Ο Κοτζιάς κλιμακώνει και η Μόσχα δαγκώνει

Η πρωτοβουλία της Αθήνας να απελάσει Ρώσους διπλωμάτες προκάλεσε όχι μόνο τα αναμενόμενα συμμετρικά αντίμετρα, αλλά και έμπρακτα μηνύματα της Μόσχας. Αποδέκτης του πρώτου ήταν προσωπικά ο Νίκος Κοτζιάς. Αυτόν έδειξε η απαγόρευση εισόδου στη Ρωσία του διευθυντή του πολιτικού γραφείου του. Το δεύτερο ήταν η δήλωση του Ρώσου πρωθυπουργού, με την οποία, σε άσχετο πλαίσιο, αποκάλεσε το τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος «Τουρκική Δημοκρατία Βόρειας Κύπρου».

Για πρώτη φορά Ρώσος επίσημος αποκαλεί έτσι την κατεχόμενη Κύπρο. Προφανώς, είναι ένα μήνυμα-προειδοποίηση για το τι μπορεί η Μόσχα να πράξει σε βάρος του Ελληνισμού. Αξίζει να σημειωθεί πως το ψευδοκράτος αποκαλείται με το παραπάνω όνομα μόνο από την Τουρκία και περιστασιακά από κάποιες ισλαμικές χώρες. Δεν είναι ακόμα σαφές εάν η επίμαχη δήλωση Μεντβέντεφ είναι το πρώτο βήμα που θα οδηγήσει σε αλλαγή της παραδοσιακής ρωσικής πολιτικής στο Κυπριακό, η οποία ήταν πάντα υπέρ της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αυτό θα φανεί το επόμενο διάστημα.

Είναι ξεκάθαρο, όμως, ότι το Κρεμλίνο είναι οργισμένο με την κυβέρνηση Τσίπρα και επιδιώκει να την φέρει σε δυσχερή θέση. Αξιοσημείωτο είναι ότι η ρωσική πρεσβεία ανάρτησε στα κοινωνικά δίκτυα στοιχεία για τη σημασία που έχει το εκ Ρωσίας τουριστικό ρεύμα για την ελληνική οικονομία. Είναι κι αυτό ένα μήνυμα ότι εάν η Μόσχα το αποφασίσει, μπορεί να καταφέρει και σε εκείνο το επίπεδο επώδυνο πλήγμα.

Ενδεικτικό του κλίματος που επικρατεί είναι και το σημείωμα που έστειλε το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας στην ελληνική πρεσβεία στην Μόσχα με αφορμή δημοσιεύματα ρωσικών ΜΜΕ που θέλουν τις ελληνικές διπλωματικές Αρχές να αρνούνται την χορήγηση θεωρήσεων σε Ρώσους ιερείς που θέλουν να μεταβούν στην χώρα μας. «Οιαδήποτε διάκριση στην έκδοση βίζα, είτε λόγω εθνικότητας είτε λόγω επαγγέλματος, είναι απαράδεκτη» δήλωσε η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα.

Με πολύ σκληρή ανακοίνωση απάντησε και το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών στην πρόσφατη απόφαση των ρωσικών αρχών να απελάσουν Έλληνες διπλωμάτες. Χαρακτηρίζει αυθαίρετα τα μέτρα που έλαβε η Μόσχα και διαμηνύει πως η Ελλάδα θα απαντήσει με υπομονή και νηφαλιότητα. Αν και δηλώνει πως τάσσεται υπέρ μιας πολιτικής φιλικής συνύπαρξης με τη Ρωσία, την κατηγορεί για στενούς δεσμούς με την Τουρκία.

«Από τότε που πολεμά ως σύντροφος εν όπλοις της Τουρκίας και της παρέχει σειρά διευκολύνσεων στον τομέα της ασφάλειας, δείχνει να απομακρύνεται σταθερά από θέσεις που αρμόζουν στο επίπεδο φιλίας και συνεργασίας που χαρακτήριζε τις σχέσεις Ελλάδας-Ρωσίας εδώ και 190 χρόνια. Δείχνει να μην αντιλαμβάνεται ότι η Ελλάδα έχει δικά της συμφέροντα και κριτήρια στη διεθνή πολιτική».

Παράλληλα, ο Νίκος Κοτζιάς απομάκρυνε αιφνιδιαστικά από τη Μόσχα τον Έλληνα πρεσβευτή Ανδρέα Φρυγανά, ο οποίος ήταν προσωπική επιλογή του. Για το αρκετό διάστημα που θα χρειαστεί μέχρι να οριστεί αντικαταστάτης του και να αναλάβει καθήκοντα, η ελληνική διπλωματική εκπροσώπηση στη ρωσική πρωτεύουσα θα είναι υποβαθμισμένη, γεγονός που προσθέτει ένα ακόμα αρνητικό στοιχείο στις διμερείς σχέσεις.

Προς το παρόν, μόνο εκτιμήσεις μπορεί να γίνουν για το πόσο μακριά θα πάει ο Βλαντιμίρ Πούτιν μετά και την κλιμάκωση εκ μέρους του Νίκου Κοτζιά. Από τη μία πλευρά, όπως είπαμε παραπάνω, επιδιώκει να πλήξει την κυβέρνηση Τσίπρα. Από την άλλη, όμως, δεν έχει συμφέρον να τραυματίσει την παραδοσιακή σχέση και τα αμοιβαία φιλικά αισθήματα των δύο λαών.

Δόγμα Κοτζιά

Οι ελληνορωσικές σχέσεις, πάντως, άρχισαν να επιδεινώνονται την περασμένη Άνοιξη, αλλά τα πρώτα σύννεφα είχα αρχίσει να συσσωρεύονται από το τέλος του 2017. Σύμφωνα με πληροφορίες, η Μόσχα είχε από την επίσκεψη Τσίπρα-Κοτζιά στην Ουάσιγκτον το περασμένο φθινόπωρο διαβλέψει σημάδια περαιτέρω πρόσδεσης της Ελλάδας στο αμερικανικό άρμα. Το γεγονός, μάλιστα, ότι παράλληλα βρίσκονταν σε εξέλιξη οι διαπραγματεύσεις με τα Σκόπια ενέτεινε τις ρωσικές ανησυχίες.

Το βαρύ κλίμα άρχισε να μετατρέπεται σε διπλωματικό αγκάθι όσο φαινόταν πως οι δύο πλευρές οδηγούνται σε συμφωνία για το όνομα. Για το Κρεμλίνο το ζήτημα της ονομασίας είναι αδιάφορο. Δεν ήθελε τη συμφωνία των Πρεσπών, επειδή ήξερε πως αυτή ήταν το διαβατήριο για την ένταξη της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ. Δεν ήθελε αυτή την ένταξη, επειδή θα συρρίκνωνε τη ρωσική επιρροή στα Βαλκάνια, περιορίζοντάς την στην περικυκλωμένη από νατοϊκές χώρες Σερβία.

Από την πλευρά της, η Αθήνα ανησυχούσε ιδιαίτερα για την προσέγγιση του Ταγίπ Ερντογάν με τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Προσέγγιση, η οποία σταδιακά απόκτησε χαρακτηριστικά στρατηγικής επιλογής. Πρέπει να σημειωθεί, όμως, ότι παρά τον εναγκαλισμό με την Άγκυρα, η Μόσχα είχε αποφύγει οτιδήποτε θα μπορούσε να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι αλλάζει πολιτική στο Κυπριακό. Αλλά και στα ελληνοτουρκικά είχε δείξει ότι δεν θα υπάρξει κάποια αξιόλογη μεταβολή.

Το δόγμα Κοτζιά ήταν ότι με τη Συμφωνία των Πρεσπών και τη διευθέτηση των ελληνοαλβανικών εκκρεμοτήτων, η Ελλάδα θα έκλεινε τα διπλωματικά μέτωπά της στα Βαλκάνια και θα μπορούσε απερίσπαστη να ρίξει όλο το βάρος της στην ανάσχεση της τουρκικής πίεσης στο Αιγαίο και στη Θράκη. Υποστήριζε, μάλιστα, πως με τη Συμφωνία περιορίζει την διείσδυση και επιρροή του τουρκικού παράγοντα στην ΠΓΔΜ, αλλά και στην Αλβανία.

Η Μόσχα μπορεί να δυσφόρησε με την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών, αλλά δεν είχε επιχείρημα να τα βάλει με την Αθήνα. Εκεί ακριβώς έγινε το λάθος. Αντί να επιλέξει την τακτική του κατευνασμού της ρωσικής διπλωματίας, με τις απελάσεις ο Νίκος Κοτζιάς έριξε αναμμένο σπίρτο στο μπαρούτι. Επιχειρώντας να ικανοποιήσει την Ουάσιγκτον και να μην έχει πλέον απέναντι τα Σκόπια, βρέθηκε να έχει απέναντί του μία οργισμένη Ρωσία. Έκλεισε μία τρύπα και άνοιξε ένα πηγάδι! Και μάλιστα μία Ρωσία που, λόγω των στενών δεσμών της με το καθεστώς Ερντογάν, μπορεί να βλάψει τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα.

Πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική

Το κλίμα που επικρατούσε κατά τη διάρκεια της επίσκεψης Πούτιν το 2016, τότε που η κυβέρνηση έκανε λόγο για «επίσκεψη επιστέγασμα της ειλικρινούς διαχρονικής συνεργασίας και φιλίας Ελλάδας-Ρωσίας» μοιάζει σήμερα πολύ μακρινό. Μακρινή μοιάζει και η διακηρυγμένη πρόθεση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και ειδικά του Νίκου Κοτζιά να ασκήσει «πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική».

Με τον όρο αυτό περιγραφόταν η πρόθεση της Αθήνας να ακολουθήσει μια πολιτική που δεν θα την έδενε στο ένα ή στο άλλο άρμα και θα της επέτρεπε να κινηθεί στις ρωγμές, χωρίς να κλείσει την πόρτα σε άλλες ισχυρές χώρες. Στην πραγματικότητα, όμως, η Ελλάδα δεν ήταν ποτέ στη μεταπολίτευση τόσο στενά δεμένη στο αμερικανικό άρμα. Η προσέγγιση Μόσχας-Άγκυρας μπορεί να προκαλεί δικαιολογημένη ανησυχία στην Αθήνα, αλλά ήταν πρόσθετος λόγος η ελληνική εξωτερική πολιτική να είναι ιδιαίτερα προσεκτική έναντι της Ρωσίας αυτή την περίοδο.

Αντ’ αυτού, είχαμε τις απελάσεις και την απαγόρευση εισόδου, γεγονός όχι μόνο σπάνιο, αλλά μοναδικό στις μακραίωνες ελληνορωσικές σχέσεις. Η ελληνική πλευρά ισχυρίζεται ότι είχε προηγηθεί ένα κομβικό τηλεφώνημα που έβαλε σε πάγο τις σχέσεις των δύο χωρών. Ισχυρίζεται ότι ο Σεργκέι Λαβρόφ δήλωσε ευθέως στον Έλληνα ομόλογό του πως για την Συμφωνία των Πρεσπών η Ελλάδα θα έβρισκε απέναντί της τη Μόσχα. Είναι αξιοσημείωτο πως η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών έχει διαψεύσει αυτό το τηλεφώνημα και έχει προκαλέσει το Νίκο Κοτζιά να πει πότε έγινε, χωρίς να πάρει απάντηση.

Με άλλα λόγια, η υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών δεν ήταν υποχρεωτικό να οδηγήσει τις ελληνορωσικές σχέσεις σε βαρύ χειμώνα. Η Μόσχα θεωρεί ότι η Αθήνα εξυπηρετεί τα νατοϊκά συμφέροντα και διευκολύνει την διεύρυνση της σφαίρας επιρροής των Αμερικανών στα Βαλκάνια και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, αλλά δεν είχε πρόσχημα για αντίμετρα.

Ανησυχητική εξέλιξη

Η αναφορά του Ρώσου πρωθυπουργού, όμως, σε Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» αποτελεί, λοιπόν, μία ανησυχητική εξέλιξη. Και αυτό επειδή παρά την κρίση που υπέβοσκε εδώ και καιρό, η Μόσχα συνέχιζε να υποστηρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία. Συγκεκριμένα, ακόμα και μετά την απέλαση των Ρώσων διπλωματών από την Ελλάδα ο Λαβρόφ είχε επαναβεβαιώσει τη θετική για την Κυπριακή Δημοκρατία θέση της Ρωσίας.

Το Κρεμλίνο φαίνεται να βλέπει με ιδιαίτερα εχθρικό μάτι τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών, στον οποίο και προσάπτει άτσαλους χειρισμούς και απρεπείς δηλώσεις. Του χρεώνει τη ρήξη στις σχέσεις των δύο χωρών και την αδυναμία αποκλιμάκωσης της έντασης. Αλγεινή εντύπωση άφησε και μία συνέντευξη του που δήλωνε: «Η εποχή που θεωρούταν διπλωματία το να κάνεις την κότα πέρασε. Αυτή είναι μια διπλωματία για κοτέτσι και όχι για εξωτερική πολιτική».

Αμέσως μετά ήταν που έλαβε το συστημένο μήνυμα που ούτε λίγο, ούτε πολύ τον κηρύττει persona non grata για τη ρωσική διπλωματία. Πώς αλλιώς να ερμηνεύσει κανείς την απαγόρευση εισόδου στη Ρωσία για τον Γιώργο Σακελλαρίου,διευθυντή του πολιτικού γραφείου του Νίκου Κοτζιά;