Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα για τον Ερντογάν – Όμηρος της οικονομικής κρίσης

Τα γεγονότα και οι πληροφορίες των τελευταίων ημερών δείχνουν ότι ο Ερντογάν έχει αποφασίσει να συνεχίσει τη στρατηγική της έντασης με την Ελλάδα. Επιδιώκει να ξεφύγει από την παγίδα στην οποία έχουν οδηγήσει τη χώρα του επιλογές του των τελευταίων ετών: Συρία, Λιβύη, Κύπρος, Ελλάδα, ρήγμα με τη Δύση, καθώς και εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού, είναι χαρακτηριστικά της επιθετικής στρατηγικής που έχει υιοθετήσει.

Η ολιγωρία που επέδειξε ο Ερντογάν στο ζήτημα του κορονοϊού και η καταστροφική πορεία της τουρκικής οικονομίας απειλούν πλέον τη βιωσιμότητα του καθεστώτος. Το εκρηκτικό μείγμα που έχουν δημιουργήσει οι επιλογές σε εξωτερικό και εσωτερικό υποσκάπτουν τη μονοκρατορία του. Παρά ταύτα, ακολουθώντας την πεπατημένη, η τουρκική ηγεσία εμμένει στην επιθετική στρατηγική της, αντί να αναδιπλωθεί. Εάν πρόκειται για τακτική που στοχεύει στο να συντηρήσει στο εσωτερικό την εικόνα ισχύος, ή πρόκειται για “φυγή προς τα εμπρός” θα φανεί προσεχώς.

Στο εσωτερικό, το “οικονομικό θαύμα” έχει πλέον ξεθωριάσει. Ακόμα και σε παραδοσιακούς ισλαμιστές ψηφοφόρους, που πλέον αντιμετωπίζουν προβλήματα επιβίωσης, το αφήγημα του Ερντογάν είναι ολοένα και λιγότερο πειστικό. Στην κατάσταση αυτή έρχεται να προστεθεί η τραγική διαχείριση της πανδημίας. Για να μην επηρεάσει την κλυδωνιζόμενη οικονομία, η τουρκική ηγεσία ολιγώρησε με αποτέλεσμα ο κορονοϊός να θερίζει. Η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη από αυτή που παρουσιάζεται επίσημα.

Η απόπειρα επιβολής καθολικής απαγόρευσης κυκλοφορίας σε μεγάλα αστικά κέντρα οδήγησε σε σκηνές έντασης και στη σουρεαλιστική παραίτηση του υπουργού Εσωτερικών, Σοϊλού, μετά από δημόσια επιτιμητική αναφορά του προέδρου. Η παραίτησή του δεν έγινε αποδεκτή και η απαγόρευση κυκλοφορίας επεβλήθη. Το μέτρο έχει υψηλό κόστος, λόγω και της δραματικής κατάστασης στην οποία βρίσκεται η οικονομία.

Η κατάσταση στο εσωτερικό επηρεάζει αναπόφευκτα την τουρκική στρατηγική στα εξωτερικά μέτωπα. Ενδεχόμενη αναδίπλωση θα ερμηνευόταν ως ήττα. Γι’ αυτό και ο Ερντογάν μέχρι τώρα τουλάχιστον τον έχει θέσει εκτός συζήτησης. Το καθεστώς έχει προσδώσει στις επεμβάσεις σε Συρία και Λιβύη χαρακτήρα προάσπισης της εθνικής ασφάλειας. Το γεγονός αυτό περιορίζει ασφυκτικά τα περιθώρια αλλαγής πορείας.

Η αναστολή των ερευνητικών δραστηριοτήτων στην κυπριακή ΑΟΖ, λόγω πολύ χαμηλών τιμών πετρελαίου-αερίου δίνει στην Άγκυρα τη δυνατότητα να παίξει μόνη της στην κυπριακή ΑΟΖ, χωρίς η Λευκωσία να μπορεί να την εμποδίσει. Η θετική αυτή εξέλιξη, πάντως, επισκιάζεται από την οικονομική κρίση, η αντιμετώπιση της οποίας αποτελεί βασική προτεραιότητα για την τουρκική ηγεσία. Η προοπτική μιας ακόμα χρεοκοπίας μπορεί να ακυρώσει στην πράξη  μεγάλο μέρος των στρατηγικών σχεδιασμών του Ερντογάν σε όλα τα επίπεδα.

Αδυναμία επίτευξης τακτικών στόχων

Η επιθετική συμπεριφορά της Άγκυρας στο ελληνοτουρκικό μέτωπο υπαγορεύεται από τον επεκτατισμό της (μετακεμαλικό ή νεοοθωμανικό), ο οποίος κρύβεται πίσω από το υποτιθέμενο σύνδρομο περικύκλωσης που κατατρύχει την τουρκική ηγεσία. Η οικονομική συγκυρία, σε συνδυασμό με την αποφασιστική στάση της Ελλάδας, οδηγεί σε αδυναμία επίτευξης τακτικών στόχων και ως εκ τούτου βραχυκυκλώνει τη στρατηγική της. Μια στρατηγική που δεν φέρνει αποτελέσματα, νομοτελειακά μετατρέπεται σταδιακά σε μπούμερανγκ.

Η προσπάθεια της τουρκικής ηγεσίας να λύσει το πρόβλημα ρευστότητας και να ανατάξει την οικονομία, όταν η ισοτιμία της λίρας με το δολάριο διαρκώς επιδεινώνεται, θα κρίνει τα πάντα. Η Τουρκία επιθυμεί να αποφύγει νέα προσφυγή στο ΔΝΤ, καθώς αυτή συνεπάγεται εποπτεία της τουρκικής οικονομίας και συντριπτικό πλήγμα στην εικόνα του πανίσχυρου ηγέτη που καλλιεργεί ο Ερντογάν.

Ψάχνει, λοιπόν, εναλλακτική λύση στη μέθοδο ανταλλαγής νομισμάτων (swaps) με την αμερικανική κεντρική τράπεζα FED. Όπως έχουν ήδη ομολογήσει Τούρκοι αξιωματούχοι έχει ήδη βολιδοσκοπηθεί η αμερικανική πλευρά. Πόσο οι ΗΠΑ θα εμμείνουν στην απαίτηση οριστικής εγκατάλειψης των ρωσικών S-400 και ευρύτερα ακύρωσης της ειδικής σχέσης με τη Ρωσία για να διασώσουν την τουρκική οικονομία; Είναι εμφανές ότι ο Ερντογάν δεν έχει επιλογές που να μη συνεπάγονται σοβαρότατο κόστος.

Η περίπτωση των σχέσεων με τη Ρωσία είναι εξόχως προβληματική. Από την προσπάθεια ισορροπίας ανάμεσα σε Μόσχα και Ουάσιγκτον, η Άγκυρα θα οδηγηθεί επώδυνα στο συμπέρασμα ότι στην παρούσα τουλάχιστον φάση πρόκειται για “παίγνιο μηδενικού αθροίσματος”. Όταν πηγαίνεις με το χέρι απλωμένο, ο δανειστής υπαγορεύει τους όρους του. Η δε δυνατότητα του προέδρου Τραμπ να αμβλύνει τους αμερικανικούς όρους είναι πεπερασμένη.

Σημαντική εξέλιξη εν όψει

Σε περίπτωση που η Άγκυρα υποκύψει και εγκαταλείψει τους S-400, θα πρόκειται για σημαντική εξέλιξη που επηρεάζει και την ελληνική ασφάλεια. Θα μειώσει το αντιαεροπορικό δυναμικό της, αλλά και θα ανοίξει τον δρόμο για επαναφορά της Τουρκίας στο πρόγραμμα του μαχητικού F-35. Η Αθήνα, χρησιμοποιώντας όλους του διαύλους, οφείλει να λειτουργήσει προληπτικά, αξιοποιώντας τις πολύ καλές σχέσεις και τη συνεργασία που έχει με την Ουάσιγκτον. Η ελληνική διπλωματία οφείλει να συνδέσει το μέλλον αυτών των σχέσεων με την έμπρακτη απόδειξη, ότι η όποια οικονομική διάσωση της Τουρκίας πρέπει να διασφαλίσει ότι αυτή θα εγκαταλείψει την τακτική του στρατιωτικού καταναγκασμού.

Παρότι η προσδοκία αλλαγής της πάγιας τουρκικής συμπεριφοράς είναι μάλλον ουτοπία, και μόνο η αγορά χρόνου θα δώσει τη δυνατότητα στην Ελλάδα να ανακάμψει οικονομικά και να ενισχύσει την αμυντική ικανότητά της που έχει παραμελήσει αυτοκαταστροφικά για περισσότερο από μια δεκαετία. Δεδομένου ότι και η πλευρά των ΗΠΑ αντιμετωπίζει την περιοχή μας ως υποσύνολο του δικού τους παγκόσμιου γεωστρατηγικού σχεδιασμού, θα πρέπει η Ελλάδα να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει πιέσεις για συνολικότερες διευθετήσεις στην περιοχή.

Το θετικό σ’ αυτή τη συγκυρία θα ήταν ότι η Ελλάδα θα προσερχόταν σε μια διαπραγμάτευση με σημαντικά καλύτερες προοπτικές συγκριτικά με ό,τι συνέβαινε στην κρίση των Ιμίων. Αυτό ισχύει βέβαια υπό την προϋπόθεση ότι η Τουρκία έχει εγκαταλείψει, ή δεν μπορεί να προκαλέσει θερμό επεισόδιο με στόχο να επιβάλει διαπραγμάτευση με τους δικούς της όρους. Αυτό τίποτα δεν το διασφαλίζει.

Η χώρα μας οφείλει να είναι προετοιμασμένη για όλα τα ενδεχόμενα και να επιδεικνύει διαρκή διπλωματική κινητικότητα, επιχειρώντας να εξουδετερώσει τουρκικές απόπειρες δημιουργίας τετελεσμένων σε βάρος των ελληνικών νόμιμων συμφερόντων. Οι κολακευτικές αναφορές των Αμερικανών περί πυλώνα σταθερότητας και ειρήνης πρέπει να αποκτήσουν ευδιάκριτο περιεχόμενο, χαλιναγωγώντας τους περιφερειακούς τυχοδιωκτισμούς, από όπου κι αν προέρχονται.