Ο νέος “Αιώνας της Τουρκίας” μόλις ξεκίνησε…

Το όραμα του για τον “Αιώνα της Τουρκίας” ξεδίπλωσε ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν κατά την 14η Διάσκεψη των Τούρκων Πρέσβεων, που πραγματοποιήθηκε στην Άγκυρα. To όραμα αυτό διακατέχεται από τον περίφημο “Ερντογανισμό” (Erdoganism). Δομικά στοιχεία του “Ερντογανισμού”, ή άλλως του δόγματος Ερντογάν (Erdogan’s Doctrine) αποτελούν η ιδεολογική ανασύσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η συνακόλουθη υπονόμευση του κεμαλισμού, ο τουρκικός εθνικισμός, και ο ισλαμισμός.

Η δε λαϊκή στήριξη προς τον Ερντογανισμό εκφράζεται και μέσα από την λατρεία των μεσαίων και κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων προς το πρόσωπο του Τούρκου προέδρου και της συνακόλουθης αναγνώρισης του ως χαρισματικού πολιτικού. Η πλαισίωση της πρόσφατης προεκλογικής εκστρατείας με τραγούδι που υμνούσε την αγάπη του Ερντογάν προς τον τουρκικό λαό και το αντίστροφο εμπέδωσε την μεταξύ τους συναισθηματική σχέση, η οποία αποτυπώθηκε στο εκλογικό προβάδισμα έναντι του πολιτικού του αντιπάλου, τόσο στον πρώτο, όσο και το δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών.

Υιοθετώντας αθλητική ορολογία, ο Τούρκος πρόεδρος περιέγραψε τον εαυτό του ως βασικό παίκτη σε μία παρτίδα σκάκι εκπροσωπώντας την Τουρκία η οποία, κατά τα λεγόμενα του στη Διάσκεψη των Τούρκων Πρέσβεων, βρίσκεται στην καρδιά τριών ηπείρων και ως εκ τούτου δεν μπορεί να είναι θεατής των όποιων γεγονότων. Αντίθετα, σύμφωνα με τον ίδιο, η Τουρκία οφείλει να βρίσκεται στο γεωπολιτικό πεδίο αναπτύσσοντας μία εποικοδομητική, ενεργή και ισορροπημένη εξωτερική πολιτική.

Προς διασφάλιση των τουρκικών συμφερόντων, ο πρόεδρος Ερντογάν κατέστησε σαφή στους Τούρκους πρέσβεις την χρήση τόσο της σκληρής, όσο και της ήπιας ισχύος, ως δύο διαφορετικά εργαλεία πολιτικής, που πρόκειται να αναπτύξει η Άγκυρα στις σχέσεις της με τρίτες χώρες. Επί της ουσίας, ο πρόεδρος Ερντογάν επιβεβαίωσε την προβολή της στρατιωτικής δύναμης, του μεγέθους της οικονομίας και του πληθυσμού της Τουρκίας ως μορφές σκληρής ισχύος και την διάδοση της τουρκικής ιστορικής και πολιτισμικής κληρονομιάς ως μορφές ήπιας ισχύος. Στόχος να υποστηριχθούν δράσεις αφενός επιρροής και διείσδυσης και αφετέρου επιβολής της τουρκικών συμφερόντων σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές.

H Διάσκεψη των Τούρκων Πρέσβεων

Οι προτεραιότητες που έθεσε ο Ερντογάν στη Διάσκεψη των Τούρκων Πρέσβεων αποτελούν δομικά στοιχεία του οράματος για τον “Αιώνα της Τουρκίας”. Η πρώτη προτεραιότητα έχει την Συρία στο επίκεντρο.

Στην ομιλία του κατέστη επιτακτική η κατάρτιση ενός οδικού χάρτη για την ομαλοποίηση των σχέσεων Συρίας-Τουρκίας και η διευθέτηση θεμάτων που άπτονται της απελευθέρωσης ομήρων και της επιστροφής αγνοουμένων, η ανοικοδόμηση της αραβικής χώρας και η δημιουργία συνθηκών για την ασφαλή επιστροφή των Σύριων προσφύγων. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μία ακανθώδη διαδικασία καθώς ο πρόεδρος Άσαντ θέτει ως προαπαιτούμενο την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από την βόρεια Συρία.

Με το πρόσχημα ωστόσο της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, η Άγκυρα επιδιώκει την παραμονή της στρατιωτικής της παρουσίας στην αραβική χώρα, η οποία μετά την επιχείρηση “Πηγή Ειρήνης” συνιστά de facto κατάληψη συριακών περιοχών στα ανατολικά του Ευφράτη. Μεγάλο στοίχημα για την Τουρκία αποτελεί η επιστροφή Σύριων προσφύγων, η οποία ωστόσο, χωρίς τη συνεργασία της συριακής κυβέρνησης για τη μετεγκατάσταση τους σε μεγάλες πόλεις στη συριακή επικράτεια, δεν πρόκειται να είναι επιτυχής.

Μέχρι σήμερα, στο πλαίσιο του προγράμματος για την εθελουσία επιστροφή προσφύγων που συντελείται μέσω γραφείων που έχουν συσταθεί σε 12 τουρκικές επαρχίες, όπου υφίσταται προσφυγικός πληθυσμός, μόνο μισό εκατομμύριο Σύριοι έχουν επιστρέψει κυρίως στις τουρκικά ελεγχόμενες περιοχές της βόρειας Συρίας. Αξίζει βέβαια να επισημανθεί η νέα πρωτοβουλία της Τουρκίας για την κατασκευή 240 χιλιάδων οικιών στην βορειοδυτική Συρία με χρηματοδότηση από το Κατάρ που στοχεύει στον επαναπατρισμό ενός ακόμη εκατομμυρίου Σύριων προσφύγων.

O πόλεμος στην Ουκρανία 

Η δεύτερη προτεραιότητα αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις υπηρεσίες μεσολάβησης, δηλαδή την συνέχιση της υφιστάμενης τουρκικής πολιτικής με την προσφορά υπηρεσιών μεσολάβησης σε Ρωσία και Ουκρανία συνιστά προτεραιότητα της τουρκικής προεδρίας. Η διαδικασία της Κωνσταντινούπολης όπου τα αντιμαχόμενα μέρη παρέστησαν στο ίδιο τραπέζι για πρώτη φορά από την έναρξη του πολέμου, καθώς και οι προσπάθειες για την ανταλλαγή κρατουμένων αποτελούν την παρακαταθήκη πάνω στην οποία η Τουρκία, όπως αποτυπώθηκε στην ομιλία Ερντογάν, θα οικοδομήσει τις επόμενες διπλωματικές της πρωτοβουλίες.

Ειδική αναφορά έκανε ο Τούρκος πρόεδρος στην εφαρμογή της Συνθήκης του Μοντρέ, που αφορά στην απαγόρευση διέλευσης των Στενών του Βοσπόρου από πολεμικά πλοία, με το αιτιολογικό αποτροπής της πιθανότητας να επεκταθεί ο πόλεμος στην ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Οι προσπάθειες μεσολάβησης του ΟΗΕ, συνεπικουρούμενες από την Τουρκία που συνέδραμαν στην ανανέωση δύο φορές της Πρωτοβουλίας της Μαύρης Θάλασσας για τα Σιτηρά, προβλήθηκαν από τον Τούρκο πρόεδρο με την υπόμνηση ότι αποτράπηκε μία επισιτιστική κρίση, καθώς και η απώλεια εκατοντάδων χιλιάδων ζωών.

Σε μία προσπάθεια προφανούς δημόσιας στήριξης του Ρώσου προέδρου και με επιδίωξη την ανάληψη νέου ρόλου μεσολάβησης από την Άγκυρα, ο Ερντογάν έκανε λόγο για δήθεν ευαισθησίες Πούτιν που εκφράζονται με την απόφαση του να προμηθεύσει έξι χώρες της Αφρικής με δωρεάν σιτηρά, εγκαλώντας ταυτόχρονα τις χώρες της Δύσης για την μη τήρηση υποσχεθέντων, γεγονός που οδήγησε στην αναστολή της Πρωτοβουλίας από τις 17 Ιουλίου και εντεύθεν.

Η τοποθέτηση Ερντογάν, με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, είχε διττό σκοπό: Αφενός να εξάρει τον μεσολαβητικό ρόλο της Τουρκίας, κατατάσσοντας την στις χώρες που αποτελούν μέρος της λύσης προβλημάτων τα οποία απειλούν τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Τουτέστιν, ότι η Τουρκία αποτελεί μία ισχυρή χώρα περιφερειακού βεληνεκούς, με προοπτικές να μετατραπεί σε μεγάλη χώρα παγκόσμιας εμβέλειας. Αφετέρου να πείσει τόσο τις δυτικές χώρες ως προς τα οφέλη που προκύπτουν για αυτές από τη διατήρηση ισχυρών δεσμών της Άγκυρας με την Μόσχα όσο και το ρωσικό πολιτικό κατεστημένο ότι οι ρωσοτουρκικές σχέσεις έχουν στρατηγικό βάθος και άρα δεν επιδέχονται υπονόμευσης από τρίτους.

Η θετική ατζέντα

Η τρίτη προτεραιότητα Ερντογάν είναι η θετική ατζέντα, που κατείχε κεντρική θέση στην ομιλία του, με εστίαση στις εξαγωγές και τον τουρισμό που έχει συμφωνηθεί με χώρες τις περιοχής, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ. Αποστολή των Τούρκων πρέσβεων αποτελεί η ενίσχυση των προσπαθειών για την αύξηση στις εξαγωγές τουρκικών προϊόντων, την εξεύρεση νέων αγορών, και την προσέλκυση τουριστών στην γειτονική χώρα.

Προδήλως, ο Τούρκος πρόεδρος θέτει ως προτεραιότητα της διακυβέρνησης του την ανάκαμψη της τουρκικής οικονομίας, με την ενεργοποίηση του διπλωματικού δικτύου που διαθέτει στο εξωτερικό. Η προσέλκυση επενδύσεων αποτελεί κλειδί για την μείωση του δημοσιονομικού ελλείματος και προς τούτο οι επιλογές των κατάλληλων προσώπων είναι εξαιρετικής σημασίας.

Υπό το συγκεκριμένο πρίσμα, ο Ερντογάν τοποθέτησε στο υπουργείο Οικονομικών τον Μεχμέτ Σιμσέκ, πρώην οικονομολόγο στην Merrill Lynch, ο οποίος είχε διατελέσει υπουργός οικονομικών την περίοδο 2009-2015. Επίσης διόρισε στην Κεντρική Τράπεζα την Χαφιζέ Γκαγιέ Ερκάν, την πρώτη γυναίκα διοικητή, που διετέλεσε υψηλόβαθμο στέλεχος στην Goldman Sachs και την τράπεζα First Republic.

Ισλαμισμός και “Αιώνας της Τουρκίας”

Τέλος, ο Ερντογάν έθεσε ως προτεραιότητα και την καταπολέμηση της ισλαμοφοβίας. Με αφορμή το κάψιμο του κορανίου σε ευρωπαϊκές χώρες, ο Τούρκος πρόεδρος εμφάνισε, στη Διάσκεψη των Τούρκων Πρέσβεων, την Τουρκία ως χώρα που προασπίζεται την ισλαμική πίστη και ηγείται των αγώνων ενάντια στην πολιτική και θρησκευτική καταπίεση των απανταχού ισλαμικών κοινοτήτων. Στόχος της Τουρκίας, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, να συνεχίσει να αποτελεί σημαιοφόρο του αγώνα για την καταπολέμηση της ισλαμοφοβίας.

Ο ισλαμισμός αποτελεί δομικό στοιχείο της διακυβέρνησης του προέδρου Ερντογάν, ο οποίος εμπεδώθηκε στα νεανικά του χρόνια όταν συμμετείχε στη νεολαία του κόμματός Εθνικής Σωτηρίας, υπό τον αντιδυτικό ισλαμιστή Νετσμετίν Ερμπακάν και εν συνεχεία στο κόμμα Ευημερίας, με το οποίο εξελέγη δήμαρχος Κωνσταντινούπολης. Ο Ερντογάν ωρίμασε τις ισλαμικές πολιτικές του πεποιθήσεις, αποτελώντας ενεργό στέλεχος τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 στο κόμμα Ευημερίας και το έτερο ισλαμικό κόμμα της Αρετής που ίδρυσε ο Ερμπακάν.

Η ιδεολογία και των δύο κομμάτων στηρίζονταν στο πολιτικό-θρησκευτικό μανιφέστο “Εθνική Άποψη” (Millî Görüş) το οποίο προωθούσε, αφενός την αντικατάσταση του κοσμικού χαρακτήρα της σύγχρονης Τουρκίας που δημιούργησε ο Ατατούρκ από τις ηθικές αξίες του Ισλάμ και αφετέρου την ιδεολογική ανασύσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με επαναφορά της τουρκικής επιρροής από τα Βαλκάνια έως και την ευρύτερη Μέση Ανατολή και την, ως εκ τούτου, αποδόμηση του Κεμάλ Ατατούρκ και της εκκοσμίκευσης του τουρκικού κράτους.

H επικείμενη αναθεώρηση σε άρθρα του τουρκικού Συντάγματος που αφορούν την ελευθερία, τα δικαιώματα στην ασφάλεια, την δίκαιη δίκη, την ελευθερία του λόγου, καθώς και των δικαιωμάτων των γυναικών, αναμφίβολα θα εμπεριέχει το αποτύπωμα του δόγματος Ερντογάν. Η επαναφορά της μαντίλας στις δημόσιες υπηρεσίες, τα εκπαιδευτικά και στρατιωτικά ιδρύματα – μετά και τη θετική εισήγηση της συνταγματικής επιτροπής στην τουρκική Εθνοσυνέλευση να προστεθεί η σχετική τροπολογία στο Τουρκικό Σύνταγμα, αναδεικνύει την αναδυόμενη υπεροχή της ισλαμικής, έναντι της κοσμικής Τουρκίας.

Η αποκαθήλωση του Κεμάλ Ατατούρκ και η αντικατάσταση του από τον Ρεζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ως το νέο πολιτικό σύμβολο της Τουρκίας στο νέο αιώνα, τον “Αιώνα της Τουρκίας”, βρίσκεται προ των πυλών.