Όταν Μιτεράν και Καντάφι έδωσαν τα χέρια στην Ελούντα με μεσολαβητή τον Ανδρέα

Ήταν ακριβώς 38 χρόνια πριν, τον Νοέμβριο του 1984, όταν υπό από άκρα μυστικότητα και με μυθιστορηματικό τρόπο, ο τότε πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου φιλοξένησε στην Ελούντα του Αγίου Νικολάου της Κρήτης τον Γάλλο πρόεδρο, Φρανσουά Μιτεράν και τον τότε Λίβυο ηγέτη, Μουαμάρ αλ Καντάφι. Επρόκειτο για τριμερή συνάντηση που είχε κανονίσει ο Έλληνας πρωθυπουργός με σκοπό την αποκατάσταση των γαλλολιβυκών σχέσεων, οι οποίες είχαν κλονιστεί μετά το ζήτημα του Τσαντ (Ελευθεροτυπία, 15.11.1984).

Το Τσαντ, μια κεντροαφρικανική χώρα, αποτελούσε μόνιμη εστία διαμάχης ανάμεσα στη Γαλλία και τη Λιβύη, γεγονός που τροφοδότησε μια σειρά από εμφύλιους πολέμους. Η Γαλλία αποτελούσε εν δυνάμει εγγυήτρια χώρα μετά την αποαποικιοποίηση που έγινε επί Ντε Γκωλ. Από την άλλη πλευρά, η Λιβύη έβλεπε το γειτονικό σε αυτήν Τσαντ, ως διάδρομο εξάπλωσης της “κανταφικής επανάστασης” σε άλλες χώρες της αφρικανικής ηπείρου (Ελεύθερος Τύπος, 16.11.1984).

Η Τρίπολη είχε έντονη ανάμιξη στα εσωτερικά του κρατιδίου αυτού, στέλνοντας στρατεύματα και στηρίζοντας ομάδες που αντιτάσσονταν στη (γαλλόφιλη) κεντρική κυβέρνηση. Συγκεκριμένα, 5.500 Λίβυοι στρατιώτες είχαν σταλεί στα σύνορα Λιβύης-Τσαντ (Ελευθεροτυπία, 16.11.1984).

O Παπανδρέου είχε προβεί, το προηγούμενο διάστημα, σε μια σημαντική κίνηση που ενίσχυσε σημαντικά την ελληνογαλλική προσέγγιση. Αυτή αφορούσε την προμήθεια 40 γαλλικών μαχητικών, τύπου Mirage-2000, τα οποία, σε συνδυασμό με την απόκτηση ισάριθμων αμερικανικών F-16, χαρακτηρίστηκαν “αγορά του αιώνα”.

Ακόμη, η αγορά των γαλλικών αεροσκαφών εξασφάλιζε την υποστήριξη της Γαλλίας τόσο στα Μεσογειακά Προγράμματα, όσο και στο ζήτημα του ελληνικού μνημονίου στην ΕΟΚ (Ελευθεροτυπία, 15.11.1984). Το να πείσει τον Καντάφι να έρθει στην Κρήτη, δεν ήταν δύσκολο. Ο Παπανδρέου διατηρούσε στενές σχέσεις με τον Αραβικό Κόσμο (Παλαιστίνη, Ιορδανία, Συρία, Λιβύη) και δεν δίστασε να ανοίξει διαύλους επικοινωνίας με καθεστώτα που βρίσκονταν σε διπλωματική απομόνωση, όπως αυτό του Λίβυου συνταγματάρχη.

Να σημειώσουμε ότι είχε προηγηθεί επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού, τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, στην Τρίπολη της Λιβύης. Τα τολμηρά φιλοαραβικά ανοίγματα στόχευαν σε οικονομικά οφέλη και σε αναβάθμιση της ελληνικής διπλωματίας στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.

Η διάσκεψη της Ελούντας

Η εφημερίδα Ελευθεροτυπία έγραφε, στις 15 Νοεμβρίου 1984, με πηχυαίους τίτλους “Διάσκεψη ξαφνικά στην Κρήτη”, υπογραμμίζοντας παράλληλα τα πρωτοφανή μέτρα ασφάλειας που επικρατούσαν. Σύμφωνα με τον Παπανδρέου, επιλέχθηκε η Κρήτη, διότι αν επιλεγόταν η Αθήνα, θα έπρεπε ο Καντάφι να γίνει δεκτός ως αρχηγός κράτους.

Αναφορικά με τα συμπεράσματα της τριμερούς, αυτά συνοψίζονταν στα εξής: Αποχώρηση των λιβυκών και γαλλικών στρατευμάτων από το Τσαντ, ανταλλαγή επισκέψεων σε επίπεδο ηγετών μεταξύ των δυο χωρών και αναγνώριση εκ μέρους της Γαλλίας του δικαιώματος της Λιβύης να υπερασπίσει τα σύνορά της, σε περίπτωση επέμβασης τρίτης χώρας στο Τσαντ (Μεσημβρινή, 16.11.1984). Επίσης, στα συμπεράσματα της τριμερούς θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και την επίσημη πρόσκληση που απηύθυνε ο Παπανδρέου στον Καντάφι να επισκεφτεί την Αθήνα (Ελευθεροτυπία, 16.11.1984).

Με το πέρας των μαραθώνιων συζητήσεων, ο Καντάφι δήλωσε, ενώπιον των δημοσιογράφων: «ευχαριστώ το μεγάλο μας φίλο Παπανδρέου», ενώ και ο Έλληνας πρωθυπουργός αναφέρθηκε με θερμά λόγια τόσο για τον Μιτεράν, όσο και για τον Λίβυο συνταγματάρχη. Βέβαια, ο Γάλλος πρόεδρος δεν παρέστη στην κοινή συνέντευξη Τύπου, υποσχόμενος ότι θα έκανε δηλώσεις μετά την επιστροφή του στη γαλλική πρωτεύουσα.

Η Ελλάδα “γέφυρα” Δύσης–Αραβικού Κόσμου

Ο Παπανδρέου επεδίωκε να προβάλλει τον διεθνή μεσολαβητικό ρόλο της Ελλάδας. Ο φιλοκυβερνητικός Τύπος πίστωνε στον ίδιο την επιτυχή έκβαση της τριμερούς και έκανε λόγο για «ιστορικό γεγονός με παγκόσμια απήχηση» (Το Βήμα, 16.11.1984). Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής, η Ελλάδα έγινε “γέφυρα” για την ειρήνευση στο Τσαντ και τη διμερή συνεργασία (Το Βήμα, 17.11.1984), ενώ μια νέα σελίδα ανοιγόταν στις γαλλολιβυκές σχέσεις. Η δημόσια χειραψία των δυο ηγετών (Μιτεράν-Καντάφι) επισφράγισε, κατά τα γραφόμενα του Τύπου, την επιτυχία της ελληνικής πρωτοβουλίας (Ελεύθερος Τύπος, 16.11.1984).

Ο διεθνής Τύπος υπογράμμιζε τον ρόλο της ελληνικής κυβέρνησης, ως συνδετικού κρίκου ανάμεσα στη Δυτική Ευρώπη και τον Αραβικό κόσμο. Η τριμερής τράβηξε και το ενδιαφέρον του τουρκικού Τύπου (να σημειωθεί πως ο Καντάφι είχε υποστηρίξει την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, το 1974). Ο τουρκικός Τύπος, χαρακτήρισε την σύσκεψη, σε γενικές γραμμές, ως μεγάλη διπλωματική επιτυχία του Παπανδρέου, ενώ θεωρούσε ότι η συγκεκριμένη συνάντηση ενδιέφερε την Τουρκία από τη στιγμή που σε αυτήν πήραν μέρος ηγέτες, που κατά κάποιο τρόπο, αντιτίθενταν στα συμφέροντα της Άγκυρας. (Ελευθεροτυπία, 17.11.1984)

Οι διεθνείς και εσωτερικές αντιδράσεις

Σε διεθνές επίπεδο, ο αμερικανικός παράγοντας, όπως και το Ισραήλ, δεν φαινόταν ευχαριστημένοι από τις πρωτοβουλίες του Παπανδρέου (Έθνος, 16.11.1984). Το State Department αρνήθηκε να σχολιάσει τη τριμερή συνάντηση, ενώ προσπαθούσε να τορπιλίσει κάθε προσέγγιση μεταξύ Παρισιού και Τρίπολης. Ειδικότερα, το Ισραήλ φαινόταν δυσαρεστημένο από την ακραιφνή, όπως υποστήριζε, φιλοαραβική στάση του Παπανδρέου, η οποία δεν ευνοούσε την επίλυση του Μεσανατολικού.

Στο εσωτερικό της χώρας, η αντιπολίτευση (ΝΔ) δήλωσε ότι «δεν είχε αντίρρηση για οποιαδήποτε διεθνή πρωτοβουλία της ελληνικής κυβερνήσεως», αλλά διερωτάτο: «τι αναμένει ο κ. Παπανδρέου σαν αποτέλεσμα μιας τέτοιας πρωτοβουλίας». Επίσης, επεσήμανε τη χρονική σύμπτωση της παρουσίας του Γάλλου προέδρου στην Ελούντα με την παραγγελία των 40 Mirage που έγινε, όπως υποστήριζαν, σε αντίθεση με όλες τις υπηρεσιακές εισηγήσεις (Μεσημβρινή, 16.11.1984). Ο αντιπολιτευόμενος Τύπος έκανε λόγο για “σιωπηλό” Μιτεράν (Καθημερινή, 16.11.1984) που μίλησε σε χαμηλό τόνο και για διάσταση ερμηνειών ανάμεσα στο Παρίσι και την Αθήνα, αναφορικά με τα συμπεράσματα της τριμερούς.

Το ζήτημα του Τσαντ συνέχισε να απασχολεί την επικαιρότητα, ακόμα και μετά την τριμερή της Κρήτης (Ελευθεροτυπία, 22.11.1984). Ο Τύπος έγραφε ότι βρισκόταν σε εξέλιξη νέα μεσολαβητική προσπάθεια από ελληνικής πλευράς για την εφαρμογή της Συμφωνίας της Ελούντας και την πλήρη αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων από το έδαφος του Τσαντ.