Μία εκ βαθέων εξομολόγηση του Βάσου Λυσσαρίδη

Δεν θα ήταν υπερβολή να αναφερθεί πως αποχαιρετούμε την ιστορία. Ο Βάσος Λυσσαρίδης, ο τελευταίος ιστορικός ηγέτης της Κύπρου, έφυγε από τη ζωή. Η πολιτική του διαδρομή ήταν ταυτισμένη με την πορεία της Κύπρου και του Ελληνισμού. Μαχητικός, με έντονες απόψεις, πατριώτης, διεθνιστής. Ρομαντικός, αλλά και ρεαλιστής, διαλεκτικός, με ιδέες, χωρίς στατικές απόψεις και δογματισμούς. Ευαίσθητος ποιητής, ζωγράφος, ο Γιατρός έχει αφήσει τα δικά του αποτυπώματα στην ιστορία της Κύπρου.

Από την εποχή της Ομάδας Αριστερών Πατριωτών που συμμετείχε στην ΕΟΚΑ, στον Πενταδάκτυλο με τους κοκκινοσκούφηδες, την αντίσταση στη χούντα και την ίδρυση του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Από την αντίσταση στους υπονομευτές της Κυπριακής Δημοκρατίας στο πραξικόπημα και την εισβολή και τον αντικατοχικό αγώνα. Αλλά ο Γιατρός είχε και διεθνείς διασυνδέσεις. Από τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, τα οποία βοηθούσε, μέχρι και Ευρωπαίους ηγέτες, όπως ο Μπραντ.

Το 2014 είχα πραγματοποιήσει μια σειρά από συναντήσεις με τον Γιατρό. Συνεντεύξεις για πολλά και διάφορά ζητήματα, πολιτικά, φιλοσοφικά, τέχνη. Η δέσμευση που είχα αναλάβει ήταν να μη δημοσιοποιηθεί οτιδήποτε από τις συνομιλίες μας, ενόσω ήταν εν ζωή. Η δέσμευση εκείνη τηρήθηκε και κάποια αποσπάσματα θα δημοσιευθούν σήμερα. Σε εκείνες τις πολύωρες συναντήσεις προσπάθησα να “εξομολογήσω” τον Γιατρό. Και μίλησε για πολλά και διάφορα, αν και πολλές φορές έδειχνε συγκρατημένος.

Η σχέση του με τον Μακάριο

Η σχέση του με τον Μακάριο ήταν σχέση σεβασμού και αγάπης. Ήταν, όμως, σαφές πως αισθανόταν πίκρα για το γεγονός ότι ο Μακάριος τον αδίκησε. Πώς και γιατί το απάντησε ο ίδιος στο ερώτημα, κατά πόσο θεωρεί ότι ο Μακάριος τον αδίκησε: «Ναι, δηλαδή όχι εμένα, την ΕΔΕΚ. Ο Μακάριος μου το ομολόγησε. Στο τέλος της ζωής του. Μου το παραδέχθηκε. Όταν γύρισε πίσω (τον Δεκέμβριο του 1974, μετά που είχε φύγει με το πραξικόπημα) ήξερε ότι για να βρει λύση έπρεπε να κάνει υποχωρήσεις.

Βρήκε μιαν ΕΔΕΚ πανίσχυρη και πίστευε ότι ο Λυσσαρίδης και η ΕΔΕΚ δεν θα δεχθούν τις παραχωρήσεις που θεωρούσε αναγκαίες για να βρούμε μια λύση του Κυπριακού. Και παρά το γεγονός ότι μου εξέφρασε μεγάλες ευχαριστίες για τη στάση μου και μου είπε μάλιστα, μπροστά σε άλλους, άρα είχε αγάπη προς εμένα και κάποια εκτίμηση για το τι έκανα, αποφάσισε ότι για το συμφέρον του τόπου έπρεπε να μικράνει η ΕΔΕΚ. Και δημιούργησε τη Δημοκρατική Παράταξη (μετέπειτα Δημοκρατικό Κόμμα), όχι για να μειώσει τη Δεξιά, όπως είπε, αλλά για να μειώσει την ΕΔΕΚ. Φανταζόταν ότι με τον διακοινοτικό διάλογο θα έβρισκε λύση του Κυπριακού». Ρωτήθηκε ο Λυσσαρίδης, «τι σας παραδέχτηκε»;

«Όταν έπαθε την πρώτη καρδιακή προσβολή, κατοικούσα στην Αρχιεπισκοπή και κάναμε περιπάτους. Σε κάποια έξοδο μού είπε: “Συνήθως ο λαϊκός εξομολογείται στον κληρικό. Τώρα ο κληρικός θα εξομολογηθεί στον λαϊκό. Αυτά που μου έλεγες και τα αρνούμουν είναι αλήθεια. Εγώ πάντοτε αγαπούσα τον Λυσσαρίδη και πάντοτε εκτιμούσα τη στάση της ΕΔΕΚ και πατριωτικά καιγενικά. Όμως πίστευα ότι ήσασταν υπερβολικοί και δεν θα δεχόσασταν λύση του Κυπριακού με αβαρίες, ότι θα επιμένατε σε μια λύση που θα ήταν ανέφικτη και άρα δεν θα μπορούσα να βρω λύση. Για αυτό και έκανα αυτό που έκανα. Όταν είδα ότι με τον διάλογο, όχι μόνο δεν βρήκα λύση, ούτε απεκάλυψα την τουρκική αδιαλλαξία, σε σημείο πρακτικής συμπαράστασης στον αγώνα μου, αλλά αντίθετα πρόσφερα άλλοθι στην Τουρκία, τότε αντελήφθηκα ότι έκανα λάθος και ότι οι απόψεις τις οποίες εκφράζατε ήταν σωστές”. Κι έκανε την ομιλία του στην πλατεία Ελευθερίας…»

Η εκπαίδευση ομάδας του Μαντέλα

Είναι γνωστή η διεθνιστική του δράση και η συνεργασία με τους Παλαιστινίους, τον Αραφάτ, τα αφρικανικά κινήματα και της Λατινικής Αμερικής. Μέσα στα πλαίσια της αλληλεγγύης και της βοήθειας, είχε έρθει στην Κύπρο για να εκπαιδευτεί στα όπλα από τις ομάδες Λυσσαρίδη μια ομάδα από το κίνημα του Μαντέλα. Η εκπαίδευση γινόταν έξω από ένα χωριό. Εντοπίσθηκαν από την Αστυνομία, η οποία και επέμενε ότι θα έπρεπε εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι να συλληφθούν.

Ο Λυσσαρίδης πήγε στον Μακάριο, ο οποίος είχε ήδη ενημερωθεί, και του ανέφερε: «Μακαριότατε, εγώ δεν μπορώ να αρνηθώ ότι εγώ τους έφερα. Αν θα γίνει δίκη, πρέπει να είμαι κατηγορούμενος». Κάλεσε τότε ο Μακάριος σύσκεψη με τον Κληρίδη, τον Γιωρκάτζη και τον Τορναρίτη στην παρουσία Λυσσαρίδη. Ο τελευταίος, όπως μας έχει αφηγηθεί ,ενημέρωσε τους συμμετέχοντες ότι ο ίδιος τους έφερε στην Κύπρο και τους εκπαιδεύει στα όπλα. «Να με πάρετε δικαστήριο και εάν δεν το κάνετε θα παρουσιαστώ μόνος του και θα αναλάβω την ευθύνη», είπε ο Γιατρός.

Αναφέρθηκαν διάφορα στη συνάντηση, όπως να απελαθούν οι Νοτιοαφρικανοί και να καταδικαστούν σε μικρής διάρκειας φυλάκιση οι εκπαιδευτές. Ο Μακάριος, ο Βυζαντινός, λέει «δεν είναι καλύτερα να την κάνει την εκπαίδευση ο υπουργός, για να μην έχουμε τα ίδια πράγματα; Το είπε για να τους εμπλέξει όλους… Την κάναμε εμείς την εκπαίδευση στα όπλα, υπό την… καθοδήγηση του Γιωρκάτζη».

Η πολιτική του κληρονομία

Ρωτήθηκε ο Βάσος Λυσσαρίδης ποια είναι η πολιτική του κληρονομιά προς τον τόπο: «Όταν συνεχίζεται η τουρκική κατοχή, ο διαχωρισμός, η καταπάτηση της ανεξαρτησίας και της εδαφικής ακεραιότητας της πατρίδας μας και η κατάφωρη παραβίαση βασικών ελευθεριών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τότε πρώτο μέλημα είναι η απελευθέρωση. Όταν απειλείται Αλεξανδρεττοποίηση, βασικό μέλημα η άρνηση αποδοχής της δημογραφικής αλλοίωσης με τον εποικισμό. Όταν επικρατεί χρηματοκρατία με το οικονομικό να κηδεμονεύει του πολιτικού με υπονόμευση της λαϊκής κυριαρχίας και του κοινωνικού κράτους, τότε ένα σοσιαλιστικό σύστημα που θα θεωρεί τον άνθρωπο και τα δικαιώματά του κύριο μέλημα αποτελεί επίσης ύψιστη προτεραιότητα…

Η δική μου παρακαταθήκη είναι ότι θα ήταν τραγικό μια χώρα με πολυχιλιόχρονη ελληνική ιστορία να αποδεχθεί την εξάλειψη της παρουσίαςτου κυπριακού Eλληνισμού σε αυτά τα χώματα. Θα παραμείνει ως καταραμένη γενιά. Κι αυτός ο κίνδυνος υπάρχει, γιατί έγιναν τεράστια λάθη. Παρά τις προσπάθειες για διόρθωση των λαθών από πρωταγωνιστές, (Μακάριο) οι επίγονοι δεν ακολούθησαν. Δηλαδή, όλοι λέμε ότι το Κυπριακό είναι θέμα τουρκικής εισβολής, εθνοκάθαρσης, κατοχής και εποικισμού. Άρα η διάγνωση είναι καθολικώς αποδεκτή από όλους μας. Θεραπεία; Διακοινοτικός διάλογος.Θα μου πείτε ότι ο πρώτος εισάξας τότε τον διακοινοτικό διάλογο ήταν ο Μακάριος. Ναι. Κακώς.

Όμως ειλικρινά πίστευε ότι ή θα εξασφάλιζε λύση ή θα αποκάλυπτε την τουρκική αδιαλλαξία και θα διασφάλιζε συμμαχίες. Μόνη διαφωνία τότε ήταν η δική μου. Και για τις Συμφωνίες Κορυφής, αλλά και για την υπογραφή συμφωνίας με τον Ντενκτάς. Όμως, για να είμαστε δίκαιοι, και δεν το λέω απλώς από φιλία ή από αγάπη προς τον Μακάριο, αλλά από σεβασμό προς την Ιστορία: Ο Μακάριος όταν αντελήφθη ότι ο διακοινοτικός διάλογος ούτε λύση θα έφερνε, αλλά ούτε και εξασφάλισε ικανοποιητικές συμμαχίες, έκανε την τελευταία ομιλία του στην πλατεία Ελευθερίας και διεκήρυξε ότι ο διακοινοτικός διάλογος διέδραμε τη χρησιμότητά του, ότι χρησιμεύει ως άλλοθι για την Τουρκία, ότι όσοι ήθελαν λύση έπρεπε να στραφούν με πιέσεις προς την Τουρκία και κήρυξε τον μακροχρόνιο αγώνα. Δυστυχώς οι επίγονοι δεν ακολούθησαν. Ακολούθησαν την πεπατημένη των διακοινοτικών συνομιλιών».

«Ο σοσιαλισμός δεν είναι στατικός»

«Όσον αφορά στον σοσιαλισμό, σίγουρα τα πάντα ρει. Ο σοσιαλισμός δεν είνα ιστατικός, αλλά δεν νοείται εγκατάλειψη αρχών εκτός αν έχουν υπερκεραστεί. Ο λόγος για τον οποίο έγινε η πρώτη πρωτόγονη κοινωνία ήταν η αλληλεγγύη, ήταν ότι κυνηγούμε καλύτερα αν είμαστε μαζί, αποφεύγουμε τους κινδύνους, για αυτό πρέπει να μοιραζόμαστε τα αγαθά. Ήταν σοσιαλιστική η πρώτη ανθρώπινη κοινωνία. Σήμερα υπάρχουν διαφορές. Και δεν μιλώ το αν είναι ο ένας πλουσιότερος από τον άλλο. Μιλώ για ουσιαστικές ταξικές διαφορές, οι οποίες παρεμποδίζουν ανθρώπους να έχουν αυτά που πρέπει να έχουν. Ευκαιρίες μόρφωσης, ευκαιρίες για την υγεία, ευκαιρίεςανέλιξης, ευκαιρίες παραγωγής.

Εκκρεμεί ο σοσιαλισμός, υπό την καλή έννοια. Δηλαδή δεν έχουμε δημιουργήσει μια κοινωνία αλληλεγγύης, στην οποία όλοι οι άνθρωποι να έχουν τα βασικά και τις βασικές ελευθερίες… Ο σοσιαλισμός δεν πρέπει να εγκαταλείπει, δήθεν με ρεαλιστικές προθέσεις, τις βασικές αρχές της αλληλεγγύης. Η Ευρώπη θα πρέπει να ακολουθήσειαυτό τον δρόμο. Όμως στο θέμα της Κύπρου πού είναι; Πού είναι η αλληλεγγύη σε χώρες τα δικαιώματα των οποίων παραβιάζονται; Γιατί αν οσοσιαλιστής δεν αποδέχεται την ατομική παραβίαση δικαιωμάτων και ζητά μια κοινωνία ισότητας ευκαιριών και κατανομής πλούτου, το ίδιο πρέπει να συμβαίνει και στην παγκόσμια κοινωνία. Δεν μπορείς να είσαι σοσιαλιστής και να δέχεσαι οι έγχρωμοι στην Αφρική να έχουν λιγότερα δικαιώματα από τους λευκούς ή να ανέχεσαι κατοχή…».

Ρωτήθηκε ο Βάσος Λυσσαρίδης για τις κοσμοθεωρίες του σοσιαλισμού:«Είχαμε εμβολιαστεί από τον μαρξισμό. Η έννοια της αλληλεγγύης παρέμενε σαφής. Όμως δεν είμαστε όμηροι δογμάτων. Θεωρώ τον Μαρξ μια μεγάλη προσωπικότητα της εποχής μας. Ανέλυσε σωστά την εποχή του, όμως η θεραπευτική αγωγή δεν ήταν προς αυτή την κατεύθυνση. Πίστευε ότι ήταν
αδύνατο η αστική τάξη να εγκαταλείψει τα δικαιώματά της χωρίς βία, άρα πρέπει να πάμε σε δικτατορία του προλεταριάτου. Δικτατορία του προλεταριάτου που ουσιαστικά απεδείχθη δικτατορία κόμματος, δηλαδή κομματική δικτατορία. Αυτά τα είδα νωρίς».