Κύπρος: Η δικοινοτική-διζωνική ομοσπονδία και τα δύο κράτη

Το άρθρο γράφτηκε γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι θα προκαλέσει αντιδράσεις. Να δηλώσω ότι δεν είμαι Κύπριος, ούτε έχω επισκεφθεί ποτέ το νησί. Πρόθεσή μου είναι να ξεκινήσει μία ειλικρινής συζήτηση χωρίς προκαταλήψεις και προκατασκευασμένες απόψεις, για το μέγιστο αυτό εθνικό θέμα. Τελευταία, πυκνώνουν τα δημοσιεύματα τα οποία κατηγορούν την κυβέρνηση ότι προσέρχεται σε διάλογο-διαπραγμάτευση με την Τουρκία, αφήνοντας εκτός το Κυπριακό και ότι ετοιμάζεται να “ξεπουλήσει” τον Κυπριακό Ελληνισμό. Την ίδια στιγμή ο Ερντογάν ζητά δύο κράτη στην Κύπρο.

Παράλληλα όλοι δηλώνουν την ανάγκη εξεύρεσης μίας “δίκαιης και βιώσιμης λύσης”, χωρίς να προσδιορίζουν επακριβώς ποια είναι αυτή, επικαλούμενοι αορίστως το ευρωπαϊκό κεκτημένο και την ανάγκη επανένωσης του νησιού. Αντιθέτως, στηλιτεύονται οι τουρκικές δηλώσεις και προσπάθειες για δημιουργία δύο ξεχωριστών κρατών στο νησί. Σκοπός δεν είναι η ερμηνεία των προθέσεων της κυβέρνησης, αλλά να τεθεί μια σειρά ερωτημάτων.

Εάν ορισθεί ως αφετηρία της δημιουργίας των δύο κοινοτήτων το 1571 μ.Χ., έτος της οθωμανικής κατάκτησης, πότε ακριβώς οι δύο κοινότητες ήταν ελεύθερες και ισότιμες, χωρίς την παρουσία μίας ξένης δύναμης; Υπόψη ότι δεν γίνεται λόγος για ειρηνική συνύπαρξη, διότι αυτή επιβάλλονταν από τον εκάστοτε επικυρίαρχο. Η τουρκοκυπριακή κοινότητα είναι αδιάφορο εάν προέρχεται από εξισλαμισμένους Κυπρίους ή εποίκους, αλλά σε όλη την οθωμανική περίοδο οι χριστιανοί ήταν υπόδουλοι-ραγιάδες, άρα υπήρχε σχέση αφέντη- δούλου. Από το 1878 και μέχρι το 1960 οι δύο κοινότητες τελούσαν υπό τη διοίκηση των Βρετανών, άρα πάλι δεν ήταν ελεύθερες.

Ο απελευθερωτικός αγώνας της ΕΟΚΑ αφορούσε την ένωση με την Ελλάδα και όχι ένα ανεξάρτητο κράτος, δεδομένου ότι οι Ελληνοκύπριοι ήταν η συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων, το 82%. Για τους Τουρκοκυπρίους ο αγώνας των Ελληνοκυπρίων όχι μόνο δεν έλεγε τίποτε, αλλά φαινόταν και απειλητικός, ακόμα και για την παραμονή τους στο νησί. Το πώς κατέληξε να δημιουργηθεί η Κυπριακή Δημοκρατία είναι γνωστό, αλλά το 1960 ήταν η πρώτη φορά που οι δύο κοινότητες ήταν ελεύθερες και λόγω της Συνθήκης της Ζυρίχης ισότιμες, δεδομένου ότι η τουρκοκυπριακή μειονότητα αναβαθμίστηκε θεσμικά σε συνέταιρο.

Η πρόκληση ήταν οι δύο κοινότητες να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν ένα βιώσιμο κράτος και να αναπτύξουν τους θεσμούς που προέβλεπε το σύνταγμα. Το εάν πέτυχε ή όχι είναι γνωστό. Λίγο ενδιαφέρει ποιος έφταιξε εάν για την αποτυχία. Σημασία έχει ότι οι δύο κοινότητες δεν έβαλαν πάνω απ’ όλα τα συμφέροντα του νεοπαγούς κράτους για να το καταστήσουν βιώσιμο. Ουσιαστικά οι δύο μοιράζονταν τον ίδιο χώρο και τίποτε άλλο.

Η λύση της διζωνικής ομοσπονδίας

Σήμερα, οι εξ Ελλάδος και Ελληνοκύπριοι πολιτικοί ισχυρίζονται ότι μία λύση που θα βασίζεται σε δικοινοτική-διζωνική ομοσπονδία θα είναι λειτουργική και θα επιτρέψει την επανένωση του κράτους. Τί τους κάνει αλήθεια να το πιστεύουν αυτό; Το κράτος δεν ήταν λειτουργικό όταν οι δύο λαοί ζούσαν στα ίδια χωριά και πόλεις και ήξεραν ο ένας τον άλλο, πώς θα μπορέσει να λειτουργήσει μετά από σχεδόν 50 χρόνια, όταν πλέον οι δύο κοινότητες έχουν αποξενωθεί με βίαιο τρόπο;

Τί εγγυάται ότι δεν θα μετατραπεί σε μία νέα Βοσνία-Ερζεγοβίνη, που θα απαιτεί την μόνιμη παρουσία ενός ξένου Ύπατου Αρμοστή, για να επιλύει τις συνεχείς προστριβές; Τι θα γίνει με τους εποίκους που έχουν εγκατασταθεί στα κατεχόμενα και έχουν δημιουργήσει περιουσίες και οικογένειες, το ίδιο και τα παιδιά τους; Ποιος και πώς θα τους υποχρεώσει να επιστρέψουν στην Τουρκία; Τι θα γίνει με τους αλλοδαπούς που έχουν αποκτήσει περιουσίες εκεί;

Ας υποτεθεί ότι υλοποιείται η προτεινόμενη λύση. Θα μπορεί να πάει κάποιος Ελληνοκύπριος στο χωριό του που κατοικείται πλέον από Τουρκοκυπρίους και να εγκατασταθεί στο παλιό του σπίτι; Τί θα γίνουν οι τωρινοί κάτοικοι; Θα νιώθει ο Ελληνοκύπριος ασφαλής; Τα ίδια ισχύουν και για την άλλη πλευρά. Εάν πάλι δεν ισχύει η ελευθερία μετοίκησης ή η επάνοδος στους τόπους καταγωγής, τότε τί επανένωση είναι αυτή; Θα πηγαίνουν να βλέπουν τα σπίτια των γονιών και των παππούδων τους, όπως πηγαίνουν οι απόγονοι των προσφύγων στην Σμύρνη και τον Πόντο;

Οι επιπτώσεις της επανένωσης

Εάν υπάρξει πρόβλεψη καταβολής αποζημιώσεων, ποιος θα πληρώσει γι’ αυτές; Θα δεχθούν η Ελλάδα και η Τουρκία να αναλάβουν το κόστος, λαμβάνοντας υπόψη την οικονομική κατάσταση των δύο χωρών; Με βάση τις οικονομικές ανάγκες της Ουκρανίας και την κατάσταση της οικονομίας των χωρών της ΕΕ, είναι εξίσου αμφίβολο εάν τα κράτη-μέλη θα δεχθούν να αναλάβουν το οικονομικό κόστος της επανένωσης. Εάν ληφθεί ως υπόδειγμα η περίπτωση της Γερμανίας, όπου μετά από 33 χρόνια το ανατολικό κομμάτι εξακολουθεί να μην έχει προσεγγίσει το οικονομικό επίπεδο του δυτικού, τότε το εγχείρημα μάλλον υπερβαίνει τις δυνατότητες της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Εάν υπάρχει δυσφορία στη Γερμανία που είναι ο ίδιος λαός, πόσο πιθανό είναι ότι οι Ελληνοκύπριοι θα δεχθούν αγόγγυστα να στερηθούν για πολλά χρόνια το ανεβασμένο βιοτικό επίπεδό τους χάριν της στήριξης των Τουκοκυπρίων, ουσιαστικά ενός άλλου λαού με ιστορικό αιματοχυσίας μεταξύ τους; Σημειωτέον ότι η διαίρεση της Γερμανίας διήρκεσε 45 χρόνια, δηλαδή λιγότερα από τη διαίρεση της Κύπρου.

Πώς θα οργανωθεί η δημόσια εκπαίδευση; Με δεδομένο ότι η Ιστορία χρησιμοποιείται για τη δημιουργία εθνικής συνείδησης, πάνω σε ποια βάση θα διδάσκεται το παρελθόν; Πώς θα παρουσιάζεται η οθωμανική κατάκτηση ή ο αγώνας της ΕΟΚΑ και η εισβολή του 1974; Μήπως αυτά θα απαλειφθούν; Μπορεί να σταθεί ένα κράτος πάνω στη λήθη και τα ψέματα ή στη διαφορετική παρουσίαση της Ιστορίας από κάθε πλευρά; Πάνω σε ποια βάση θα οικοδομηθούν οι ένοπλες δυνάμεις; Οι μονάδες θα είναι μικτές ή εθνικά διαχωρισμένες; Ποιοι και με ποιες διαδικασίες θα αποτελούν την ηγεσία τους; Ποιοι ψυχικοί δεσμοί θα σφυρηλατούνται εντός του στρατεύματος και ποια θα είναι η αποστολή του;

Ο παράγοντας Τουρκία

Η Τουρκία το 1974 επέβαλε τετελεσμένο, το οποίο άλλαξε τα γεωπολιτικά δεδομένα στο νησί. Ποιος και πώς θα την υποχρεώσει να αναθεωρήσει τα τετελεσμένα και να υποχωρήσει όντας η ισχυρότερη πλευρά; Μπορούν η Ελλάδα και η ελληνοκυπριακή πλευρά να παραχωρήσουν ό,τι ζητήσει ως αντάλλαγμα; Η μόνη περίπτωση αποχώρησης της Τουρκίας είναι κατόπιν πολεμικής ήττας. Τί εγγυάται ότι δεν θα ξαναπροσπαθήσει να εισβάλει μετά από μερικά χρόνια όταν θα είναι και πάλι έτοιμη; Ακόμα κι αν νικούσαν, αντέχουν Ελλάδα και Κύπρος το κόστος διατήρησης μεγάλων αμυντικών προϋπολογισμών, ώστε να είναι πάντα έτοιμες; Υπάρχει η πολιτική και λαϊκή βούληση;

Ακόμα και εάν Νικούσε η ελληνική πλευρά, τί θα γίνει με τους Τουρκοκυπρίους; Πώς ενσωματώνεται ένας πληθυσμός που δεν θέλει να ενσωματωθεί και η νομιμοφροσύνη του ανήκει σε ένα άλλο κράτος; Τι θα γίνει εάν ξεκινήσει αντάρτικο πόλεων ή αναπτυχθούν παράλληλες δομές; Θα προβεί η Κυπριακή Δημοκρατία σε πογκρόμ και διώξεις κατά τα πρότυπα των Σεπτεμβριανών ή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ;

Η διχοτόμηση ως οριστική λύση

Άποψη του γράφοντος είναι ότι η λύση δημιουργίας δύο ανεξάρτητων και κυρίαρχων κρατών, είναι δεδομένων των συνθηκών η καλύτερη. Η διαπραγμάτευση να εστιαστεί στην τύχη της περιοχής της Αμμοχώστου και σε εδαφικές προσαρμογές και στον καθορισμό των ορίων των ΑΟΖ, χωρίς καταβολή αποζημιώσεων. Η Πράσινη Γραμμή να καταστεί σκληρό σύνορο και η τουρκοκυπριακή πλευρά να ακολουθήσει όποιο δρόμο επιθυμεί.

Η Κυπριακή Δημοκρατία, ένα ανεπτυγμένο και λειτουργικό κράτος-μέλος της ΕΕ, να επιζητήσει την ένταξή της στο ΝΑΤΟ. Παράλληλα να αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες σε συνεννόηση με την Ελλάδα, ώστε να προχωρήσουν σε εξοπλιστικά προγράμματα που θα προάγουν το δόγμα του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου και της υπεράσπισης των συμφερόντων τους στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Ελλάδα να προβεί σε συνταγματική τροποποίηση που θα προβλέπει την άμεση εμπλοκή της εναντίον όποιου απειλήσει την εδαφική ακεραιότητα και ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας, ώστε να μην μπορούν οι εδώ ελίτ να ισχυριστούν ότι “η Κύπρος κείται μακράν” και σε περίπτωση άρνησης να παραπεμφθούν σε δίκη με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας.

Οι ανωτέρω σκέψεις μπορεί να ξενίζουν ή και να φαίνονται μειοδοτικές, αλλά δεν μπορώ να σκεφτώ πώς θα λειτουργήσει μία διζωνική-δικοινοτική ομοσπονδία, χωρίς εμμέσως πλην σαφώς να ελέγχεται από την Τουρκία. Εννοείται ότι οι προτεινόμενες λύσεις πρέπει να τεθούν στην κρίση του κυπριακού λαού με δημοψήφισμα και να υπάρξει επαρκής χρόνος για να τεθούν στο δημόσιο διάλογο όλες οι απόψεις. Οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις που έχουν τεθεί σε κίνηση είναι σίγουρο ότι θα επηρεάσουν και τους Ελλαδίτες. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι Ελλάδα και Κυπριακή Δημοκρατία είναι αλληλοεξαρτώμενες και αποτελούμενες από τον ίδιο λαό. Οι όποιες εξελίξεις ανακύπτουν πρέπει να μας βρίσκουν ενωμένους και έτοιμους σε όλα τα επίπεδα.