“Να ‘χαμε να λέγαμε” οι συνομιλίες Μισέλ και φον ντερ Λάιεν με τον Ερντογάν

Η σημερινή επίσκεψη των επικεφαλής των ευρωπαϊκών θεσμών στην Τουρκία θα μπορούσε να είναι “φιλί ζωής” για τον Ερντογάν, αν ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος δεν είχε φροντίσει, στο μεσοδιάστημα από την ανακοίνωσή της, να ανοίξει και άλλα νέα μέτωπα, τόσο στο εσωτερικό όσο και στις προκλήσεις του προς την Ελλάδα και την Κύπρο. Με τα γεγονότα στη Λέσβο όμως, αλλά κυρίως με την αντίδρασή του στο θέμα της διακήρυξης των απόστρατων ναυάρχων για την Συνθήκη του Μοντρέ, ο “σουλτάνος” έκανε ακόμα πιο δύσκολη την προσέγγιση με την ΕΕ. Αρκεί να το “δουν” και οι Ευρωπαίοι.

Με την Τουρκία να έχει πάρει κυριολεκτικά φωτιά στο εσωτερικό, εξαιτίας της ανεξέλεγκτης πανδημίας και κυρίως της δεινής οικονομικής κατάστασης, ο Σαρλ Μισέλ και η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν αναμενόταν ότι θα επιχειρούσαν, στο πλαίσιο των “δεσμεύσεων” της πρόσφατης Συνόδου Κορυφής, να πάρουν από την Τουρκία κάποιες εγγυήσεις, προκειμένου να τρέξουν την περιβόητη “θετική ατζέντα” που προωθεί η Μέρκελ.

Το αντικείμενο των συνομιλιών είχε εκ των πραγμάτων άμεσο ενδιαφέρον και για την Αθήνα, αν και οι “δεσμεύσεις” που ζητούνται από την Τουρκία για τα ελληνοτουρκικά και την Κύπρο, σύμφωνα με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 25^ης Μαρτίου δεν είναι και τόσο … ισχυρές. Η συγκεκριμένη απόφαση, με την ανοχή της Αθήνας, αφήνει άλλωστε αρκετά περιθώρια στην τουρκική πλευρά και κυρίως λύνει σε μεγάλο βαθμό τα χέρια των Ευρωπαίων στο να μοιράζουν “καρότα” στην Τουρκία και απλώς να δείχνουν κρεμασμένο στον τοίχο και το “μαστίγιο”.

Στο επίκεντρο το μεταναστευτικό

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πολιτική της ΕΕ απέναντι στην Άγκυρα σε ό,τι αφορά το μεταναστευτικό. Η περιβόητη έκθεση Μπορέλ αποδέσμευσε πλήρως την χρηματοδότηση της Τουρκίας από την λεγόμενη “θετική ατζέντα”, καθιστώντας την μη αναστρέψιμη (θεωρητικά η θετική ατζέντα είναι) και οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν σε αυτό. Η έκθεση ανέφερε μάλιστα ότι η χρηματοδότηση της Τουρκίας για την συγκράτηση των μεταναστευτικών ροών εξυπηρετεί ευρωπαϊκά συμφέροντα, δίνοντας της έτσι έναν ανελαστικό και επείγοντα χαρακτήρα.

Αυτό βεβαίως δεν εμπόδισε την τουρκική ηγεσία να προχωρήσει στις νέες προκλήσεις στη Λέσβο, όπου πλοία της τουρκικής ακτοφυλακής μετείχαν σε πολλαπλά περιστατικά απόπειρας αποβίβασης μεταναστών. Περιστατικά τα οποία καταγγέλθηκαν από την Αθήνα στην Κομισιόν, αλλά μέχρι στιγμής δεν υπήρξε καμία σοβαρή αντίδραση από ευρωπαϊκής πλευράς. Η αφωνία των Ευρωπαίων ενισχύει όμως την αμετροέπεια της Άγκυρας, η οποία για άλλη μία φορά εκμεταλλεύτηκε τα γεγονότα που η ίδια προκάλεσε για να ξαναλανσάρει το παραμύθι της παράνομης επαναπροώθησης.

Το μεταναστευτικό ήταν πάντως στις συζητήσεις των Ευρωπαίων αξιωματούχοι, με την ΕΕ να περνά πλέον, όπως ανέφεραν διπλωματικές πηγές στις Βρυξέλλες πριν την συνάντηση, από την «ανθρωπιστική βοήθεια στην λογική της ενσωμάτωσης», καθώς  εκτιμά ότι οι Σύροι πρόσφυγες θα παραμείνουν για καιρό στην Τουρκία.  Για το θέμα των Σύρων προσφύγων άλλωστε, η πρόεδρος της Κομισιόν θα μεταβεί την Τετάρτη και στην Ιορδανία, η οποία επίσης δοκιμάζεται από μια εσωτερική πολιτική κρίση, μετά τις συλλήψεις με την κατηγορία της απόπειρας πραξικοπήματος, οι οποίες άγγιξαν και την βασιλική οικογένεια.

Αγκάθι τα Δικαιώματα

Πέρα όμως από τα ελληνοτουρκικά δύσκολη είναι η προσέγγιση της Τουρκίας με την ΕΕ και σε ό,τι αφορά τον τομέα του Κράτους Δικαίου και του σεβασμού των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Και αυτό γιατί στις καθημερινές διώξεις γκιουλενιστών, Κούρδων και μελών κοινωνικών μειονοτήτων από χθες προστέθηκαν οι συλλήψεις απόστρατων ναυάρχων, επειδή δημοσιοποίησαν την αντίθεσή τους στις απειλές του Ερντογάν για την αναθεώρηση της Συνθήκης του Μοντρέ που ρυθμίζει το καθεστώς των Στενών.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, όπως ανέφερε Ευρωπαίος διπλωμάτης, πάντα πριν την συνάντηση, είναι πολλοί εκείνοι που περιμένουν να δουν, τι θα πουν ο Σαρλ Μισέλ και η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για το θέμα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και τν Πολιτικών Ελευθεριών. «Οφείλουν να πουν πράγματα, όπως έκανε ο Ζοζέπ Μπορέλ στη Μόσχα» συμπληρώνει ο ίδιος, για να προσθέσει ότι «δεν τίθεται ζήτημα να φανούν ευγενικοί».

Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί, ότι ο Μπορέλ, αν και χρησιμοποίησε σκληρή γλώσσα για την Ρωσία κατά την επίσκεψή του στη Μόσχα, στην έκθεση του για την Τουρκία αναφέρει απλώς ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να είναι επιφυλακτικοί και ότι η Άγκυρα «είναι απαραίτητο  να μετριάσει τη συμπεριφορά της». Δεν την μετριάζει όμως έναν χρόνο τώρα και το απέδειξε εκ νέου επαναλαμβάνοντας τις προκλήσεις στη Λέσβο (σε ό,τι αφορά τα ελληνοτουρκικά) και συλλαμβάνοντας απόστρατους ναυάρχους ως πραξικοπηματίες, επειδή εξέφρασαν την άποψή τους (σε ό,τι αφορά το Κράτος Δικαίου).

Η ΕΕ είναι πάντως έτοιμη να αρχίσει την επικαιροποίηση της Τελωνειακής Ένωσης και να επαναλάβει, σε υψηλό επίπεδο, τον διάλογο για θέματα ασφάλειας και προστασίας του περιβάλλοντος, ο οποίος διακόπηκε το 2019. Συζητά μάλιστα ακόμη και το ενδεχόμενο να δώσει ορισμένες διευκολύνσεις σε ό,τι αφορά τις θεωρήσεις εισόδου (βίζες) για τους Τούρκους πολίτες.

Δύσκολα με τον Ερντογάν

Αναμφίβολα οι σημερινές επαφές των Ευρωπαίων με την τουρκική ηγεσία ήταν δύσκολες. Ειδικά, όταν ο Μισέλ και η ντερ Λάιεν μετείχαν σε αυτές, αντιπροσωπεύοντας μια διχασμένη Ευρώπη στο θέμα της Τουρκίας. Είναι γνωστές, άλλωστε, οι αντιρρήσεις για μια σκληρή στάση, τις οποίες εκφράζει κυρίως το Βερολίνο, με την Μαδρίτη  και τη Ρώμη να ακολουθούν.

Οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι αναμενόταν να υπερτονίσουν, για άλλη μία φορά, τα οφέλη που θα έχει η Άγκυρα από την προσέγγισή της με την Ευρώπη. Μια προσέγγιση, στην οποία όμως δεν δείχνει να πολυπιστεύει καμία από τις δύο πλευρές. Ο Ερντογάν στην πράξη κάνει τα πάντα για να απομακρυνθεί, πολλές φορές προσβάλλοντας την Ευρώπη, και οι Βρυξέλλες φαίνονται απλώς να εξυπηρετούν βραχυπρόθεσμα ευρωπαϊκά και στρατηγικά γερμανικά συμφέροντα. Ο Βέμπερ, το έκανε και πάλι σήμερα ξεκάθαρο, ότι η Τουρκία δεν πρόκειται να γίνει μέλος της ΕΕ, ο Βαυαρός πολιτικός όμως δεν έχει εκτελεστικές αρμοδιότητες.

Από την άλλη, ο Ερντογάν, με την στήριξη της Μέρκελ και την ανοχή της Αθήνας, αγόρασε για άλλη μία φορά χρόνο. Αυτή τη φορά μέχρι τον Ιούνιο, οπότε θα “επαναξιολογηθεί” εκ νέου η τουρκική συμπεριφορά. Στο πλαίσιο αυτό, στην σημερινή συνάντηση κινήθηκε, αν όχι από θέση ισχύος, τουλάχιστον με άνεση απέναντι στον Σαρλ Μισέλ και την Ούρσουλα φον ντερ Λάιν.

Έτσι και έγινε

Στις δηλώσεις που ακολούθησαν της συνάντησης με τον Ερντογάν η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν χαρακτήρισε ενδιαφέρουσα την συνομιλία, διευκρινίζοντας συζητήθηκαν σε βάθος τέσσερις τομείς θεμάτων. Πρώτα η Τελωνειακή Ένωση με το ενδιαφέρον να εστιάζεται «στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση» και αμέσως μετά ο διάλογος «υψηλού επιπέδου» για την κλιματική αλλαγή και τη δημόσια Υγεία. Τρίτο αντικείμενο συζήτησης ήταν, σύμφωνα με την φον ντερ Λάιεν, η ανεύρεση τρόπων από την Κομισιόν για την ενίσχυση των επαφών μεταξύ των λαών και για την κινητικότητα, όπως η επέκταση του Εράσμους+ και του Horizon.

Πάντα κατά την ίδια, ο τέταρτος τομέας αφορούσε τους πρόσφυγες και γενικότερα το μεταναστευτικό, όπου οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι υπενθύμισαν ότι η Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας του 2016 παραμένει σε ισχύ και ότι αναμένουν από την Τουρκία να τηρήσει τις δεσμεύσεις. Δεσμεύσεις που, εκτός από την επανεκκίνηση επιστροφών από τα ελληνικά νησιά στην Τουρκία, περιλαμβάνουν και την πρόληψη παράνομων αναχωρήσεων. Ό, τι δηλαδή παραβίασε μόλις πριν λίγες ημέρες η Τουρκία στη Λέσβο με τα σκάφη της τουρκικής ακτοφυλακής που συνόδευαν λέμβους δουλεμπόρων.

Κατά τα άλλα η πρόεδρος της Κομισιόν επανέλαβε την ευρωπαϊκή δέσμευση για τη συνέχιση της χρηματοδότησης, τονίζοντας ότι «η στήριξή μας είναι ένδειξη αλληλεγγύης προς την Τουρκία και επένδυση προς την σταθερότητα». Στην σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο αναφέρθηκε και ο Σαρλ Μισέλ, καλωσορίζοντας τις διερευνητικές επαφές, καθώς και την επικείμενη συνάντηση Δένδια-Τσαβούσογλου.

Για το ίδιο θέμα, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είπε ότι η ΕΕ δεν θα σταματήσει να επισημαίνει τις αρνητικές εξελίξεις για όλα τα θέματα και ότι αυτό ισχύει και «για τις μονομερείς πράξεις έναντι των κρατών μελών της ΕΕ, όπως είναι η Ελλάδα και η Κύπρος». Η ΕΕ βέβαια θα …επισημαίνει, μοιράζοντας “καρότα” και ο Ερντογάν θα συνεχίσει να κάνει τα δικά του.

Η πρόεδρος της Κομισιόν είπε ότι υπογράμμισε και το θέμα των Δικαιωμάτων και του Κράτους Δικαίου, τονίζοντας ότι ο σεβασμός τους αποτελεί μέρος της σχέσης της Τουρκίας με την ΕΕ. Έκανε δε ιδιαίτερη αναφορά στην αποχώρηση της Τουρκίας από τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης για την προστασία των γυναικών και των παιδιών από τη βία, επαναλαμβάνοντας ότι «αυτό είναι λάθος σημάδι αυτή τη στιγμή». Μόνον που αυτό το «λάθος σημάδι» ο Ερντογάν το έστειλε πριν οι Ευρωπαίοι ηγέτες αποφασίσουν την προώθηση της “πράσινης ατζέντας”.