Ο ελληνικός εγκλωβισμός στο Αιγαίο – “Τουρκική λίμνη” η Ανατολική Μεσόγειος

Η ελληνοϊταλική συμφωνία για την οριοθέτηση ΑΟΖ, σε συνδυασμό με την ανακοίνωση για πραγματοποίηση τουρκικών ερευνών έξω από τα ελληνικά χωρικά ύδατα, αλλά εντός ελληνικής υφαλοκρηπίδας στο τόξο Καστελλόριζο- Ρόδος-Κάρπαθος-Κάσος-Κρήτη, υπογραμμίζει τη σημασία που έχει η μεσογειακή διάσταση της ελληνοτουρκικής διένεξης και ως εκ τούτου της εθνικής μας ασφάλειας.

Μπορεί αυτή να είναι τα τελευταία χρόνια στο προσκήνιο, αλλά για δεκαετίες η Ελλάδα απουσίαζε από την Ανατολική Μεσόγειο. Είχε αυτοεγκλωβισθεί στρατηγικά και επιχειρησιακά στο Αιγαίο, επειδή εκεί δεχόταν τότε την τουρκική επεκτατική πίεση. Το Καστελλόριζο ήταν ένα γεωγραφικά ακραίο μικρό νησιώτικο σύμπλεγμα, το οποίο στην Αθήνα το αντιλαμβάνονταν ως μία “απόφυση” του Αιγαίου στην Ανατολική Μεσόγειο, χωρίς να του αποδίδουν την κρίσιμη στρατηγική σημασία που έχει.

Μετά την τουρκική εισβολή του 1974, στην Αθήνα είχε κυριαρχήσει το δόγμα “η Κύπρος είναι μακριά”, πίσω από το οποίο κρυβόταν το μικροελλαδική θεώρηση ότι “η Κύπρος είναι βαρίδι για την Ελλάδα”! Κάπως έτσι, η Ελλάδα ουσιαστικά αποσύρθηκε από την Ανατολική Μεσόγειο, όπου έτσι κι αλλιώς η παρουσία της ήταν υποτυπώδης. Αυτό το δόγμα-υπεκφυγή έχει εμποτίσει γενιές Ελλαδιτών πολιτικών και διπλωματών, με αποτέλεσμα να κυριαρχήσει για δεκαετίες η μονοδιάστατη αντίληψη για την εθνική ασφάλεια που συρρικνώνει το ελληνικό ενδιαφέρον αποκλειστικά στο Αιγαίο.

Η στρατηγική αυτή αναδίπλωση βόλεψε την Άγκυρα. Της άφησε ελεύθερο το πεδίο στην Ανατολική Μεσόγειο. Μία προσπάθεια να αντιστραφεί η διάχυτη αυτή αντίληψη έγινε μετά το 1993 από την κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου με το δόγμα του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου με σκοπό την αμυντική κάλυψη της ελεύθερης Κύπρου. Στο πλαίσιο αυτό εντασσόταν και η προμήθεια του ρωσικού αντιαεροπορικού συστήματος S-300. Τότε, η Ελλάδα είχε αρχίσει να εδραιώνει μια αεροναυτική παρουσία στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ας σημειωθεί ότι την ίδια εκείνη περίοδο (1993-96) ο υπουργός Άμυνας Αρσένης είχε πραγματοποιήσει ανοίγματα και προς το Ισραήλ και προς την Αίγυπτο, στο πλαίσιο μίας πρωτοπόρας για εκείνη την εποχή στρατιωτικής διπλωματίας. Ήταν μία πιο γεωπολιτικά ισορροπημένη πολιτική συνέχεια των προνομιακών σχέσεων που είχε επιχειρήσει να διαμορφώσει με αραβικές χώρες ο Ανδρέας Παπανδρέου από τη δεκαετία του 1970, με βάση το δόγμα για τις τρεις διαστάσεις της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής (ευρωπαϊκή, βαλκανική και μεσογειακή).

Ο επανεγκλωβισμός στο Αιγαίο

Οι καιροί, ωστόσο, δεν ευνοούσαν εκείνα τα διπλωματικά ανοίγματα να ριζώσουν και να αναπτυχθούν, δεδομένου ότι στη δεκαετία του 1990 το Ισραήλ διατηρούσε προνομιακές σχέσεις με την κεμαλική Τουρκία, ενώ και η Αίγυπτος τηρούσε ισορροπίες, αποφεύγοντας οτιδήποτε θα ενοχλούσε την Άγκυρα. Ο χρόνος, άλλωστε, δεν ήταν αρκετός για να αποδώσουν εκείνα τα ανοίγματα καρπούς.

Η διαδοχή του Ανδρέα Παπανδρέου από τον Σημίτη στην πράξη αφυδάτωσε και σταδιακά ακύρωσε όχι μόνο το δόγμα του Ενιαίου Αμυντικού Χώρου, αλλά και τα ανοίγματα του Αρσένη. Καθοριστικό ρόλο στο πολιτικο-ψυχολογικό επίπεδο έπαιξε και η κρίση στα Ίμια στις αρχές του 1996, η οποία επανεγκλώβισε την Ελλάδα στο Αιγαίο. Όταν, μάλιστα, λόγω και των ασφυκτικών πιέσεων της Δύσης (και του Ισραήλ) οι S-300, αντί να εγκατασταθούν στην Κύπρο, αποθηκεύτηκαν στην Κρήτη, ο Ενιαίος Αμυντικός Χώρος εκφυλίστηκε επιχειρησιακά και παρέμεινε εν ισχύ μόνο στα χαρτιά.

Η επιστροφή άρχισε να πραγματοποιείται πολύ αργότερα και μάλιστα με πρωτοβουλία των Ισραηλινών, λόγω κυρίως του ρήγματος που είχε προκληθεί στις σχέσεις τους με την Τουρκία του Ερντογάν. Έτσι προέκυψαν οι τριγωνικές συνεργασίες Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ και Ελλάδα-Κύπρος-Αίγυπτος και τελευταία η συνεργασία Ελλάδα-Κύπρος-Ιορδανία. Και τα τρία αυτά γεωπολιτικά τρίγωνα, που σταδιακά αποκτούν στρατηγικού χαρακτήρα εμβέλεια, διευκολύνθηκαν από την εχθρότητα του καθεστώτος Ερντογάν με το Ισραήλ και με το καθεστώς Σίσι στην Αίγυπτο.

Δεν θα είχαν, ωστόσο, ευδοκιμήσει εάν δεν είχε μεσολαβήσει το αμερικανοτουρκικό ρήγμα, το οποίο βαθαίνει, παρά την προσπάθεια του προέδρου Τραμπ να αποτρέψει τη μετατροπή του σε ρήξη. Στην πραγματικότητα, στην Ανατολική Μεσόγειο έχει διαμορφωθεί και τείνει να παγιωθεί ένα γεωστρατηγικό πλέγμα, το οποίο αποκλείει και απομονώνει την Τουρκία, παρότι αυτό για ευνόητους λόγους δεν ομολογείται.

Τι έλεγε ένας Τούρκος ναύαρχος το 2008

Το σημαντικό είναι ότι αυτό το γεωστρατηγικό πλέγμα έχει τις ευλογίες και των Αμερικανών και των Γάλλων. Το Παρίσι επιδεικνύει ζωηρό ενδιαφέρον για την Ανατολική Μεσόγειο. Ουσιαστικά επιστρέφει στην περιοχή. Πρώτον, ενεργειακά, μέσω της Total, η οποία έχει αποκτήσει δικαιώματα εξόρυξης και στην κυπριακή ΑΟΖ και στην ελληνική υφαλοκρηπίδα. Δεύτερον, πολιτικά-στρατιωτικά μέσω της συμφωνίας με την Κυπριακή Δημοκρατία, αλλά και με την Ελλάδα για στρατιωτικές διευκολύνσεις.

Έστω και καθυστερημένα, έστω και με πρωτοβουλία άλλων, η Ελλάδα ξαναείδε τον εαυτό της ως χώρα-κλειδί της Ανατολικής Μεσογείου, γεγονός που αποτελεί βαρυσήμαντη στροφή. Η επιστροφή της στην περιοχή πραγματοποιείται σε μία περίοδο που η θαλάσσια αυτή περιοχή, εκτός από την παραδοσιακή στρατηγική σημασία ως κεντρική οδός για το διεθνές εμπόριο, έχει αρχίσει να αποκτά και μία πρόσθετη διάσταση, λόγω των αποχρωσών ενδείξεων ότι κρύβει μεγάλα κοιτάσματα φυσικού αερίου.

Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να αναφέρω τη δήλωση του τότε Τούρκου αρχηγού ΓΕΝ ναύαρχου Μετίν Ατάτς στις 19 Οκτωβρίου 2008: «Εκτιμώ ότι η Ανατολική Μεσόγειος θα καταστεί εστία προστριβών και συγκρούσεων λόγω της πετρελαϊκής σπουδαιότητας που θα αποκτήσει προσεχώς. Εξαιτίας των πετρελαίων που διαθέτει, θα μετατραπεί σ’ έναν δεύτερο Αραβικό Κόλπο. Η Τουρκία πρέπει να επαγρυπνεί και να αντιδράσει».

Το δόγμα της “Γαλάζιας Πατρίδας”

Πράγματι, η Τουρκία άρχισε από τότε να σχεδιάζει και να αρχίζει να εφαρμόζει τη στρατηγική που αργότερα ονόμασε “Γαλάζια Πατρίδα”. Βασική συνιστώσα αυτής της στρατηγικής, έτσι όπως σε ανύποπτο χρόνο την έχει εκθέσει ο Νταβούτογλου, είναι η μετατροπή της Τουρκίας σε μεγάλη αεροναυτική δύναμη, με κυρίαρχη παρουσία σ’ όλη την Ανατολική Μεσόγειο.

Απότοκος αυτής της στρατηγικής –εντάσσεται στην ευρύτερη νεοοθωμανική στρατηγική για τουρκική ηγεμονία στον μεταοθωμανικό χώρο σε Ασία, Αφρική και Βαλκάνια– είναι η απόφαση της Άγκυρας να μονιμοποιήσει και να πυκνώσει την αεροναυτική παρουσία της σ’ αυτή τη θαλάσσια περιοχή. Για ένα μεγάλο διάστημα είχαμε τις αλλεπάλληλες Navtex που δέσμευαν θαλάσσιες περιοχές, στις οποίες συμπεριλαμβάνονταν συνήθως και ελληνική και κυπριακή ΑΟΖ (με βάση την αρχή της μέσης γραμμής).

Ακολούθησαν οι χάρτες, που ο Τούρκος υπουργός Άμυνας Ακάρ είχε παρουσιάσει στους Λίβυους συνομιλητές του, με σκοπό να τους πείσει να οριοθετήσουν υφαλοκρηπίδα, παρότι δεν έχουν θαλάσσια σύνορα. Αρκετούς μήνες μετά είχαμε και την υπογραφή του μνημονίου με την κυβέρνηση της Τρίπολης, η οποία ήταν σχεδόν κίνηση-ματ προς την ίδια κατεύθυνση, προς τον εκτοπισμό της Ελλάδας από την Ανατολική Μεσόγειο.

Εγκλωβισμός σε “τουρκική λίμνη”

Το γεγονός, μάλιστα, ότι ο Ερντογάν δεν δίστασε να επέμβει αποφασιστικά στον πόλεμο της Λιβύης καταδεικνύει ότι η “Γαλάζια Πατρίδα” είναι κάτι πολύ περισσότερο από άθροισμα περιστασιακών κινήσεων. Πρόκειται για στρατηγικό δόγμα-οδηγό που αποσκοπεί να καταστήσει την καρδιά της Ανατολικής Μεσογείου “τουρκική λίμνη”. Και προς το παρόν η Άγκυρα έχει κάθε λόγο να είναι ικανοποιημένη από τον μέχρι τώρα απολογισμό.

Λόγω της τουρκικής επέμβασης, της μαζικής αποστολής ισλαμιστών μαχητών, οπλικών συστημάτων και Τούρκων αξιωματικών, η παραπαίουσα κυβέρνηση της Τρίπολης όχι μόνο σταθεροποιήθηκε, αλλά και πέρασε στην αντεπίθεση, παίρνοντας το πάνω χέρι στο θέατρο των πολεμικών επιχειρήσεων. Σε αντίθεση με την ελληνική αδράνεια, αλλά και την σχετικά άτολμη στάση της Αιγύπτου, της Γαλλίας και της Ιταλίας, η Τουρκία έχει εδραιωθεί στη Λιβύη.

Αυτό μπορεί να είναι ενοχλητικό για όλους τους άλλους “παίκτες”, αλλά για την Ελλάδα είναι εφιάλτης. Δεν είναι μόνο ότι η Τουρκία βρίσκεται στρατιωτικά στα νώτα μας, ή ότι με το μνημόνιο που υπέγραψε με την κυβέρνηση Σαράτζ ενέγραψε υποθήκες για να βάλει χέρι στα όποια ενεργειακά κοιτάσματα. Είναι κι ότι ουσιαστικά επιχειρεί να μετατρέψει πολλά ελληνικά νησιά σε γεωπολιτικά απομονωμένους θυλάκους εντός “τουρκικής λίμνης”, ή για να χρησιμοποιήσουμε την ορολογία της Άγκυρας να τα εγκλωβίσει εντός της “Γαλάζιας Πατρίδας”.