οι συσχετισμοί ισχύος με εχθρικούς γειτονικούς τοποτηρητές να επιδεινωθούν σε βαθμό που τα δικά τους ζωτικά εθνικά συμφέροντα να καθίστανται αναλώσιμα στον βωμό της στρατηγικής σκοπιμότητας της ηγεμονικής δύναμης.

Να μην ανατραπεί η ισορροπία

Τέταρτον, σ’ ένα περιφερειακό υποσύστημα ισορροπίας ισχύος δυαδικού χαρακτήρα όπως αυτό της Τουρκίας-Ελλάδας, εάν ανατραπεί η ισορροπία υπέρ της μιας πλευράς, το αναμενόμενο είναι πως η εκτός περιφέρειας ηγεμονική δύναμη θα καλέσει αυτόν που βρίσκεται σε δυσμενέστερη θέση να προσαρμοστεί στην περιφερειακή στρατηγική λογική τόσο του ηγεμονικού κράτους όσο και του περιφερειακού εχθρικού κράτους.

Στην περίπτωσή μας, το τελευταίο είναι η Τουρκία, η οποία δεν έπαψε να είναι κράτος πρώτης γραμμής της ναυτικής συμμαχίας εξ ου και όπως αναφέρθηκε πιο πάνω σωστά το άρθρο του SLpress «η άτυπη διπλωματική διελκυστίνδα βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη. … Ελπίζουν πως ακόμα κι αν δεν τα βρουν με τον Ερντογάν θα επαναφέρουν την Τουρκία στο δυτικό μαντρί».

Εν μέσω ασυναρτησιών, συνθημάτων, μικροπολιτικών καυγάδων και απίστευτα ρηχών αιτιολογήσεων, ενώ η Ελλάδα σίγουρα είναι κράτος πρώτης γραμμής, επειδή δεν μπορεί να το εκμεταλλευτεί ήδη βρίσκεται πάνω στην κόψη του ξυραφιού με πολλούς τρόπους. Εάν δεν σοβαρευτεί στρατηγικά όταν η στιγμή είναι ευνοϊκή για τις ΗΠΑ η Ελλάδα για ακόμη μια φορά, επειδή αυτή θα φταίει και κανείς άλλος, θα οδηγηθεί στην Κλίνη του Προκρούστη, ίσως για τελευταία φορά, επειδή θα αποδειχθεί εκμηδενιστική.

Η Τουρκία έχει περιθώρια

Η Τουρκία παρά τα προβλήματα, τις σχοινοβασίες και τα στρατηγικά ρίσκα του Ερντογάν ή αύριο κάποιου άλλου ηγέτη –και οι ΗΠΑ ως μεγάλη στρατηγική δύναμη πάντα έχει στο στρατηγικό της τραπέζι πολλά μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα εναλλακτικά σενάρια– ολοφάνερα αναπτύσσει πελατειακές σχέσεις και τα περιθώρια της δεν εξαντλήθηκαν. Ακόμη και εάν αρχίζουν να εξαντλούνται και με δεδομένο ότι αποτελεί ελάχιστα πιθανό ενδεχόμενο η Τουρκία να αποχωρήσει ολοκληρωτικά από τις Δυτικές Συμμαχίες, εναλλακτικές αποφάσεις και καταστάσεις θα μπορούσαν είναι οι εξής:

Είτε με επικεφαλής ένα «ελαφρά μεταλλαγμένο» Ερντογάν είτε με κάποιο άλλο ηγέτη στο πηδάλιο της Άγκυρας να αναγνωριστεί στην Τουρκία ειδικός ρόλος και ειδική σχέση όπως παλαιότερα έγινε με την Γαλλία και μάλιστα για πιο αμφιλεγόμενα ζητήματα που αφορούσαν την πυρηνική ισχύ. Οι μεταβλητές που επηρεάζουν τις εξελίξεις στις σχέσεις Τουρκίας-Δύσης είναι πολλές, συχνά μεγάλης κύμανσης και ως προς κάποια ζητήματα η Τουρκία βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση.

Τα παίγνια συνεχίζονται και έχουν μέλλον ενδεχομένως εις βάρος της Ελλάδας και όχι μόνο. Ιδιαίτερα επειδή:

1. δεν κατέρρευσε η οικονομία της Τουρκίας
2. διατηρεί ένα πανίσχυρο στρατό
3. αναπτύσσει ναυτική ισχύ
4. καθήλωσε την Ελλάδα σε μια αλληλουχία ντροπιαστικών κατευνασμών που γιγαντώνουν τα γεωπολιτικά ερείσματα της Τουρκίας, δεν εφαρμόζονται οι de jure πρόνοιες του διεθνούς δικαίου της θάλασσας και καθιστούν την Ελλάδα αναξιόπιστη στρατηγικά
5. η κολοσσιαίας γεωπολιτικής σημασίας Κύπρος είναι στα πρόθυρα της Τουρκικής επικυριαρχίας
6. παρά τους S-400 στο τραπέζι της Άγκυρας βρίσκονται πολλά χαρτιά ιδιαίτερα εάν συνεκτιμηθεί ότι οι μελλοντικές συγκλίσεις ΗΠΑ-Ρωσίας σε άλλες περιοχές πιθανό να αφήνουν περιθώρια για «ειδικό ρόλο» της Τουρκίας εάν δεν απομακρυνθεί από την Δύση.

Σε βαθύ ύπνο

Επιπλέον, πέραν της Κύπρου κανείς θα κάνει μεγάλο λάθος αν θεωρήσει ότι τελείωσαν τα στρατηγικά παίγνια σε Ιράκ, Ιράκ, Ιράν, Λίβανο, Αίγυπτο, Λιβύη, Παλαιστινιακό. Ακόμη, με τους νεοέλληνες σε βαθύ ύπνο και όλα τα προαναφερθέντα και πολλά άλλα σε πλήρη εξέλιξη χωρίς πολλές επιλογές στις επερχόμενες εκλογές οι πολίτες βομβαρδίζονται με επικοινωνιακά τεχνάσματα, αποκοιμιστικά συνθήματα, εκλογικεύσεις, λανθασμένες αναλύσεις και ψεύδη.

Ένα περιφερειακό κράτος όπως η Ελλάδα έχει δύο κύριες επιλογές: Πρώτον, να κατορθώσει να καταστεί αξιόπιστο και κύριος περιφερειακός πελατειακός συνεταίρος της ηγεμονικής δύναμης. Δεύτερον, εάν αυτό δεν είναι πλήρως εφικτό η ασφαλιστική δικλείδα είναι να εξισορροπήσει πλήρως το «περιφερειακό κράτος-τοποτηρητή», δηλαδή την Τουρκία.

Μια ακόμη πιο προχωρημένη στάση έσχατης ανάγκης στην περίπτωση που το ηγεμονικό κράτος είναι ακλόνητο στις ιεραρχίες των επιλογών του, είναι το λιγότερο ισχυρό κράτος (η Ελλάδα) να διαθέτει επαρκή ισχύ και αποτρεπτικά στρατηγικά σχέδια. Έτσι, εάν η αποτροπή αποτύχει και ταυτόχρονα εξωθείται στην στρατηγική συντριβή του να είναι αξιόπιστα έτοιμο να εξουδετερώσει πλήρως τον περιφερειακό τοποτηρητή.

Στην τελευταία περίπτωση όπως η διεθνής πρακτική δείχνει (με το Ισραήλ στην κορυφή επιτυχών στάσεων), η αξιόπιστη στρατηγική αποφασιστικότητα λογικά και ορθολογιστικά οδηγεί το ηγεμονικό κράτος σε ευνοϊκότερες αποφάσεις για τον αμυνόμενο. Συνεκτιμά δεόντως και ορθολογιστικά τα συμφέροντά του και ευνοεί συμμετρία περιφερειακών συμφερόντων. Αντίθετα, ο κατευνασμός οδηγεί σε συντριβή χωρίς πόλεμο και πιθανότατα σε πόλεμο που ο αδύναμος θα χάσει.

Ας το κάνουμε ρητό: Παρά τις συχνά αξιοθρήνητες καταστάσεις στις οποίες βρέθηκαν οι νεοέλληνες τους δύο τελευταίους αιώνες αυτό που συμβαίνει τα τελευταία χρόνια και η κατηφορική τροχιά του νεοελληνικού κράτους δεν έχουν προηγούμενο. Αναζητούνται τρόποι αντιστροφής του χείριστου των χειρίστων της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.