Ο Αναστασιάδης, η ΑΟΖ και το διαζύγιο

του Ανδρέα Θεοφάνους  – 

Αναπόφευκτα οι δηλώσεις του Προέδρου Αναστασιάδη για την ΑΟΖ πυροδότησαν αρκετές αντιδράσεις σε όλο το πολιτικό φάσμα. Συγκεκριμένα ο Πρόεδρος ανέφερε, μεταξύ άλλων: «Εάν [οι Τούρκοι] επιλέγουν να προστατεύσουν τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων σε μια ξεχωριστή, ανεξάρτητη οντότητα, τότε θα πρέπει να περιοριστούν εις όσα αναλογούν στην αποκλειστική οικονομική ζώνη της εν λόγω παράνομης οντότητας».

Οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης υπογράμμισαν ότι ήταν μεγάλο ολίσθημα. Ιδιαίτερα, τα κόμματα του λεγόμενου ενδιάμεσου χώρου καυτηρίασαν τις δηλώσεις, τονίζοντας ότι ενδεχομένως ο Πρόεδρος Αναστασιάδης να εξέφραζε τις προθέσεις του. Οι φιλοκυβερνητικές δυνάμεις και ο Πρόεδρος απάντησαν ότι υπήρξε παρερμηνεία και διαστρέβλωση.

Σημειώνεται συναφώς ότι υπήρξαν δημοσιεύματα τα οποία αναφέρουν ότι έχει ήδη συζητηθεί άτυπα τους τελευταίους μήνες μια μορφή βελούδινου διαζυγίου. Η ουσία είναι να αξιολογήσουμε τις βαθύτερες προεκτάσεις για το Κυπριακό πέραν των ερμηνειών για τις δηλώσεις του Προέδρου.

Σε ένα φυσιολογικό νησιώτικο ή παράκτιο κράτος υπάρχει μια ενιαία ΑΟΖ και ένας ενιαίος εναέριος χώρος. Δυστυχώς στην Κύπρο από το καλοκαίρι του 1974 τα δεδομένα δεν είναι φυσιολογικά. Το χειρότερο, όμως, είναι ότι σχεδόν 44 χρόνια μετά, τυχόν υλοποίηση του συμφωνημένου πλαισίου συνομιλιών θα επιδεινώσει τα υφιστάμενα δεδομένα.

Διζωνική ή διπεριφερειακή ομοσπονδία για την Κύπρο

Ιδίως τα τελευταία χρόνια, με βάση το διαπραγματευτικό κεκτημένο, γίνεται συζήτηση στη βάση μιας χαλαρής διζωνικής εθνοκοινοτικής ομοσπονδίας, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις αγγίζει τα όρια της συνομοσπονδίας. Μεταξύ άλλων, τα συνιστώντα, συνιδρυτικά κράτη θα έχουν τη δική τους εδαφική επικράτεια με ξεχωριστό σύνταγμα και σημαία. Ως εκ τούτου δεν αποτελεί έκπληξη ότι η τουρκική πλευρά εγείρει και τα ζητήματα του εναέριου χώρου και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ).

Εάν η λύση με βάση τον ιστορικό συμβιβασμό του 1977 προνοούσε μια διπεριφερειακή δικοινοτική ομοσπονδία τότε δεν θα ετίθετο θέμα συνταγμάτων, συνόρων, σημαιών και ούτω καθ’ εξής. Και τούτο επειδή η έννοια της περιφέρειας διαφέρει ουσιαστικά από την έννοια του συνιστώντος κράτους.

Η πολύχρονη έρευνα μου σχετικά με την αξιολόγηση της βάσης των συνομιλιών σε διάφορες περιόδους ανέδειξε σοβαρές αποκλίσεις σε αρκετά επίπεδα. Μεταξύ άλλων, ήταν και είναι υπεραπλούστευση η θέση ότι η σημερινή βάση των συνομιλιών είναι ταυτόσημη με την αντίστοιχη της περιόδου 1977-79. Ούτως ή άλλως η συζήτηση αυτή έχει σοβαρές πολιτικές προεκτάσεις.

Αδυσώπητες οι πραγματικότητες

Ας έρθουμε, όμως, στο ζητούμενο: Εάν όντως υπάρχει αποφασιστικότητα και εμμονή σε μια κοινή και αδιαίρετη ΑΟΖ, σε ένα ενιαίο εναέριο χώρο και επιπρόσθετα σε μια ενιαία οικονομία, ενιαία κοινωνία και Πολιτεία, έτσι όπως προκύπτει από τις τοποθετήσεις όλων των κομμάτων, τότε ασφαλώς διαφοροποιούνται άρδην τα δεδομένα. Η υφιστάμενη βάση των συνομιλιών δεν οδηγεί προς μια τέτοια κατάσταση. Ως εκ τούτου ο αγώνας μας για αποκατάσταση της ενότητας της χώρας θα πρέπει να επαναπροσδιορισθεί.

Οι πραγματικότητες, όμως ,είναι αδυσώπητες. Πέραν του ρόλου της Τουρκίας υπάρχουν στην Κύπρο δεδομένα που καθιστούν μια διευθέτηση πολύ δύσκολη. Τετελεσμένα επί του εδάφους, δυσπιστία, διαφορετικά αφηγήματα, έλλειψη κοινών στόχων. Επιπρόσθετα, το υπό συζήτηση μοντέλο της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας που στηρίζεται στη συναινετική δημοκρατία (conscotiationalism) δεν προσφέρεται ιδίως στην περίπτωση της Κύπρου.

Και αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι, μεταξύ άλλων, οι κοινωνικοοικονομικές, πολιτιστικές, εθνικές, θρησκευτικές και γλωσσικές διαφορές τείνουν να διευρύνουν το χάσμα μεταξύ των δύο πλευρών. Ως εκ τούτου, μια λύση στην Κύπρο στη βάση εθνοκοινοτικών πυλώνων θα είναι αποσταθεροποιητική.

Λύση δύο κρατών

Είναι κάτω από αυτά τα δεδομένα που διάφοροι κύκλοι εντός και εκτός Κύπρου θεωρούν ότι η λύση των δύο κρατών είναι υπό τις περιστάσεις η πιο ρεαλιστική. Και στο παρελθόν, έστω και μεμονωμένα, υπήρξαν παρόμοιες ιδέες. Σημειώνεται ταυτόχρονα ότι η Τουρκία δεν επιθυμεί ένα ανεξάρτητο κυρίαρχο ελληνοκυπριακό κράτος, έστω και στα πλαίσια της διχοτόμησης.

Υπογραμμίζεται συναφώς ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1990, στο περιθώριο συνεδρίου στο Τελ Αβίβ, ο Πρωθυπουργός της εισβολής Μπουλέντ Ετζεβίτ είχε τονίσει προκλητικά στον αείμνηστο πρώην υπουργό Ανδρέα Χριστοφίδη: «θα είστε τυχεροί αν εξασφαλίσετε τη διχοτόμηση».

Στη σημερινή συγκυρία η τουρκική πλευρά θα προκρίνει μια χαλαρή συνομοσπονδία δύο κρατών και με κοινή εκπροσώπηση στον ΟΗΕ και την ΕΕ. Ταυτόχρονα στα πλαίσια μιας τέτοιας διευθέτησης η κοινή συνομοσπονδιακή αρχή θα έχει αρμοδιότητα σε θέματα εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής, ΑΟΖ και εναέριου χώρου. Μια τέτοια διευθέτηση δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή. Και εμείς πώς τοποθετούμεθα;

Εκ των πραγμάτων προβάλλει η ανάγκη για μια ολοκληρωμένη πολιτική στο πλαίσιο ενός έντιμου συμβιβασμού που θα έχει ως στόχο την αποκατάσταση της ενότητας της χώρας. Η εξελικτική προσέγγιση θα είναι αναπόσπαστο μέρος αυτής της πολιτικής. Στο πλαίσιο αυτό η υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση περιοχή θα αποτελεί περιφέρεια και όχι συνιστών κράτος. Παράλληλα, απαιτείται μια συνετή εξωτερική πολιτική, ένα αποτελεσματικό κράτος, εμπνευσμένη ηγεσία σε όλα τα επίπεδα, ευνομία, αφήγημα και πυξίδα.