Μήπως έχουμε μείνει πολύ πίσω στην πολιτιστική διπλωματία;

Ένας από τους βασικούς παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σε κάθε γεωπολιτική “ανάγνωση” του συμπλόκου, τόσο της Χερσονήσου του Αίμου όσο και της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, είναι η επίδραση που έχει ο πολιτισμικός πυλώνας στην διαμόρφωση όχι μόνο της ταυτότητας και του αυτοπροσδιορισμού των λαών αυτών των περιοχών, αλλά και η ικανότητα άσκησης πολιτικής (πολιτιστική διπλωματία) εκ μέρους των ισχυρών πόλων ισχύος. 

Διαφεύγει της προσοχής πολλών, πως ο πολιτισμός δεν αποτελεί απλώς ένα άυλο προϊόν προς μαζική κατανάλωση, το οποίο αξιοποιείται κυρίως για εισροή εσόδων και για να αναπτερωθεί το εθνικό αίσθημα ενός συγκεκριμένου κρατικού δρώντα. Ο πολιτισμός χαλυβδώνει το αίσθημα ταυτοτικής συνείδησης με ένα συγκεκριμένο πνευματικό, ιδεολογικό και πολιτιστικό πλαίσιο, αξιοποιείται για την άσκηση επιρροής απέναντι σε πληθυσμούς και επιτρέπει την οικειοποίηση τους από τον εκάστοτε κρατικό δρώντα.

Στην περίπτωση της Ελλάδος, ο αντίπαλος που ακούει στο όνομα Τουρκία έχει προχωρήσει στην ουσιαστική οπλοποίηση του Πολιτισμικού Πυλώνα τόσο σε επίπεδο θεσμών, όσο και ουσιαστικής ασκήσεως επιρροής. Για να γίνει αντιληπτό το πόσο οργανωμένα έχει προχωρήσει η Τουρκία στον ζήτημα αυτό, αξίζει να αναφερθούν οι βασικοί θεσμοί που έχουν αναπτυχθεί από το τουρκικό κράτος προκειμένου να προωθήσουν τον τουρκικό πολιτισμό.

Τι κάνει η Τουρκία 

Καταρχάς η Τουρκία έχει φροντίσει να αξιοποιήσει πλήρως το υπουργείο Πολιτισμού της, το οποίο σε αντίθεση με αυτό της Ελλάδας, εντάσσει στους κόλπους του και τα ζητήματα Τουρισμού, την στιγμή που η Ελλάδα έχει επιλέξει τον Αθλητισμό. Ο τουρκικός πολιτισμικός μηχανισμός εμπεριέχει τρεις βασικές διευθύνσεις οι οποίες αλληλοσυμπληρώνουν την πολιτισμική στρατηγική της Τουρκίας και έχουν κυρίως εξωτερικό προσανατολισμό.
Οι διευθύνσεις αυτές είναι το Ίδρυμα Γλώσσας και Ιστορίας του Ατατούρκ (AKDTYK), η Διεύθυνση Τούρκων Εξωτερικού και Συγγενικών Κοινοτήτων (YTATB) και ο Τουρκικός Οργανισμός Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΤΙΚΑ).

Και οι τρεις αυτοί θεσμοί έχουν ως βασικό στόχο την προώθηση του τουρκικού πολιτισμικού πλαισίου μέσω της προβολής της τουρκικής γλώσσας, της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής διείσδυσης σε ξένες χώρες, ειδικά σε αυτές της Χερσονήσου του Αίμου και της Κεντρικής Ασίας και Μέσης Ανατολής, καθώς και την στρατολόγηση φοιτητών που φοιτούν σε τουρκικά πανεπιστήμια.

Βασικός στόχος της Τουρκίας επομένως δεν είναι απλώς η προβολή του παρελθόντος και η διαπολιτισμική αλληλεκτίμηση, αλλά η δημιουργία φιλικά προσκείμενων προς την Τουρκία ατόμων και σε δεύτερο επίπεδο η οικειοποίηση τους από το τουρκικό κράτος. Η προσπάθεια αυτή ειδικά σε χώρες πλησίον της Ελλάδας, όπως η Αλβανία και τα Σκόπια, επιδιώκει την δημιουργία θυλάκων τουρκικής συνείδησης και εξάρτησης από την Τουρκία μέσω κυρίως της εργαλειοποίησης του Ισλάμ και των αλυτρωτικών διεκδικήσεων εις βάρος ελληνικών εδαφών.

Μένουμε πίσω στην πολιτιστική διπλωματία

Η Ελλάδα από την άλλη στο οργανόγραμμα του υπουργείου Πολιτισμού διαθέτει τρεις υπηρεσίες που ασχολούνται με το πολιτισμικό προφίλ της χώρας, όπως το τμήμα Επικοινωνίας και Προβολής, το τμήμα Δημοσίων Σχέσεων και Εθιμοτυπίας και την Διεύθυνση Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η υπηρεσίες αυτές αποτελούν κυρίως τυπικά όργανα διεκπεραίωσης διαφόρων δράσεων του υπουργείου, με αρκετά γενικό περιεχόμενο και σίγουρα χωρίς σαφή στόχευση στο να προωθηθεί με ενεργητικό τρόπο ο Ελληνικός Πολιτισμός.

Μάλιστα μια συγκριτική παράθεση των καθηκόντων που αναλαμβάνουν τα υπουργεία των δύο χωρών δίνει στον καθένα να καταλάβει πως η Τουρκία αξιοποιεί το πολιτιστικό της κεφάλαιο σε παράλληλη ταύτιση με την εξωτερική της πολιτική, την στιγμή που η Ελλάδα έχει περιορίσει το δικό της υπουργείο σε έναν εθιμοτυπικό ρόλο.

Κάτι τέτοιο προσλαμβάνεται ως εξωφρενικό, εάν αναλογιστεί κανείς πως η Ελλάδα ήταν ανέκαθεν ένας γεωπολιτισμικός δρών που αξιοποιούσε το πολιτιστικό του κεφάλαιο κυρίως για να ομογενοποιεί τις περιοχές δράσης του, αλλά και για τον προσεταιρισμό των αλλόφυλων που συναντούσε κατά την διάρκεια της διασπορικής του ιστορικής διαδρομής. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου πως οι δύο αυτοκρατορίες του Ελληνισμού (Αλεξανδρινή και Ελληνοβυζαντινή) στηρίχτηκαν σε μεγάλο βαθμό στην πολιτισμική ακτινοβολία του Ελληνικού πνεύματος προκειμένου να κυριαρχήσουν και να ενοποιήσουν την περιοχή δράσης τους.

Βασικός λόγος που η Ελλάδα έχει μείνει πίσω στην άσκηση πολιτισμικής επιρροής και έχει υπερφαλαγγιστεί από την Τουρκία, αποτελεί σαφώς η μάστιγα του ετεροπροσδιορισμού που έχει επικρατήσει στις ελληνικές ελίτ από την μεταπολίτευση και μετά. Το ευρωπαϊκό όραμα, καθώς και η μετάθεση της εξωτερικής πολιτικής ως ένα βαθμό στους γραφειοκρατικούς θεσμούς της Ευρώπης, έχουν δημιουργήσει ένα κενό ισχύος στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Χερσονήσου του Αίμου, το οποίο σε πολιτιστικό επίπεδο επέτρεψε την άνοδο της νέο-οθωμανικής επιρροής.

Πολιτιστική διπλωματία και Ελλάδα

Για να αποτραπεί η περαιτέρω τουρκοποίηση, κυρίως των κρατών στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας, το ελληνικό κράτος θα πρέπει να υιοθετήσει ένα σχέδιο ολιστικής προσέγγισης στην εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμικού κεφαλαίου. Αρχικά, θα πρέπει το υπουργείο Πολιτισμού να ξεφύγει από την περιορισμένη ακτίνα δράσης του και να πάψει να αποτελεί μονάχα φορέας διαχείρισης πολιτισμικής κληρονομιάς.

Κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία διεύθυνσης Ιστορικών Υποθέσεων, η οποία θα αναλάβει σε πρώτο στάδιο την αποδελτίωση των ιστορικών αναφορών που έχουν ως στόχο την αμφισβήτηση της ελληνικής ιστορίας, την παραχάραξη της και την εργαλειοποίηση της προς όφελος ξένων συμφερόντων. Επίσης θα συντάσσει δελτία επίσημων απαντήσεων τα οποία θα διανέμονται στα προξενεία των χωρών, οι οποίες συμμετέχουν σε τέτοιου είδους επιθετικές ενέργειες εναντίον του ελληνικού πολιτισμού.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η διεύθυνση αυτή θα οργανώνει και θα προωθεί εκδηλώσεις για την προώθηση της ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού με βάση καθορισμένες γεωγραφικές περιφέρειες, δηλαδή:

• Χερσόνησος του Αίμου και κυρίως σε χώρες με αδύναμη εθνική ταυτότητα.
• Νότιο Ιταλία και Σικελία.
• Μέση Ανατολή σε χώρες όπως η Συρία, ο Λίβανος, η Αίγυπτος και το Ιράκ.
• Τέλος, σε χώρες όπου γίνεται δεκτός ο ελληνικός πολιτισμός.

Επίσης η διεύθυνση Απόδημου Ελληνισμού θα πρέπει να ενταχθεί στο υπουργείο Πολιτισμού ως ξεχωριστός τομέας δράσης, προκειμένου να προωθηθεί μέσω του Ελληνισμού της Διασποράς η εκμάθηση των ελληνικών πρωτίστως στα παιδιά των Ελλήνων μεταναστών και σε δεύτερο επίπεδο η ελληνογλωσσία σε ανθρώπους που θέλουν να εντρυφήσουν στο πνεύμα και στην κληρονομιά της κλασσικής και μεσαιωνικής Ελλάδας.

Ο στόχος για “πνευματικές μειονότητες”

Όσον αφορά δε την εκμάθηση των ελληνικών, αυτό θα πρέπει να τεθεί ως ο απώτατος στόχος από το αναβαθμισμένο υπουργείο Πολιτισμού, μέσω της δημιουργίας και χρηματοδότησης ινστιτούτων, ιδρυμάτων και πανεπιστημιακών τμημάτων στα οποία θα διδάσκεται η ελληνική γλώσσα. Κάτι τέτοιο έχει πραγματοποιήσει και η Κίνα μέσω δημιουργίας ιδρυμάτων του Κομφούκιου, όπου μέσω αυτών προωθεί το πολιτισμικό της κεφάλαιο και δημιουργεί “πνευματικές μειονότητες” στα διάφορα κράτη. Ακριβώς τις ίδιες “πνευματικές μειονότητες” πρέπει να δημιουργήσει και η Ελλάδα ειδικά στην περιοχή της προκειμένου να ανασχέσει την τουρκική επιρροή.

Παράλληλα, το υπουργείο Πολιτισμού θα πρέπει να χορηγεί υποτροφίες ειδικά στοχευμένες για τα κράτη της άμεσης περιφέρειας της, ώστε να διαπλάσει τους νεαρούς φοιτητές των κρατών αυτών υπό την σκέπη της ελληνικής παιδείας και κουλτούρας και να αμβλύνει με τον τρόπο τα εθνικιστικά αντανακλαστικά των κρατών, τα οποία επιδιώκουν να οικειοποιηθούν την ελληνική ιστορία.

Εν κατακλείδι, η Ελλάδα δεν θα πρέπει να απωλέσει σε καμία των περιπτώσεων το ιστορικό της βάθος και να επιτρέψει στην Τουρκία να κυριαρχήσει πνευματικά και πολιτιστικά σε μια περιοχή που διαχρονικά ο Ελληνισμός είχε το πάνω χέρι. Για να γίνει αυτό επιβάλλεται η ένταξη του πολιτισμικού κεφαλαίου στην γενικότερη στρατηγική ανάσχεσης και στρατηγική εξωτερικής πολιτικής του ελληνικού κράτους, ειδικά από την στιγμή που ο βασικός αντίπαλος έχει επιλέξει να το πράξει εδώ και αρκετό καιρό.