Όταν παραδώσαμε την ΑΟΖ μας στην Τουρκία – Ο μοιραίος ρόλος του πρέσβη Ιωάννη Τζούνη
06/03/2020
Για να αντιληφθούμε καλύτερα τη σημερινή κατάσταση στα ανατολικά σύνορά μας πρέπει να ανατρέξουμε 40 χρόνια νωρίτερα στην δύσκολη περίοδο της δεκαετίας του 1970, όταν, ουσιαστικά, άρχισε η ελληνοτουρκική κρίση. Μάθαμε την αρχή του ελληνοτουρκικού δράματος από ένα διαβαθμισμένο έγγραφο του υπουργείου Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας. Την περίοδο που ήταν πρωθυπουργός ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, έγινε μια συνάντηση του τότε γενικού διευθυντή του υπουργείου Εξωτερικών Ιωάννη Τζούνη με τον I.J.M. Sutherland*, πρέσβη της Μεγάλης Βρετανίας στην Αθήνα.
Σε αυτό το εμπιστευτικό έγγραφο ο Βρετανός πρέσβης περιγράφει την συνομιλία που είχε με τον Τζούνη στο γραφείο του, στις 23 Ιανουαρίου 1979. Εξηγεί ότι την συνάντηση την ζήτησε ο Έλληνας πρέσβης για να τον ενημερώσει για τις επαφές που είχε με τους Τούρκους στην Βιέννη μεταξύ 9 και 12 Ιανουαρίου. Ο Τζούνης εξηγεί ότι σε μια συνάντηση στο Παρίσι τον προηγούμενο Δεκέμβριο οι δυο πλευρές συμφώνησαν να συζητήσουν την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και να ανταλλάξουν χάρτες με τη γραμμή οριοθέτησης της κάθε πλευράς, χωρίς να καταθέσουν τις μέγιστες θέσεις τους.
Στην συνέχεια αναφέρει ότι τις δυο πρώτες ημέρες στην Βιέννη δεν έγινε απολύτως τίποτα, γιατί μεσολάβησε ένας σοβαρός καυγάς, επειδή οι Τούρκοι δεν ήθελαν να καταθέσουν τον χάρτη και αργότερα επέμεναν ότι θα δώσουν τον χάρτη σε μια μυστική συνάντηση με ελάχιστους παρόντες και από τις δυο πλευρές. Βλέπετε πως αλλάζουν οι καιροί. Τριάντα χρόνια αργότερα άρχισαν να μας βομβαρδίζουν με χάρτες! Φαίνεται λοιπόν ότι ο Τζούνης παρέδωσε στον Sutherland τον γνωστό σήμερα τουρκικό χάρτη, που μοιράζει στα δύο το Αιγαίο Πέλαγος στον 38ο παράλληλο.
Η ελληνική πλευρά αιφνιδιάσθηκε, διότι δεν περίμενε έναν τέτοιο χάρτη, που δεν έδινε δικαίωμα υφαλοκρηπίδας σε κανένα ελληνικό νησί. Ο χάρτης αντιπροσώπευε για τους Τούρκους τη θεωρητική μέση γραμμή του Αιγαίου, που δεν μετρούσε ούτε καν την Εύβοια και έφτανε στο σημείο να μη δίνει υφαλοκρηπίδα ούτε στην Κρήτη! (Σας θυμίζει κάτι αυτό;).
Από ό, τι είμαι σε θέση να γνωρίζω, την θέση αυτή επανέλαβε ο Τούρκος εκπρόσωπος, σε κατ’ ιδίαν συνομιλία του με τον Μανώλη Γούναρη, εκπρόσωπο της Ελλάδας στην σύνοδο της Διεθνούς Επιτροπής για την εξερεύνηση της Μεσογείου (CIESM), στην Μασσαλία το 2013.
Η πρόταση του Τζούνη ήταν μια οριοθετημένη γραμμή ανάμεσα στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και στην τουρκική ακτή, αλλά τροποποίησαν τον χάρτη για να λάβουν υπόψη την φόρμουλα «φυσική προέκταση» προτείνοντας τρία «δάκτυλα» μεταξύ Λήμνου και Λέσβου, Λέσβου και Χίου, Χίου και Ικαρίας. Έτσι θα προέκυπταν τρεις λωρίδες ανάμεσα σε αυτά τα νησιά, όπου η θάλασσα θα ανήκε στην Τουρκία.
Σε ερώτηση του Βρετανού πρέσβη, ο Τζούνης του διευκρίνησε ότι αυτή η διευθέτηση με τα “δάκτυλα” ήταν μικρή σε έκταση, αλλά ήταν η αρχική θέση της διαπραγμάτευσης που θα ακολουθούσε. Επίσης πρόσθεσε ότι η Ελλάδα ήταν διατεθειμένη να συζητήσει και άλλη φόρμουλα, όπου θα προσδιοριζόταν το μέγεθος των “δακτύλων”. Από την άλλη πλευρά, φάνηκε ότι οι Τούρκοι δεν έδειχναν καμία διάθεση να προσφέρουν άλλες εναλλακτικές λύσεις.
Μια καλή ερώτηση
Τέλος, ο Ιωάννης Τζούνης εξήγησε στον Sutherland ότι η Ελλάδα προτίθετο να αναλάβει δεσμεύσεις που θα περιλάμβαναν την εγγύηση της ελεύθερης ναυσιπλοΐας για τα τουρκικά πλοία από περιοχές που ανήκαν στην ελληνική υφαλοκρηπίδα και ότι «κανένα μέρος δεν θα ανακηρύξει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη στο Αιγαίο» (η έμφαση δική μου), καθώς επίσης και ότι κανένα κράτος δεν θα τοποθετήσει επιθετικά όπλα στον βυθό της δικής του υφαλοκρηπίδας.
Ναι, το διαβάσατε σωστά. Η Ελλάδα το 1978-1979 υποσχέθηκε στην Τουρκία ότι δεν θα ανακηρύξει ΑΟΖ και φαίνεται αυτή την υπόσχεση την τήρησαν όλοι οι Έλληνες πρωθυπουργοί από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή μέχρι τον Κυριάκο Μητσοτάκη.
Κάποιος, βέβαια, δικαιολογημένα θα ρωτήσει «Μα είναι δυνατόν να υποσχεθήκαμε στην Τουρκία ότι δεν θα ανακηρύξουμε ΑΟΖ, όταν η έννοια της ΑΟΖ δεν είχε ακόμη θεσμοθετηθεί;»
Καλή ερώτηση. Αλλά πρέπει να υπενθυμίσουμε εδώ ότι οι εργασίες της Τρίτης Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας άρχισαν τον Δεκέμβριο του 1973 και διήρκησαν μέχρι τον Δεκέμβριο του 1982, όταν ετέθη προς υπογραφή και επικύρωση από τα κράτη, η νέα Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Έτσι η συζήτηση για την νέα έννοια της ΑΟΖ είχε αρχίσει πέντε χρόνια, πριν την βολιδοσκόπηση του Τζούνη με τους Τούρκους.
Στόχος η συνδιαχείριση
Θυμήθηκα πάλι τα λόγια του δημοσιογράφου Γ. Τετράδη Παπαδόπουλου, που σε ένα άρθρο του στην ιστοσελίδα liberal.gr, αναφέρει: «Η Τουρκία δεν επιθυμεί καμιά ειρηνική συνύπαρξη. Επιθυμεί αλλαγή συνόρων σε βάρος της Ελλάδας. Και το δηλώνει ξεκάθαρα σε κάθε ευκαιρία. Επιθυμεί αρπαγή κυριαρχικών δικαιωμάτων, αέρα, θαλάσσης και ξηράς. Και οι ΗΠΑ επιθυμούν να υπάρχει η ένταση (ελεγχόμενη, «ακόμα κι αν αλλάξει χέρια κανένα παλιονησάκι») για να διατηρούν το status του ρυθμιστή, άρα του ουσιαστικού κυρίαρχου στην περιοχή».
Παρακολουθώντας τις τελευταίες κινήσεις των Αμερικανών στην Ουάσιγκτον, φαίνεται ότι αντιλαμβάνονται την κρισιμότητα της σημερινής κατάστασης και ενδιαφέρονται να λύσουν μια για πάντα την ελληνοτουρκική διαφορά. Σε περίπτωση πολεμικής σύγκρουσης είναι διατεθειμένοι να παρέμβουν άμεσα, ώστε η σύρραξη να μη διαρκέσει πάνω από δύο ημέρες.
Το σχέδιο είναι έτοιμο. Θέλουν να μας σύρουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων μετά από αυτό το σύντομο επεισόδιο και να επιβάλουν έναν διάλογο που θα έχει στόχο την συνδιαχείριση, δηλαδή το μοίρασμα των υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο, που θα περιλαμβάνει όχι μόνο την Ελλάδα και την Τουρκία αλλά και την Κύπρο.
* I.J.M. Sutherland, “Greek/Turkish Talks on the Continental Shelf” εμπιστευτική επιστολή του Βρετανού πρέσβη στην Αθήνα, 24 Ιανουαρίου 1979, προς το Foreign Office της Βρετανικής κυβέρνησης.
