Οι ακροβασίες της ελληνικής διπλωματίας στη Λιβύη

Γράφει ο Νίκος Νικολάου –

Η υπογραφή και στη συνέχεια κύρωση από τη Τουρκική Εθνοσυνέλευση του Μνημονίου Τουρκίας-Λιβύης για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών προκάλεσε αναστάτωση στην Αθήνα και όχι μόνο. Άμεσα, υπήρξε μια έντονη διπλωματική δραστηριότητα από μέρους του υπουργείου Εξωτερικών. Ωστόσο, η διπλωματική κούρσα ενέχει κάποια αμφιλεγόμενα σημεία. Οι επαφές με τον Χαλίφα Χαφτάρ είναι το κυριότερο.

Όλα ξεκίνησαν στα τέλη Νοεμβρίου, όταν η Τουρκία και η Λιβύη υπέγραψαν Μνημόνιο οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών ελέγχου και εκμετάλλευσης. Η οριοθέτηση ήταν και είναι κατάφωρη παραβίαση ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων και ορθώς καταγγέλθηκε από όλους. Πρόκειται για αυθαίρετη πράξη, η οποία δημιούργησε ένταση στη Μεσόγειο. Ο τουρκικός επεκτατισμός φάνηκε σε όλο του το μεγαλείο. Παράλληλα, ο μη συνυπολογισμός από τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση Σάρατζ της ελληνικής επικράτειας είχε ως απόρροια τη διπλωματική προσβολή της Αθήνας.

Η απόκριση ήταν άμεση. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη απέλασε τον Λίβυο πρέσβη, ενώ ξεκίνησε προσπάθειες καταγγελίας του τουρκολιβυκού μνημονίου από την ΕΕ. Η προσπάθεια πέτυχε και οι Βρυξέλλες καταδίκασαν –έστω και λεκτικά– το μνημόνιο, υιοθετώντας τον κορμό της ελληνικής επιχειρηματολογίας. Επόμενο βήμα ήταν να επιταχυνθούν οι διαδικασίες για μια οριστικοποίηση του αγωγού EastMed.

Επιπλέον κίνηση ήταν η πραγματοποίηση σειράς συναντήσεων με ηγέτες αραβικών κρατών, μεταξύ των οποίων και εκείνων που τάσσονται ενάντια στην κυβέρνηση της Τρίπολης και στον Ερντογάν. Η πιο πρόσφατη, τέλος, κίνηση ήταν η επίσκεψη Δένδια στη Βεγγάζη και η συνάντησή του με τον Χαφτάρ. Η κίνηση αυτή, που θυμίζει βυζαντινές διπλωματικές τακτικές, προκάλεσε αιφνιδιασμό και μεικτά συναισθήματα. Αν και με τη σε βάρος της Ελλάδας στάση της κυβέρνησης Σάρατζ, οι επαφές με τον αντίπαλο της και πολύ ισχυρότερο παράγοντα Χαφτάρ μοιάζουν οι πλέον ενδεδειγμένες για να χτυπηθεί διπλωματικά η Τουρκία, εντούτοις κρύβουν κάποιες παγίδες.

Ο Χαλίφα Χαφτάρ

Η κυβέρνηση της Τρίπολης μπορεί να είναι πιο αδύναμη σε σχέση με εκείνη της Βεγγάζης,
ωστόσο δεν παύει, μέχρι τώρα να αποτελεί τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση. Ο Ερντογάν σύναψε μια συμφωνία, το περιεχόμενο της οποίας είναι ανεδαφικό και παράνομο, ωστόσο την υπέγραψε με την αποδεκτή από τον ΟΗΕ κυβέρνηση! Οποία ειρωνεία!

Η προσέγγιση αποκλειστικά με την κυβέρνηση της Βεγγάζης και με την λιβυκή Βουλή στο Τομπρούκ παρουσιάζει κινδύνους. Όχι μόνο εμφανίζεται να συνδιαλέγεται με μια μη αναγνωρισμένη κυβέρνηση, αλλά δίδει βάση στη τουρκική πλευρά να κατηγορήσει την Αθήνα για παράνομες ενέργειες στη Μεσόγειο! Έτσι, θα προσπαθήσει να καλύψει τις δικές της έκνομες ενέργειες ή και να επιμείνει σε αυτές, έχοντας ως άλλοθι την ελληνική εξωτερική πολιτική στη Λιβύη.

Ένα δεύτερο μειονέκτημα της αναφερόμενης συνάντησης αποτελεί η μη καθαρότητα του
σκηνικού στο εσωτερικό της βορειοαφρικανικής χώρας. Από τη μια πλευρά υπάρχει η αδύναμη κυβέρνηση Σάρατζ με έδρα την Τρίπολη που ελέγχει μικρό κομμάτι της επικράτειας. Από το περασμένο Απρίλιο, βρίσκεται υπό πολιορκία από τις δυνάμεις του Χαλίφα Χαφτάρ.

Με έδρα τη Βεγγάζη, η κυβέρνηση του Χαφτάρ αποτελεί τον ισχυρότερο παράγοντα στο κράτος καθώς ελέγχει τα 2/3 του εδάφους και πάνω από το 70% του ενεργειακού πλούτου. Εξαιτίας και της ισχύος της συνομιλεί και συνδιαλέγεται με Γαλλία, Ρωσία, ΗΠΑ, Αίγυπτο, Σαουδική Αραβία. Οι δυνάμεις του βρίσκονται ένα βήμα πριν την κατάληψη της Τρίπολης. Υπάρχει όμως ένα καίριο ερώτημα.

Θα αφήσουν τα ισχυρά κράτη την κυβέρνηση της Βεγγάζης να επικρατήσει; Ή θα την εμποδίσουν, γιατί φοβούνται ότι ο Χαφτάρ θα “παίζει μόνος”, επομένως πρέπει να υπάρχει ένα αντίπαλο δέος για να κρατιέται η δράση του σε ελεγχόμενα πλαίσια; Η κατάσταση είναι ρευστή και ο νικητής δεν έχει κριθεί. Πολύ πιθανό, η ελληνική κυβέρνηση να θεωρεί επικρατέστερο τον Χαφτάρ, ο οποίος τώρα μπορεί να λειτουργήσει υποστηρικτικά για τα ελληνικά συμφέροντα. Κάτι τέτοιο δεν είναι σίγουρο. Ο Χαφτάρ είναι μία ιδιαίτερα “σκοτεινή” φυσιογνωμία.

Κίνδυνος εγκλωβισμού της Ελλάδας

Ο Χαφτάρ, ακόμα και να επικρατήσει και γίνει αποδεκτός από τη διεθνή κοινότητα, ίσως δεν λειτουργήσει με τρόπο που να καλύπτει τους ελληνικούς σχεδιασμούς. Δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα στραφεί κατά της Άγκυρας. Η κίνηση των Τούρκων κρύβει στο παρασκήνιο την προσπάθειά τους να πατήσουν πόδι στους λιβυκούς ενεργειακούς πόρους, μεταξύ άλλων.

Όσο παραμένει η κυβέρνηση Σάρατζ, τόσο η τουρκική παρουσία θα ενδυναμώνεται. Σε περίπτωση που εδραιωθεί, θα είναι πολύ δύσκολο να εκδιωχθεί. Επομένως η νέα λιβυκή ηγεσία είναι αμφίβολο αν θα επιδιώξει μια ανοικτή σύγκρουση με την Άγκυρα. Συμπερασματικά, καλό είναι να μην εναποθέτουμε όλες μας τις ελπίδες ότι ο Χαφτάρ θα στραφεί ενάντια στους Τούρκους. Το ότι ισορροπεί καλά ανάμεσα σε Ουάσινγκτον και Μόσχα δείχνει πολλά.

Τέλος, η ελληνική κίνηση κρύβει ίσως τη κυριότερη παγίδα, η Ελλάδα να καταστεί μέρος του λιβυκού προβλήματος. Η πλήρης ταύτιση με τη πολιτική της μη αναγνωρισμένης μέχρι στιγμής λιβυκής κυβέρνησης, δηλώνει ότι η Αθήνα λαμβάνει ανοικτά θέση υπέρ της μιας εκ των δύο αντιμαχόμενων παρατάξεων. Μην ξεχνάμε πως ο Χαφτάρ είχε προαναγγείλει την κατάληψη της Τρίπολης από τον περασμένο Απρίλιο, κάτι που δεν κατάφερε. Η Αθήνα φαίνεται ότι εν μέσω ταραχής και θυμού κινείται επιπόλαια, αφού σπεύδει αμέσως να ταχθεί υπέρ μιας παράταξης.

Τι μπορούσε να γίνει

Αρχικά, καλό θα ήταν να είχε επιδιωχθεί συνάντηση με τον πρωθυπουργό Σάρατζ. Σε εκείνη, η ελληνική αντιπροσωπεία θα προέβαλε τα επιχειρήματά της και θα πίεζε για τη ακύρωση του παράνομου μνημονίου, έχοντας και την σε ρητορικό επίπεδο υποστήριξη της ΕΕ. Σε ενδεχόμενη αρνητική στάση της νόμιμης κυβέρνησης, θα μπορούσε να είχε απελάσει τον Λίβυο πρέσβη, συνεχίζοντας να καταγγέλλει το μνημόνιο, καλώντας όμως σε ειρήνευση τις αντίπαλες παρατάξεις.

Με αυτόν τον τρόπο θα έμπαινε “σφήνα” στη Τουρκία, αιφνιδιάζοντας την Άγκυρα. Επίσης, θα μπορούσε, χωρίς να διακόψει εντελώς τις σχέσεις με τη Τρίπολη, να είχε προσεγγίσει τότε τον Χαφτάρ. Αυτή η ενέργεια, σε συνδυασμό με τις συναντήσεις με άλλους Άραβες ηγέτες, θα μετέδιδε το μήνυμα ότι η Ελλάδα επιθυμεί ειλικρινά την ειρήνευση στην περιοχή, έχοντας σχέσεις με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη στην Λιβύη.

Η υπογραφή του τουρκο-λιβυκού μνημονίου προκάλεσε διπλωματική αναταραχή στη Μεσόγειο. Η Ελλάδα ευρισκόμενη σε δίνη και επηρεαζόμενη άμεσα από τις τουρκικές ενέργειες ήταν αδήριτη ανάγκη να αντιδράσει και ορθώς το έπραξε. Ωστόσο, καλό είναι να κινηθούμε με προσοχή για να μην καταστούμε μέρος του λιβυκού προβλήματος.

• Ο Νίκος Νικολάου είναι πολιτικός επιστήμονας με μεταπτυχιακό στις Διεθνείς και ευρωπαϊκές σπουδές, συνεργάτης του περιοδικού “Στρατιωτική Ιστορία” και blogger.