Ο ιδιότυπος κεμαλισμός του Ερντογάν

του Νίκου Μιχαηλίδη  – 

Η άνοδος του Ερντογάν και του τουρκικού πολιτικού Ισλάμ στην εξουσία στηρίχθηκε σε υποσχέσεις εκδημοκρατισμού της χώρας και επίλυσης των σοβαρότατων χρονιζόντων προβλημάτων της (Κουρδικό, οικονομικές ανισότητες, ελεύθερη έκφραση θρησκευτικής ταυτότητας, θεσμικό εκσυγχρονισμό). Δεκαπέντε χρόνια αργότερα σχεδόν τίποτε από τα υποσχεθέντα δεν υλοποιήθηκε.

Το κατ᾽ ευφημισμόν Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) έφερε ανάπτυξη, αλλά όχι δικαιοσύνη. Η χώρα ζει σε καθεστώς έκτακτης ανάγκης. Η κοινωνία πνίγεται στη βίαιη καταστολή και το κράτος παραπαίει, έχοντας εμπλακεί σε τυχοδιωκτικές εξωτερικές στρατιωτικές περιπέτειες. Η Τουρκία βρίσκεται σε πόλεμο (εσωτερικό και εξωτερικό) και σε απομόνωση. Πολεμά εναντίον ενός μεγάλου μέρους των πολιτών της, αλλά και εναντίον πολιτών της γειτονικής Συρίας.

Η διαρκής επίκληση του κινδύνου της τρομοκρατίας προκειμένου να νομιμοποιήσει τις βίαιες επιθετικές της ενέργειες πλέον δεν πείθει ούτε τη διεθνή κοινή γνώμη, αλλά ούτε και μεγάλα τμήματα της κοινωνίας στο εσωτερικό της χώρας. Η μιλιταριστική ρητορική του καθεστώτος είναι ένδειξη μεγάλης αδυναμίας και πανικού.

Επιπλέον πρέπει να τονιστεί ότι ο τουρκικό στρατός, παρά τα επικοινωνιακά πυροτεχνήματα, την προπαγάνδα και τις εύκολες νίκες κατά αμάχων πολιτών, βιώνει την μεγαλύτερη κρίση στην ιστορία του. Απειλείται με περαιτέρω εσωτερική διάσπαση, λόγω των μαζικών εκκαθαρίσεων όχι μόνο στους κόλπους της ηγεσίας, αλλά και στα χαμηλότερα κλιμάκια. Η κατάσταση δεν πρόκειται να βελτιωθεί άμεσα. Αντίθετα είναι πιθανότερο να επιδεινωθεί περαιτέρω, λόγω και των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η εισβολή στο κουρδικό Αφρίν.

Δοκιμασμένες πρακτικές βίας

Επιπλέον η άσκηση παράνομης και ωμής βίας έναντι των αντιφρονούντων Τούρκων πολιτών εγείρει σοβαρά νομικά και πολιτικά ζητήματα κυριαρχίας και νομιμοποίησης της εξουσίας αυτού του κράτους στην επικράτειά του. Είναι ενδεικτικό ότι μόνο δια της βίας καταφέρνει όσο καταφέρνει να την διατηρήσει υπό τον έλεγχό του.

Οι στοχευμένες εκκαθαρίσεις ηγετικών στελεχών και οργανώσεων του ισλαμικού χώρου που ασκούν κριτική στις ακολουθούμενες κρατικές πολιτικές, οι φυλακίσεις χιλιάδων πολιτικών ακτιβιστών του δημοκρατικού χώρου και οι εκκαθαρίσεις στον κρατικό μηχανισμό συνεχίζονται με αμείωτη ένταση. Πρόκειται για ενδείξεις αστάθειας και παρακμής.

Τις προηγούμενες δεκαετίες της παντοδυναμίας των κεμαλιστών, η χώρα ζούσε σε καθεστώς μόνιμης κρίσης, καθηλωμένη σε οικονομική υπανάπτυξη και βυσσαλέες ανισότητες. Η ωμή κρατική βία και η ανυπαρξία ουσιαστικής δημοκρατίας, η μετανάστευση, η καταπίεση των ετερόκλητων εθνοτικών και θρησκευτικών ομάδων από μια δήθεν εκσυγχρονιστική ελίτ που έλεγχε τις ένοπλες δυνάμεις και τον κρατικό μηχανισμό, ήταν βασικά στοιχεία ενός βαθύτατα αντιδραστικού καθεστώτος. Ο τουρκικός ψευδοεκσυγχρονισμός ήταν ναζιστικού τύπου.

Μιλιταριστικές παρωπίδες  

Η άνοδος νέων κοινωνικών κινημάτων με αιτήματα εκδημοκρατισμού, με κύριο μοχλό το κουρδικό αλλά και τμήματα του λεγόμενου “ήπιου Ισλάμ” δημιούργησαν ελπίδες ότι η χώρα θα ζήσει την δική της ουσιαστική μεταπολίτευση και πολιτική φιλελευθεροποίηση. Δυστυχώς, κάτι τέτοιο δεν συνέβη, διαψεύδοντας πολλούς αναλυτές και δημοσιολογούντες με επιφανειακή γνώση των εσωτερικών δυναμικών και δομών της Τουρκίας.

Πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι ο Ερντογάν συνεργάζεται με τις αντιδυτικές πτέρυγες του παλαιοκεμαλικού κατεστημένου που επιδιώκει συμμαχία με την Ρωσία και το Ιράν και απομάκρυνση από τις δυτικές δομές. Αυτή η συνεργασία έχει ήδη δώσει τους καρπούς της.

Μια ανάλυση της νέας αναδυόμενης ανθρωπογεωγραφίας του τουρκικού κρατικού μηχανισμού αρκεί για να επιβεβαιώσει αυτή την εκτίμηση. Η τοποθέτηση φιλορώσων και φιλοϊρανών κεμαλιστών σε θέσεις-κλειδιά στις δυνάμεις ασφαλείας και στον στρατό είναι ενδεικτική αυτής της τάσης.

Επιστροφή στις “εργοστασιακές ρυθμίσεις”

Η κυριαρχία της στρατιωτικής λογικής στην επίλυση του Κουρδικού είναι επίσης μια κεμαλικής εμπνεύσεως πολιτική, την οποία ακολουθούν πιστά και οι Τούρκοι ισλαμιστές. Η επιθετική ρητορική και οι προκλήσεις έναντι της Ελλάδας είναι επίσης στον πυρήνα της κεμαλικής ιδεολογίας και πρακτικής.

Έτσι κάπου εδώ τελειώνουν και οι ψευδαισθήσεις του ισλαμικού μεταρρυθμισμού που πολλοί στη Δύση πίστεψαν πως θα άνοιγε μια νέα σελίδα και για την δημοκρατία στην Τουρκία αλλά και για τις σχέσεις της με γειτονικές χώρες. Η Τουρκία φαίνεται πως κατά κάποιον τρόπο επιστρέφει στις εργοστασιακές της ρυθμίσεις του μιλιταρισμού και της βίαιης καταστολής στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.

Το κράτος αυτό έχει μετατραπεί σε πρόβλημα για την ειρήνη και την σταθερότητα της περιοχής μας. Το ερώτημα είναι αν η Ελλάδα έχει προετοιμαστεί κατάλληλα ώστε να διαχειριστεί με επιτυχία τις αναταράξεις που προκαλεί αυτή η πραγματικότητα.