Όταν η Ελλάδα ζητούσε σύνθετη ονομασία μόνο για διεθνή χρήση

του Σταύρου Λυγερού  – 

Μπορεί σήμερα τα κόμματα να διαπληκτίζονται για το εάν είναι εθνικά αποδεκτή η σύνθετη ονομασία, μπορεί το πλήθος στα συλλαλητήρια να φωνάζει “η Μακεδονία είναι ελληνική”, αλλά η Αθήνα έχει αποδεχθεί σύνθετη ονομασία και μάλιστα μόνο για διεθνή χρήση. Για την ακρίβεια την έχει η ίδια προτείνει από το 1996 με πρωθυπουργό Σημίτη και υπουργό Εξωτερικών Πάγκαλο. Στην ίδια ακριβώς γραμμή κινήθηκε αργότερα και η διάδοχός του Ντόρα Μπακογιάννη.

Δεν πρόκειται απλώς για δημοσιογραφικές πληροφορίες. Τα έχει καταγράψει στο δημοσιευμένο βιβλίο-ημερολόγιό του ο πρέσβης Χρήστος Ζαχαράκις, που τότε ήταν ο Έλληνας διαπραγματευτής, χωρίς, βεβαίως, να έχει τολμήσει κανείς να τον διαψεύσει. Για να έχουμε γνώση, λοιπόν, του τι έχει προηγηθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, θα σας διηγηθούμε αυτή την πτυχή.

Δεν είχε ακόμα τεθεί σε ισχύ η Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995 και ο Βανς άρχισε να προετοιμάζει τη διαπραγμάτευση για το όνομα, που πρόβλεπε το άρθρο 5. Η πρώτη συνάντηση του πρέσβη Ζαχαράκι με τον Σλαβομακεδόνα διαπραγματευτή πρέσβη Ιβάν Τόσεφσκι (15-12-1995) ήταν αποκαλυπτική για τις προθέσεις των Σκοπίων. Ο μεσολαβητής προσανατολιζόταν σε μία ενδιάμεση ονομασία για όλες τις χρήσεις. Έθεσε θέμα εάν ο επιθετικός προσδιορισμός θα ήταν γεωγραφικός, χρονικός ή εθνοτικός.

Ο Ζαχαράκις υποστήριξε τη φόρμουλα όνομα για όλες τις χρήσεις και εμμέσως υπέδειξε τον εθνοτικό προσδιορισμό, παρ’ ότι ακόμα παρέμενε στην επίσημη γραμμή “ούτε Μακεδονία ούτε παράγωγα”. Ο Τόσεφσκι συμφώνησε στη φόρμουλα ένα όνομα για όλες τις χρήσεις, αλλά ευθέως δήλωσε ότι η χώρα του δεν είχε πρόθεση να κάνει βήμα πίσω από το “Δημοκρατία της Μακεδονίας”.

Το σκηνικό αυτό επαναλήφθηκε πανομοιότυπα και στις επόμενες συναντήσεις, παρά τους κατά καιρούς ελιγμούς του Τόσεφσκι. Η σλαβομακεδονική πλευρά τηρούσε το γράμμα της Ενδιάμεσης Συμφωνίας να συμμετέχει σε διαπραγμάτευση για το όνομα. Παραβίαζε, όμως, το πνεύμα της, αφού στην πραγματικότητα αρνιόταν να διαπραγματευθεί. Η θέση της ήταν Μακεδονία και μόνο Μακεδονία.

Η Ελλάδα αποδέχθηκε σύνθετη ονομασία το 1996

Όταν τον Απρίλιο 1996 η ελληνική πλευρά δήλωσε στον Βανς ότι θα αποδεχόταν σύνθετη ονομασία, στην κυβέρνηση Σημίτη κυριαρχούσε η εκτίμηση ότι τα Σκόπια δεν είχαν περιθώρια να αρνηθούν. Κι αυτό, παρ’ ότι οι Σλαβομακεδόνες δήλωναν σε κάθε ευκαιρία δημοσίως ότι δεν πρόκειται να αποδεχθούν αλλαγή του ονόματος. Σχετική δήλωση έκανε και ο διαπραγματευτής Τόσεφσκι.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο νέος υπουργός Εξωτερικών Λιούμπομιρ Φέρτσκοφσκι στην ενημέρωση της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Κοινοβουλίου της FYROM και σε συνέντευξη Τύπου στη Βιέννη (18-4-1996). Στην Αθήνα αντιμετώπιζαν όλες αυτές τις δηλώσεις σαν δηλώσεις διαπραγματευτικής σκοπιμότητας. Στο τραπέζι των συνομιλιών είχαν πέσει 21 διαφορετικές ονομασίες από τον Βανς και τον Ζαχαράκι. Η σλαβομακεδονική πλευρά, όμως, απέφευγε επιμελώς να προτείνει όνομα.

Η τέταρτη συνάντηση των δύο πλευρών υπό τον Βανς (17-4-1996) δεν έφερε κανένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Το ίδιο και οι επόμενες το καλοκαίρι 1996. Ο Τόσεφσκι θόλωνε συνεχώς τα νερά. Άλλοτε άφηνε να διαφανεί ότι υπήρχε περιθώριο για κάποιο συμβιβασμό, αλλά ποτέ δεν αναλάμβανε την παραμικρή δέσμευση. Τα ίδια τα γεγονότα διέψευσαν την εντύπωση που καλλιεργούσε το προηγούμενο διάστημα η ελληνική κυβέρνηση πως η λύση ήταν κοντά. Τα Σκόπια είχαν κάθε συμφέρον να κωλυσιεργούν, θεωρώντας δικαιολογημένα ότι ο χρόνος εργαζόταν υπέρ τους. Ο διαπραγματευτής τους διεκπεραίωνε αυτό το ρόλο.

Παρελκυστική τακτική

Η τακτική τους ήταν να παρατείνουν επί μακρόν τις διαπραγματεύσεις, ελπίζοντας ότι σταδιακά θα ατονούσε το ενδιαφέρον της Ουάσιγκτον και η υπόθεση θα εκφυλιζόταν, δεδομένου ότι η Ελλάδα δεν διέθετε πια αποτελεσματικό μοχλό πίεσης. Το Στέητ Ντηπάρτμεντ δεν θεωρούσε προτεραιότητα τη λύση του προβλήματος της ονομασίας από τη στιγμή που σταμάτησε το εμπάργκο και εξομαλύνθηκαν οι σχέσεις Αθήνας-Σκοπίων.

Η αμερικανική γραφειοκρατία έδινε μεγαλύτερη σημασία στα επιχειρήματα του καθεστώτος Γκλιγκόρωφ, το οποίο είχε μετατρέψει την εγγενή αστάθεια του νεοπαγούς κράτους σε διπλωματικό όπλο. Οι ΗΠΑ, άλλωστε, είχαν επιλέξει τη FYROM ως βάση για την ανάπτυξη της στρατιωτικής παρουσίας τους στην περιοχή, που εκείνη την περίοδο είχε εμφανή στόχο το καθεστώς Μιλόσεβιτς. Αυτό δεν εμπόδισε τη Νέα Γιουγκοσλαβία (Σερβία και Μαυροβούνιο) να αναγνωρίσει το κράτος των Σκοπίων σαν “Δημοκρατία της Μακεδονίας” (8-4-1996).

Πιεζόμενα και από το μεσολαβητή και από την ελληνική πλευρά, τα Σκόπια άρχισαν σταδιακά να διαμορφώνουν τη μετέπειτα γραμμή τους. Πρώτα εγκατέλειψαν τη θέση ένα όνομα για όλες τις χρήσεις, που είχαν αρχικά δεχθεί σε επίπεδο μεθοδολογίας. Στη συνέχεια ξεκαθάρισαν ότι το συνταγματικό όνομα θα χρησιμοποιείται και στο εξωτερικό. Απέρριψαν, δηλαδή, μία σύνθετη ονομασία για όλες τις διεθνείς χρήσεις.

Το καλοκαίρι 1996, ο Τόσεφσκι συζητούσε (χωρίς να αναλαμβάνει δέσμευση) το ενδεχόμενο μίας σύνθετης ονομασίας, που θα χρησιμοποιείται από τρίτους με την ανοχή των Σκοπίων, όπως συνέβαινε με το προσωρινό όνομα FYROM. Αργότερα οι Σλαβομακεδόνες οριστικοποίησαν τη θέση τους: “Δημοκρατία της Μακεδονίας” για όλες τις χρήσεις, εκτός από τις διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα. Σ’ αυτές θα χρησιμοποιείται σύνθετη ονομασία κοινής αποδοχής. Ο Γκλιγκόρωφ το δήλωσε σαφώς, προσθέτοντας με ειρωνική διάθεση ότι θα χρειαθεί καιρός για να κατευνασθούν τα εθνικιστικά πάθη στην Ελλάδα (30-9-1996).

Πρόταση για τριπλή ονομασία από την Αθήνα!

Σε φάση μετεξέλιξης βρισκόταν εκείνη την περίοδο και η ελληνική θέση. Ο Ζαχαράκις πρότεινε επισήμως τριπλή ονομασία: Όνομα της αρεσκείας των Σλαβομακεδόνων για χρήση στο εσωτερικό του κράτους τους (προφανώς “Δημοκρατία της Μακεδονίας”), όνομα της αρεσκείας των Ελλήνων για χρήση στις διμερείς σχέσεις (προφανώς χωρίς τον όρο Μακεδονία) και σύνθετη ονομασία για όλες τις διεθνείς χρήσεις (7-10-1996). Τα Σκόπια απέρριψαν την πρόταση, χωρίς να αντιπροτείνουν τίποτα. Ο Τόσεφσκι, μάλιστα, επιβεβαίωσε ενώπιον του Βανς και του Ζαχαράκι ότι δεν πρόκειται ποτέ να καταθέσει συγκεκριμένη σύνθετη ονομασία.

Πρότεινε επισήμως το όνομα “Δημοκρατία της Μακεδονίας-Σκόπια” (7-11-1996) μόνο για χρήση μόνο στους διεθνείς οργανισμούς, αλλά η ελληνική πλευρά το απέρριψε. Ο Πάγκαλος είπε ότι προσωπικά θα αποδεχόταν το “Δημοκρατία της Μακεδονίας (Σκόπια)” εάν ήταν για όλες τις διεθνείς χρήσεις (Ζαχαράκις στο ημερολόγιό του σελ. 768).

Ο Βανς επανέφερε το “Νέα Μακεδονία”, αλλά το απέρριψαν τα Σκόπια (11-11-1996). Ο Γκλιγκόρωφ διαμήνυσε στην Αθήνα (μέσω του Έλληνα πρεσβευτή Αλέξανδρου Μαλλιά) ότι δεν πρόκειται να δεχθεί σύνθετες ονομασίες, όπως Σλαβομακεδονία ή Νέα Μακεδονία. Το ίδιο επανέλαβε και ο Τόσεφσκι ενώπιον του Βανς (21-1-1997).

Τα Σκόπια δεν περιορίσθηκαν στη σταθερή άρνησή τους να αποδεχθούν σύνθετη ονομασία, έστω και για διεθνή χρήση. Με την ανάληψη του υπουργείου Εξωτερικών από τον σκληροπυρηνικό Φέρτσκοφσκι (9-2-1996) υιοθέτησαν επιθετική τακτική έναντι της Ελλάδας με προφανή στόχο να εξαλείψουν δυναμικά την προσωρινή ονομασία FYROM από τη διεθνή σκηνή.

Το καλοκαίρι 1996 κατάγγειλαν επισήμως την Αθήνα σε διεθνείς οργανισμούς και σε ξένες κυβερνήσεις για μη τήρηση της Ενδιάμεσης Συμφωνίας. Παραλλήλως, επανέφεραν τις προπαγανδιστικές επιθέσεις περί καταπίεσης της “μακεδονικής μειονότητας” στην Ελλάδα. Στη διάσκεψη των Υπουργών Εξωτερικών της Βαλκανικής στη Σόφια (6-7-1996), η σλαβομακεδονική αντιπροσωπεία αρνήθηκε επεισοδιακά να συμμετάσχει με το όνομα FYROM και αποχώρησε.