Με το ένα πόδι η Ελλάδα σε συμμαχίες και στρατιωτικές αποστολές…

Οι στρατιωτικές συμμαχίες αντιπροσωπεύουν μία από τις σημαντικότερες μορφές συνεργασίας στο διεθνές σύστημα. Τα κράτη έχουν στην ουσία δύο τρόπους για να κατοχυρώσουν την ασφάλειά τους: με τον εξοπλισμό τους και με τη συμμετοχή τους σε συμμαχίες. Οι πιο αδύναμες χώρες ιδιαίτερα, αλλά όχι μόνον, επιδιώκουν την ένταξή τους σε συμμαχίες επειδή οι κίνδυνοι για την ασφάλειά τους είναι μεγαλύτεροι. Σκοπός του άρθρου είναι να στρέψει την προσοχή σε ένα πρακτικό ζήτημα που έχει να κάνει με τα στρατηγεία που διαθέτει η Ελλάδα στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, καθώς και στη συμμετοχή της σε στρατιωτικές αποστολές στο εξωτερικό.

Από το 1952, στην Ελλάδα δεν υπήρξε έδρα χερσαίου στρατηγείου της δομής διοικήσεως του ΝΑΤΟ, εκτός από ένα πολύ σύντομο διάστημα. Όταν λέμε δομή διοικήσεως, εννοούμε, μεταξύ των άλλων, ό,τι χρηματοδοτείται από το ΝΑΤΟ. Οι ελληνικές χερσαίες δυνάμεις, η 1η Στρατιά δηλαδή, από το 1952 μέχρι το 1974 υπαγόταν στο Χερσαίο Στρατηγείο Νοτιοανατολικής Ευρώπης (LANDSOUTHEAST), με έδρα τη Σμύρνη. Η Ελλάδα αποχώρησε από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ το 1974 και επανήλθε το 1980.

Στη συμφωνία επανένταξης του 1980, προβλεπόταν η ίδρυση ενός χερσαίου στρατηγείου στην Ελλάδα στη δομή διοικήσεως του ΝΑΤΟ (LANDSOUTHCENT). Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν υλοποιήθηκε, λόγω των τουρκικών ενστάσεων, και τις συμμαχικές υποχρεώσεις στο διάστημα 1980-1999 ανέλαβε η 1η Στρατιά. Η δομή διοικήσεως της νότιας πτέρυγας παρέμενε σχεδόν η ίδια μέχρι το 1999, οπότε έχουμε τη δημιουργία του Συμμαχικού Στρατηγείου Νοτιοκεντρικής Περιοχής (JC SOUTHCENT) στον Τύρναβο. Το στρατηγείο αυτό υπήρξε θνησιγενές, διότι το 2003 η δομή διοικήσεως του ΝΑΤΟ άλλαξε και πάλι κι αυτά τα περιφερειακά στρατηγεία καταργήθηκαν. Την ίδια χρονιά το ΝΑΤΟ έλαβε δύο σημαντικές αποφάσεις:

Πρώτον, κατάργησε τις περιοχές ευθύνης των στρατηγείων, διότι χωρίς το Σύμφωνο της Βαρσοβίας δεν υπήρχε εχθρός και οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης άρχισαν να εντάσσονται στη Συμμαχία. Έπαψε, λοιπόν, πλέον να υπάρχει ελληνοτουρκική αντιδικία για το ποιο στρατηγείο θα είχε τον έλεγχο του Αιγαίου. Επιπλέον, το ΝΑΤΟ δεν είχε πλέον αποστολή στην περιοχή του, οπότε άρχισε να σκέφτεται την ανάληψη αποστολών εκτός Ευρώπης.

Δεύτερον, μείωσε τα στρατηγεία της δομής διοικήσεως από 20 σε 11, οπότε από τα επτά επιχειρησιακού επιπέδου στρατηγεία έμειναν τρία, ενώ από τα 11 κλαδικά/τακτικού επιπέδου έμειναν έξι. Ταυτόχρονα δημιούργησε τη δομή δυνάμεων, η οποία αποτελείται από δυνάμεις και στρατηγεία που οι χώρες θέτουν στη διάθεση της Συμμαχίας, σε μόνιμη ή προσωρινή βάση. Τα στρατηγεία της δομής δυνάμεων δεν χρηματοδοτούνται από το ΝΑΤΟ, αλλά από τις ίδιες τις χώρες, που τα διαθέτουν σε εθελοντική βάση.

Πολλές χώρες έσπευσαν να διαθέσουν χερσαία στρατηγεία επιπέδου σώματος στρατού, ήταν εξάλλου και η εποχή που οι ευρωπαϊκοί στρατοί έψαχναν να βρουν απασχόληση. Η Ελλάδα διέθεσε το Γ’ Σώμα Στρατού και σήμερα αυτού του είδους τα στρατηγεία στο ΝΑΤΟ είναι εννιά και τα διαθέτουν οι Βρετανία, Γερμανία-Ολλανδία, Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα, Τουρκία, Γαλλία, ενώ το Ευρωπαϊκό Σώμα Στρατού είναι πολυεθνικό και το Βορειοανατολικό Σώμα Στρατού συγκροτείται από Γερμανία, Πολωνία και Δανία.

Πέντε παρατηρήσεις

Πρώτη: Η Ελλάδα πρόσφερε ένα χερσαίο στρατηγείο στο ΝΑΤΟ, επειδή αυτό επεδίωκε για χρόνια και επειδή διέθετε και η Τουρκία. Ωστόσο, αφενός από το 2003 τα στρατηγεία δεν είχαν περιοχή ευθύνης, αφετέρου η Τουρκία διέθετε πάντα από το 1952 ένα ή και δύο νατοϊκά στρατηγεία πριν και μετά το 2003. Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι η Τουρκία διέθετε την πολιτική βούληση να αναπτύξει το στρατηγείο της όπου το ζητούσε το ΝΑΤΟ. Είναι ενδεικτικό ότι το αντίστοιχο του ελληνικού τουρκικό στρατηγείο ανέλαβε τρεις φορές τη διοίκηση της ISAF στο Αφγανιστάν.

Δεύτερη: Αντίστοιχα με το ελληνικό στρατηγεία διαθέτουν χώρες με πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες, οικονομικές και στρατιωτικές. Η Ολλανδία για παράδειγμα, συμμετέχει σε ένα στρατηγείο μαζί με τη Γερμανία, αλλά οι άλλες χώρες δεν αντιμετώπιζαν απειλή όπως η Ελλάδα.

Τρίτη: Η διάθεση ενός στρατηγείου επιπέδου σώματος στρατού στη Συμμαχία κοστίζει και αυτός είναι ο λόγος, που τέτοια έξοδα αναλαμβάνουν χώρες με εύρωστες οικονομίες. Στη δική μας περίπτωση χρησιμοποιείται το επιχείρημα ότι όσες χώρες στέλνουν προσωπικό, συμμετέχουν στον προϋπολογισμό λειτουργίας του στρατηγείου και αυτό αντισταθμίζει τα έξοδα. Στην Ελλάδα, όμως, συνήθως δεν μετράμε τις δαπάνες. Το κόστος ενός στρατηγείου δεν είναι μόνο τα λειτουργικά έξοδα. Δεν υπάρχει σοβαρή οικονομοτεχνική μελέτη για το πόσο κοστίζει συνολικά στην Ελλάδα το στρατηγείο.

Τέταρτη: Διατυπώθηκε αρχικά το επιχείρημα ότι το νατοϊκό στρατηγείο θα λειτουργούσε ως πύλη εισόδου νέων ιδεών και διαδικασιών για τον εκσυγχρονισμό του στρατού. Δυστυχώς, ο στρατός δεν έχει βρει τρόπο να διαχέει την εμπειρία και τη γνώση όσων εκπαιδεύονται ή υπηρετούν στο εξωτερικό, διότι στερείται μηχανισμού που θα υλοποιούσε κάτι τέτοιο. Το ίδιο συμβαίνει και με το στρατηγείο.

Πέμπτη: Υπονομεύεται η αξιοπιστία της χώρας όταν δηλώνουμε ότι διαθέτουμε στρατηγείο σώματος στρατού στο ΝΑΤΟ για να διεξάγει επιχειρήσεις οπουδήποτε, ενώ δεν υπάρχει πολιτική βούληση να στείλουμε ούτε μια μάχιμη διμοιρία σε διεθνή αποστολή. Πρόκειται για εκδήλωση μικρομεγαλισμού. Φυσικά αντιλαμβάνονται οι πάντες ότι δεν έχουμε την πρόθεση να εγκρίνουμε την ανάπτυξη του στρατηγείου εκτός Ελλάδος.

Στρατηγείο της ΕΕ

Όταν η Ελλάδα πίστευε ότι ανήκε στον σκληρό πυρήνα της ΕΕ, της παραχώρησε άλλο στρατηγείο. Πρόκειται για την 1η Στρατιά, η οποία λειτουργεί και ως Επιχειρησιακό Στρατηγείο (Operation Headquarters) της ΕΕ. Παρά την ονομασία, είναι στρατηγείο στρατηγικού επιπέδου, επειδή στην ΕΕ η στρατιωτική ορολογία χρησιμοποιείται με χαλαρό τρόπο. Για λόγους σύγκρισης, αναφέρουμε ότι οι άλλες χώρες που διαθέτουν ανάλογο στρατηγείο στην ΕΕ είναι οι Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Ισπανία.

Παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι το 2014 ενεργοποιήθηκε το Ελληνικό Επιχειρησιακό Στρατηγείο για την Ευρωπαϊκή Επιχείρηση στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία (EUFOR RCA). Για να διευθύνει την επιχείρηση ορίστηκε Γάλλος στρατηγός, ο οποίος εγκαταστάθηκε στη Λάρισα με δική του ομάδα, χωρίς να παρεξηγηθούμε. Απλώς δηλώσαμε ότι «κανένας Έλληνας δεν θα μεταβεί στην εν λόγω χώρα, όπως έχει αποφασιστεί, και δεν θα υπάρξει η παραμικρή οικονομική επιβάρυνση για την Ελλάδα». Εφόσον, όμως, δεν θέλαμε να στείλουμε κανέναν και να μην επιβαρυνθούμε οικονομικά, για ποιο λόγο διαθέτουμε το στρατηγείο;

Αποστολές εκτός συνόρων

Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις στερούνταν εμπειρίας δράσεως εκτός συνόρων. Ωστόσο, μετά το 1990, αυτού του είδους οι αποστολές από τη Σομαλία μέχρι τα Βαλκάνια και το Αφγανιστάν, προέκυψαν ως αναγκαιότητα. Η Ελλάδα τις αντιμετώπισε ως αγγαρεία και δεν διείδε την πολιτική χρησιμότητα από τη δράση των ενόπλων δυνάμεων εκτός συνόρων. Η πολιτική ηγεσία έβλεπε μόνον τον κίνδυνο, η διπλωματική αγνοούσε τη διάσταση των στρατιωτικών δυνατοτήτων και η στρατιωτική προσπαθούσε να αποφύγει ένα επιπλέον έργο.

Σε όλες τις αποστολές η Ελλάδα έστελνε τμήματα υποστήριξης ή επιμελητείας. Το να στείλουμε μάχιμα τμήματα και να διακινδυνεύσουν Έλληνες στρατιωτικοί να αφήσουν τα κόκαλά τους στο Ινδοκούχ, είναι σοβαρή απόφαση και δεν υποστηρίζουμε ότι αυτό έπρεπε να γίνει. Φρονούμε όμως ότι σε αυτήν ή σε ανάλογες περιπτώσεις έπρεπε να εξετασθεί εάν ο κίνδυνος αντισταθμιζόταν από άλλα οφέλη κι όχι να ασκούμε πολιτική μόνο με το υγειονομικό! Διαπιστώνεται δηλαδή, ότι απουσιάζει από τη στρατηγική κουλτούρα της χώρας, η λογική του Κλαούζεβιτς για τη χρησιμοποίηση του στρατιωτικού μέσου για την επίτευξη πολιτικών σκοπών.

Ο Αλέξανδρος Μαλλιάς (πρέσβης στην Ουάσιγκτον την περίοδο 2005-2009) αναφέρει ότι έβρισκε συνεχώς μπροστά του τη μη συμμετοχή της χώρας μας με μάχιμες δυνάμεις στο Ιράκ. Εκτιμά δε, ότι αυτός ήταν ένας από τους παράγοντες που οδήγησαν τους Αμερικανούς να αναγνωρίσουν στις 4-11-2004 την τότε ΠΓΔΜ με την συνταγματική της ονομασία. Άλλο παράδειγμα μικρομεγαλισμού, κακής διάγνωσης του διεθνούς περιβάλλοντος και έλλειψης συντονισμού, είναι η συμμετοχή μας στο Αφγανιστάν.

Στα τέλη του 2009 ο πρόεδρος Ομπάμα είχε ανακοινώσει την στρατηγική του για το Αφγανιστάν, που προέβλεπε σημαντική αύξηση των εκεί δυνάμεων. Όταν ρώτησε τι σκοπεύει να κάνει η Ελλάδα, απαντήσαμε ότι η Ελλάδα ζητάει να αναλάβει τον τομέα του βορείου Κοσσυφοπεδίου. Δηλαδή, η Ελλάδα, ενώ δεν ανέλαβε τομέα το 2000 όταν είχε στείλει μία ολόκληρη ταξιαρχία στο Κοσσυφοπέδιο, ζητούσε το 2010 να αναλάβει τον ευαίσθητο τομέα του βορείου Κοσσυφοπεδίου, κάτι για το οποίο Ευρωπαίοι και Αμερικανοί ήταν αντίθετοι ενώ για το Αφγανιστάν, το επίκεντρο του συμμαχικού ενδιαφέροντος, δεν είχε πρόταση.

Συμπεράσματα

Οι συμμαχίες και δη οι στρατιωτικές, είναι αναγκαίες και στην Ελλάδα, όπου έχει κοπάσει ο αντιαμερικανισμός και  πολιτικός κόσμος αποδέχεται την συμμετοχή στο ΝΑΤΟ. Για την ΕΕ και τον αμυντικό της βραχίονα, τα αφηγήματα περί ευρωπαϊκού στρατού βρίσκουν μεγάλη απήχηση. Ασφαλώς το πρωτεύον ζήτημα είναι να συνεισφέρεις σε μια συμμαχία ανάλογα με τη θέση σου, τις δυνατότητες και τις επιδιώξεις σου, δηλαδή αυτό που στη στρατηγική αποκαλούμε εναρμόνιση σκοπών, μέσων και τρόπων. Διότι αυτό που συμβαίνει με την Ελλάδα είναι η δυσαρμονία σκοπών, μέσων και τρόπων, ή πιο απλά ένας ανορθολογισμός στη συμμετοχή μας.

Χρειάζεται μια στρατηγική αποτίμηση από τη μέχρι τούδε συμμετοχή μας στις συμμαχίες και τις διεθνείς αποστολές. Επιπλέον και ως συνέχεια, να επανεξεταστεί η συμμετοχή με στρατηγεία και τμήματα στις στρατιωτικές συμμαχίες. Δυστυχώς, τέτοια ζητήματα δεν απασχολούν τα πολιτικά κόμματα και τη Βουλή. Λόγω απουσίας ενός θεσμικού οργάνου, λείπει ο τρόπος να συγκεντρωθούν η πολιτική, στρατιωτική και διπλωματική ηγεσία γύρω από ένα τραπέζι για να συζητήσουν όλες τις παραμέτρους.