Μπορεί να αντιμετωπίσει η Ελλάδα σμήνη drones;

Ο πόλεμος στην Ουκρανία, αλλά και συρράξεις στην Μέση Ανατολή (Υεμένη, Συρία, κλπ), έχουν επιφέρει αλλαγές στο πως οι στρατοί σκέφτονται την διεξαγωγή μελλοντικών συρράξεων. Μια νέα πτυχή είναι η χρήση αυτόνομων μη επανδρωμένων συστημάτων drones, σε πολεμικές επιχειρήσεις. Τώρα μάλιστα έχουμε μια πρώτη γεύση από μαζικές χρήσεις drones καμικάζι, ένα βήμα πριν χρησιμοποιηθούν σε πολέμους σμήνη drones.

Στον πόλεμο της Ουκρανίας, τα τουρκικής κατασκευής μη επανδρωμένα Bayraktar φαίνεται να έχουν καταστρέψει πολλά ρωσικά συστήματα αεράμυνας, φορτηγά ανεφοδιασμού και τεθωρακισμένα οχήματα, σύμφωνα με μαρτυρίες, τους πρώτους μήνες του πολέμου. Ωστόσο, υπήρξαν πρόσφατες αναφορές για την απροθυμία του ουκρανικού στρατού να χρησιμοποιήσει μη επανδρωμένα αεροσκάφη TB2, λόγω της ευπάθειάς τους στα ρωσικά συστήματα αεράμυνας. Σύμφωνα με κάποιες πηγές αυτό οφείλεται στο ότι οι Ρώσοι έχουν καταφέρει να παρεμβάλονται και να τα εξουδετερώνουν.

Από την περασμένη εβδομάδα, ο ρωσικός στρατός έχει επιτεθεί σε υποδομές και άλλους στόχους, χρησιμοποιώντας πάνω από εκατό ιρανικά drones καμικάζι Shahed-136. Οι ουκρανικές δυνάμεις έχουν καταρρίψει αρκετά από αυτά, αλλά με τεράστιο κόπο και συγκέντρωση δυνάμεων. Η Τουρκία με τις επιδόσεις της στον τομέα των drones (Βayraktar, Akinci, κλπ), θεωρείται δύναμη στον χώρο αυτό. Η Άγκυρα συνεχώς αναπτύσσει νέα drones. Έτσι ενστερνίζεται και τη νέα τάση, την επίθεση κορεσμού με σμήνη drones.

Όπως (κακώς) αποκαλύφθηκε, η Ελλάδα για να αντιμετωπίσει τις απειλές από drones απέκτησε από το Ισραήλ σύστημα, παρόμοιο με το σύστημα Drone Dome, αλλά είναι προσαρμοσμένο στις ιδιαίτερες απαιτήσεις της Ελλάδας και στη γεωγραφία των νησιών και των άλλων παραμεθόριων περιοχών. Το Drone Dome είναι ένα σύστημα αντι-drone που αναπτύχθηκε από την ισραηλινή Rafael Advanced Defense Systems. Το σύστημα παρέχει παντός καιρού ταχεία άμυνα 360 μοιρών έναντι εχθρικών drones.

Το Drone Dome

Περιλαμβάνει αισθητήρες και μοναδικούς αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης (AI) για να παρέχει μια πιο ακριβή εικόνα της εισερχόμενης απειλής, επιτρέποντας στο σύστημα να ανιχνεύει και να αναγνωρίζει συγκεκριμένα στοιχεία απειλής με μεγαλύτερη ακρίβεια και να εμπλέκει και να εξουδετερώνει τον στόχο πιο γρήγορα και αποτελεσματικά. Μπορεί να εξουδετερώσει τα drones, παρεμποδίζοντας τις επικοινωνίες και το GPS τους. Διαθέτει λέιζερ 10 κιλοβάτ για πλήρως αυτόνομα drones, με το οποίο μπορεί να καταρρίψει απειλές έως και 3,22 χλμ μακριά.

Η Rafael είναι γνωστό ότι παρέχει στους πελάτες της προσαρμοσμένες εκδόσεις του συστήματος, όπως φαίνεται να έχει κάνει και στην περίπτωση της Ελλάδας. Το Drone Dome χρησιμοποιεί διαφορετικούς αισθητήρες, όπως ραντάρ RADA Electronic Industries RPS-42, σύστημα απεικόνισης CONTROP Precision Technologies και ανιχνευτές ραδιοφωνικού σήματος.

Το κύριο μειονέκτημα του είναι το μικρό βεληνεκές εμπλοκής, στο οποίο μπορεί να καταρρίψει τα εισερχόμενα drones. Στα 3,22 χλμ τα drones είναι πλέον σε τερματική φάση επίθεσης. Αυτό όμως μπορεί να είναι και το πλεονέκτημα του, ιδίως όταν αντιμετωπίσει σμήνη drones μικρότερου μεγέθους, τα οποία μπορεί να καταρρίψει με το λέιζερ, αλλάζοντας στόχευση σε κλάσματα του δευτερολέπτου, προστατεύοντας συγκεκριμένους στόχους μεγάλης αξίας.

Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, επειδή πλέον βλέπουμε ολοένα και πιο μαζικές επιθέσεις, δηλαδή από σμήνη drones, στις οποίες ο αμυνόμενος έχει λιγότερες πιθανότητες να τα αντιμετωπίσει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι μαζικές και συνήθως αποτελεσματικές επιθέσεις drones που πραγματοποιούν οι αντάρτες Χούθι εναντίον πετρελαϊκών και άλλων εγκαταστάσεων της Σαουδικής Αραβίας.

Σμήνη drones

Ένα έγγραφο της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ ορίζει το σμήνος ως «μια ομάδα αυτόνομων δικτυωμένων SUAS [μικρών μη επανδρωμένων αεροπορικών συστημάτων] που λειτουργούν συνεργατικά για την επίτευξη κοινών στόχων με έναν χειριστή εντός ή εκτός βρόχου». Ο συντονισμός και η διαδραστικότητα είναι υψίστης σημασίας, καθώς αντιπροσωπεύουν τη βασική διάκριση μεταξύ ενός πραγματικού σμήνους και της απλής μαζικής χρήσης drones.

Το τελευταίο συμβαίνει όταν χρησιμοποιείται ένας μεγάλος αριθμός drones εναντίον ενός μόνο στόχου, κυρίως για να τον κατακλύσουν, προκαλώντας κορεσμό της άμυνας. Ενώ σ’ αυτή την κατεύθυνση κάθε πλατφόρμα ελέγχεται ξεχωριστά και δεν υπάρχει συντονισμός σύνδεσης δεδομένων μεταξύ τους, τα drones που λειτουργούν σε σμήνος είναι όλα αλληλένδετα και σε συνεχή επικοινωνία μεταξύ τους.

Δεν υπάρχει όριο για την ποσότητα των drones που πρέπει να συνδεθούν για να δημιουργηθεί ένα σμήνος, με αριθμούς που κυμαίνονται από μερικές εκατοντάδες έως εκατομμύρια, ανάλογα με τον τύπο και το μέγεθός τους. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να μοιράζονται πληροφορίες από τους αισθητήρες τους και να λαμβάνουν συλλογικές αποφάσεις με χρήση τεχνητής νοημοσύνης για την επίτευξη ενός και μόνο στόχου. Αυτός ο σύνδεσμος δεδομένων και το λογισμικό τεχνητής νοημοσύνης είναι απαραίτητα για τη δημιουργία του “νου της κυψέλης” που ορίζει ένα σμήνος και του επιτρέπει να λειτουργεί αποτελεσματικά.

Κάθε μεμονωμένο drone σ’ ένα σμήνος είναι ένα μικρό συστατικό που παίζει συγκεκριμένο ρόλο σ’ ένα μεγαλύτερο σύστημα, το οποίο συντονίζει τις ενέργειες των στοιχείων του με δυναμικό τρόπο. Ορισμένα drones θα χρησιμοποιήσουν τους αισθητήρες τους για να εντοπίσουν και να παρακολουθήσουν στόχους, μοιράζοντας τις πληροφορίες στο υπόλοιπο σμήνος. Άλλα θα εκτελέσουν επιχειρήσεις παρεμβολών και ηλεκτρονικού πολέμου. Μια τρίτη κατηγορία θα εμπλέξει εχθρικές δυνάμεις κ.λπ. Το σμήνος στο σύνολό του αντιδρά δυναμικά στις αλλαγές στον χώρο της μάχης, εκτελώντας σύνθετους μη γραμμικούς και απρόσμενους ελιγμούς.

Καταρρίπτοντας τα drones

Αν και μέχρι τώρα δεν έχουμε πραγματικές επιχειρήσεις σμηνών, είναι κάτι που σύντομα θα δούμε. Καθώς, όμως, περισσότερες χώρες στρέφονται στα σμήνη, γεννιέται και η ανάγκη άμυνας από αυτά. Υπάρχουν επιλογές που μπορεί να είναι εν μέρει επιτυχείς, όπως η χρήση μικροκυμάτων, λέιζερ, συστημάτων εμπλοκής και καταπολέμηση σμηνών με άλλα drones. Μπορεί κανείς να προστατέψει στόχους υπογείως. Όπως είπε Ουκρανός αξιωματικός «η καλύτερη προστασία από τα drones είναι το μπετόν».

Η από κοινού ή μεμονωμένα χρήση συστημάτων αεράμυνας και πολυβόλων θεωρούνται ανεπιτυχείς. Τα πολυβόλα περιορίζονται στις γωνίες από τις οποίες πυροβολούν και χάνουν την ακρίβεια με αυξημένη απόσταση και περιόδους περιορισμένης ορατότητας, όπως τη νύχτα και τον κακό καιρό. Τα συστήματα αεράμυνας υποφέρουν από την ικανότητά τους να εντοπίσουν στόχους σε χαμηλό ύψος ή μικρής διατομής.

Αντίθετα, η μετάδοση ενέργειας ραδιοσυχνοτήτων (RF) στο φάσμα μικροκυμάτων προσφέρει ελπιδοφόρα αποτελέσματα για την άμυνα κατά σμηνών. Το Ερευνητικό Εργαστήριο Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ ανέπτυξε το Tactical High Power Operational Responder (THOR), ένα ηλεκτρομαγνητικό όπλο που μπορεί να μετακινηθεί από ένα C-130 και να συναρμολογηθεί από δύο άτομα μέσα σε λίγες ώρες. Το THOR εκπέμπει ενέργεια ραδιοσυχνοτήτων, ικανή να φτάσει σε πολλά drones ταυτόχρονα, κατακλύζοντας τα κυκλώματα τους, προκαλώντας τη συντριβή τους. Το κόστος είναι μεγάλο μειονέκτημα.

Λέιζερ και αμυντικά drones

Μια διαφορετική επιλογή είναι η χρήση λέιζερ υψηλής ισχύος που μπορούν να θερμάνουν τους στόχους τους μέχρι να επηρεάσουν εξαρτήματα και κυκλώματα του drone. Όταν συνδυάζονται με ραντάρ παρακολούθησης, τα συστήματα αυτά μπορούν να χτυπήσουν στόχους με μεγάλη ακρίβεια. Αυτή είναι και η ιδέα του Drone Dome. Ωστόσο, η ομίχλη, τα σύννεφα ή ο καπνός μπορούν να διαχύσουν την ενέργεια του λέιζερ και να εμποδίσουν την κατάρριψη των drones.

Μια πιο παραδοσιακή προσέγγιση για την καταπολέμηση των σμηνών είναι η χρήση συστημάτων παρεμβολής για την παρεμπόδιση των ραδιοσυχνοτήτων που χρησιμοποιούν οι χειριστές για τον έλεγχο των drones. Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό έναντι drones χαμηλής ποιότητας. Όταν εκτελείται σωστά, το μπλοκάρισμα διακόπτει τις διαδρομές πτήσης, προκαλώντας παραπλάνηση ή συντριβή των drones. Ωστόσο, τα drones μπορούν να προγραμματιστούν με αδρανειακή πλοήγηση για να μπορούν να προσγειωθούν ή να επιστρέψουν στον χειριστή τους εάν εντοπιστεί μια προσπάθεια εμπλοκής. Οι παρεμβολές είναι ένα προσιτό αντίμετρο έναντι βασικών drones, αλλά η αποτελεσματικότητα μειώνεται έναντι drones με εξελιγμένες δυνατότητες αντίστασης.

Μια πρόσθετη μέθοδος είναι η χρήση αμυντικών drones, καθώς δεν χρειάζεται να είναι συγχρονισμένα για να είναι αποτελεσματικά. Τα αμυνόμενα drones μπορούν να καταστρέψουν μέρος του σμήνους εισβολής, προσφέροντάς του περισσότερους στόχους που μπορούν να διαταράξουν την αποστολή του σμήνους και να αμβλύνουν την επίθεσή του. Η ισραηλινή ιστοσελίδα Debka ανέφερε ότι η Ουκρανία ολοκλήρωσε την εγκατάσταση του προηγμένου ισραηλινού συστήματος αναχαίτισης “Smart Shooter” σε ελαφρά αεροσκάφη και drones για να καταρρίψει τα ιρανικά drones καμικάζι.

Το “Smart Shooter”, ή “Smash”, είναι σύστημα ελέγχου πυρός υψηλής τεχνολογίας που χρησιμοποιεί ραντάρ για τον εντοπισμό του στόχου του. Με απαράμιλλη ακρίβεια, μπορεί να αναγνωρίσει, να εντοπίσει και να χτυπήσει επίγειους και εναέριους στόχους. Επιχειρεί σύμφωνα με το δόγμα “one shot, one hit” (μια βολή, ένα χτύπημα) με τη βοήθεια τεχνητής νοημοσύνης.

Τα συστήματα Smart Shooter είναι συμπαγή. Ζυγίζουν περίπου 75 κιλά και έχουν ύψος 95 cm. Οι ελαφριές εκδόσεις μπορούν να τοποθετηθούν ακόμη και με πολυβόλα. Σύμφωνα με πληροφορίες, ισραηλινή εταιρεία πούλησε αυτά τα συστήματα στην Πολωνία. Αν και το Υπουργείο Άμυνας του Ισραήλ γνώριζε ότι ο τελικός χρήστης του συστήματος θα ήταν η Ουκρανία, δεν παρενέβη.

Η Τουρκία και τα σμήνη

Στο πλαίσιο της έκθεσης οπλικών συστημάτων SAHA Expo 2022 που άνοιξε στις 23 Οκτωβρίου στην Κωνσταντινούπολη, η τουρκική βιομηχανία παρουσίασε το νέο της δημιούργημα Alpagut, το οποίο μπορεί να επιχειρεί μέρα και νύχτα ενάντια σε κινητούς ή σταθερούς χερσαίους και θαλάσσιους στόχους, ραντάρ και συστήματα επικοινωνίας, ελαφρά θωρακισμένα χερσαία ή θαλάσσια οχήματα και κρίσιμες εγκαταστάσεις, όπως κέντρα διοίκησης.

Το σύστημα συνδυάζει χαρακτηριστικά περιπλανώμενου πυρομαχικού και drone καμικάζι. Έχει επιχειρησιακή ακτίνα 60 χλμ, χρόνο πτήσης άνω των 60 λεπτών και διαφορετικούς τύπους κεφαλών. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί μεμονωμένα και σε σμήνη. Το Alpagut δεν επηρεάζεται από τα συστήματα εμπλοκής. Ο στόχος μπορεί να εντοπιστεί με το σύστημα καθοδήγησης-ελέγχου ακριβείας. Το σύστημα προσφέρει επίσης σημαντικά πλεονεκτήματα με τη λειτουργία “fire & forget”.

Καθώς οι δυνατότητες των drones εξελίσσονται, τα σμήνη των drones θα αυξάνονται. Περισσότερα κράτη θα προσθέσουν σμήνη στο οπλοστάσιο τους, κάτι που θα προκαλέσει μια απάντηση με την άμυνα κατά σμηνών. Η Ελλάδα οφείλει να κατανοήσει τον μεταβαλλόμενο ρόλο που διαδραματίζουν στο τακτικό περιβάλλον και πώς μπορούν να επηρεάσουν την εθνική της ασφάλεια.