Ο Ερντογάν υπονοεί προσάρτηση των Κατεχομένων

Η δήλωση που έκανε ο Ερντογάν μετά το ναυάγιο της Διάσκεψης στον θέρετρο της Γενεύης είχε μία αναφορά σε τουρκικά Σχέδια Β και Γ. Αν και ο Τούρκος πρόεδρος απέφυγε να γίνει συγκεκριμένος, η αναφορά του παραπέμπει στο σενάριο της προσάρτησης των Κατεχομένων. Σε λίγο, άλλωστε, κλείνουν 43 χρόνια κατοχής της βόρειας Κύπρου.

Η Τουρκία απέφυγε να ενσωματώσει τα Κατεχόμενα στην επικράτειά της. Επέλεξε κάτι πιο έξυπνο. Έστησε δομές στα κατεχόμενα εδάφη που δημιούργησαν μία επίφαση νομιμότητας και εμφάνιζαν τους κατοίκους των κατεχομένων ως λίγο-πολύ αυτονομημένους από την Τουρκία. Στην κίνηση αυτή οδηγήθηκε για δύο λόγους.

Ο πρώτος ήταν για να μειώσει τις διεθνείς αντιδράσεις. Ενώ τα Κατεχόμενα αντιμετωπίζονται από την Τουρκία ως τμήμα του νομού Μερσίνας, υποτίθεται ότι αυτοκυβερνώνται. Η Τουρκία κρύβει το στρατηγικό της ενδιαφέρον για την Κύπρο και εμφανίζεται να τα κάνει όλα αυτά αποκλειστικώς για τους Τουρκοκυπρίους.

Ο δεύτερος λόγος ήταν ότι τυχόν ενσωμάτωση των Κατεχομένων θα οδηγούσε τους Ελληνοκυπρίους να επανεξετάσουν τη σχέση τους με την Ελλάδα και να σκεφτούν ακόμη και την ένωση. Σε μία τέτοια περίπτωση η Τουρκία θα διέτρεχε τον κίνδυνο να δει ελληνικό στρατό στην Κύπρο σε απόσταση αναπνοής από τα νότια παράλιά της. Αυτό θα δημιουργούσε νέα δεδομένα στην Κύπρο.

Ο πειρασμός του Ερντογάν

Αυτή ήταν η επί δεκαετίες κεμαλική αντίληψη των πραγμάτων που εκ των πραγμάτων αποδείχθηκε επιτυχημένη. Η κατοχή εδάφους ενός κράτους-μέλους του ΟΗΕ δεν εμπόδισε σοβαρά την Τουρκία στις διεθνείς της σχέσεις. Το λογικό είναι να συνεχισθούν έτσι τα πράγματα.

Ο Ερντογάν, όμως, δείχνει ότι μπορεί να έχει μία άλλη οπτική των πραγμάτων. Κατατρύχεται από την αγωνία να μεγαλώσει την Τουρκία της συνθήκης της Λωζάννης. Τυχόν ενσωμάτωση των Κατεχομένων θα μπορούσε συμβολικά να θεωρηθεί ως το πρώτο βήμα για την ανασύσταση της νέας οθωμανικής Τουρκίας.

Το παράδειγμα της Κριμαίας ενθαρρύνει τον Τούρκο πρόεδρο. Η ενσωμάτωσή της στη Ρωσία (μετά από δημοψήφισμα) αποτελεί παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Η Δύση έχει επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία, αλλά στην πράξη το έχει αποδεχθεί. Η Ρωσία, λόγω ισχύος, δεν είναι αποσυνάγωγη του διεθνούς συστήματος. Μπορεί η Τουρκία να μην έχει τη διεθνή σημασία της Ρωσίας, αλλά ο Ερντογάν ίσως θεωρήσει ότι οι αντιδράσεις θα είναι περιορισμένες.

Αντιστοίχως, οι ΗΠΑ θα αποφύγουν να συγκρουστούν άμεσα μαζί του για δύο λόγους. Αφ’ ενός οι αεροπορικές βάσεις της ανατολικής Τουρκίας τούς είναι απαραίτητες για τις επιχειρήσεις τους κατά του Ισλαμικού Κράτους σε Ιράκ και Συρία. Αφ’ ετέρου το διακύβευμα της περιοχής είναι ο ρόλος των Κούρδων. Θα προτιμήσουν να ασκήσουν όλες τις πιέσεις και την επιρροή τους σε αυτόν τον τομέα, θεωρώντας την Κύπρο μία διαχειρίσιμη παράπλευρη απώλεια.

Τυχόν ενσωμάτωση, όμως, θα έχει και επιπτώσεις. Το πιο δύσκολο πεδίο θα είναι αυτό των σχέσεων της Τουρκίας με την ΕΕ. Ο Ερντογάν θα συγκρουστεί με όλο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, στο οποίο συμμετέχουν Ελλάδα και Κύπρος. Αυτό θα σημάνει το τέλος των ενταξιακών διαπραγματεύσεων για την Τουρκία.

Το κόστος μίας ρήξης με την ΕΕ

Θα μπορούσε να αντιλεχθεί ότι ο Ερντογάν γνωρίζει πως αυτή την περίοδο δεν υπάρχει πραγματική προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ. Επιπροσθέτως, οι Ευρωπαίοι θα αντιδράσουν συγκρατημένα λόγω του φόβου τους μήπως η Άγκυρα ωθήσει μαζικά πρόσφυγες και μετανάστες προς την Ευρώπη.

Στην πραγματικότητα, όμως, εάν ενσωματώσει τα Κατεχόμενα, η Τουρκία θα αποκοπεί από ένα ισχυρό σύστημα εξουσίας που λαμβάνει αποφάσεις διεθνούς εμβέλειας, όπως είναι η ΕΕ. Θα κλείσει επί παραδείγματι η προοπτική διελεύσεως των αγωγών φυσικού αερίου από την ανατολική Μεσόγειο προς την Ευρώπη μέσω Τουρκίας. Η σύγκρουση με την ΕΕ αφορά σε μείζονα αλλαγή στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας που δεν είναι εύκολο να αποφασισθεί.

Συμπερασματικά, το λογικό και πιθανότερο είναι να παραμείνουν τα Κατεχόμενα στη σημερινή ιδιάζουσα κατάσταση. Είναι κάτι που διευκολύνει την Τουρκία. Επειδή, όμως, ο ορθολογισμός δεν επικρατεί πάντα ούτε στη ζωή ούτε στις διεθνείς σχέσεις, υπάρχει το μειονοτικό σενάριο της ενσωματώσεως των Κατεχομένων στην Τουρκία λόγω του μεγαλοϊδεατισμού του Ερντογάν.

Το ενδεχόμενο αυτό έγινε πιο πιθανό μετά την κατάρρευση των διαπραγματεύσεων στο θέρετρο της Γενεύης. Όχι, όμως, πολύ πιο πιθανό. Οι πιθανότητες θα αυξηθούν σημαντικά στην περίπτωση που οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις ΕΕ-Τουρκίας διακοπούν οριστικά με ευρωπαϊκή πρωτοβουλία. Είναι κάτι που Αθήνα και Λευκωσία οφείλουν να συνυπολογίσουν στη διαμόρφωση της πολιτικής τους.