Παγιδευμένη στο δίλημμα “κυριαρχία ή υποταγή”

του Ιωάννου Λάμπρου  – 

Οι παραινέσεις προς την Άγκυρα για σεβασμό του διεθνούς δικαίου γίνονται αντιληπτές από τη διαχρονική τουρκική ηγεσία ως ομολογία αδυναμίας. Η δε πιθανότητα ύπαρξης  κοιτασμάτων, των όποιων κοιτασμάτων στο Αιγαίο, αποθηριώνει την Άγκυρα, ενισχύοντας ποιοτικά την αναθεωρητική της πολιτική. Την παρουσιάζει σε τρίτους παρατηρητές ως θεμιτό ενδιαφέρον για συνεργασία εκμετάλλευσης γειτονικών χωρών. Η Αθήνα προσπαθεί να δείξει την καλή διάθεση στους συμμάχους αλλά, δυστυχώς, δεν υπάρχει ενδιαφέρον εκ μέρους τους.

Στο ζήτημα της καταπολέμησης του προσφυγικού κύματος η Αθήνα νόμιζε ότι η παρουσία των νατοϊκών πλοίων θα εξέθετε την Άγκυρα στους συμμάχους, ενώ στην πραγματικότητα η συμπεριφορά της Τουρκίας καταγραφόταν από τρίτους ως διακρατική διαφορά απέναντι στην οποία ενθαρρύνουν τους αντίδικους να την επιλύσουν μέσω του διαλόγου. Η ΕΕ και ΝΑΤΟ γνωρίζουν πολύ καλά τη συμπεριφορά της Τουρκίας και το τι προβλέπει το διεθνές δίκαιο. Είναι επιλογή τους να μη θέλουν να λάβουν μέρος στην ουσία της διαφωνίας. Δεν θα αλλάξουν γνώμη αν η Αθήνα τους προσκομίσει αδιάσειστα στοιχεία του τουρκικού αναθεωρητισμού.

Η αλήθεια είναι ότι η Τουρκία προσπαθεί, εδώ και δεκαετίες, να αλλάξει το καθεστώς της Λωζάννης, άρα αποτελεί  υποκρισία η αντίδραση του ελλαδικού πολιτικού κόσμου. Η παραβίαση διατάξεων της Συνθήκης της Λωζάννης ξεκίνησε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα από την υπογραφή της συμφωνίας. Αναφέρουμε τους πρώτους περιορισμούς στον Ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης, την εθνοκάθαρση σε Ίμβρο και Τένεδο (άρθρο 14), την έμπρακτη, όχι θεωρητική, αμφισβήτηση εδώ και πάνω από 40 χρόνια του εθνικού εναέριου χώρου και των θαλασσίων ζωνών στο Αιγαίο Πέλαγος, την αλλαγή του καθεστώτος των Στενών με τη Συνθήκη του Μοντρέ και τη Συνθήκη του Λονδίνου του 1959-1960, με την οποία επέστρεψε η Τουρκία στην Κύπρο.

Βάσει του άρθρου 20 της Συνθήκης τη Λωζάννης, «Η Τουρκία δηλοί ότι αναγνωρίζει την προσάρτησιν της Κύπρου ανακηρυχθείσαν υπό της Βρεττανικής Κυβερνήσεως την 5ην Νοεμβρίου 1914». Η δε ισορροπία μεταξύ μουσουλμανικής μειονότητας και ελληνικής μειονότητας στην Κωνσταντινούπολη έχει παραβιαστεί όταν από 80.000 η πρώτη έχει σχεδόν διπλασιαστεί σε 150.000, ενώ ο Ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης έχει εξαϋλωθεί, με το πογκρόμ, τις απελάσεις, τις δημεύσεις περιουσιών και πολλά άλλα από περίπου 150.000 σε σχεδόν 2500-3000 ψυχές. Είτε με κατάφωρη παραβίαση διατάξεων της Συνθήκης, είτε με αναθεώρηση βασικών προνοιών της μέσω νέων συνθηκών, η Άγκυρα έχει δρομολογήσει τη διαδικασία αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάννης δεκαετίες τώρα.

Όσο επικίνδυνη για τα ελληνικά συμφέροντα και αποσταθεροποιητική και αν είναι η πέραν των επίσημων συνόρων τουρκική στρατηγική, η ιστορία, τηρουμένων των αναλογιών, έχει να επιδείξει ανάλογα ιστορικά προηγούμενα. Αυτό ισχύει, παραδείγματος χάριν για τη Ρωσία, η οποία δέχτηκε εισβολές, διαχρονικά,  τόσο από την Κεντρική Ασία (επιδρομές Μογγόλων) όσο από τη Βόρεια Ευρωπαϊκή Πεδιάδα, από τους Τεύτονες Ιππότες, τον Μεγάλο Ναπολέοντα και τη ναζιστική Γερμανία.

Κυριαρχία ή υποταγή

Η σταδιακή επέκταση της Ρωσίας προς όλες τις κατευθύνσεις, για αιώνες, μαρτυρεί την ανασφάλεια και την ανάγκη εποπτείας του άμεσου γεωγραφικού της περίγυρου. Το ίδιο και οι ΗΠΑ, πρώτα με το  δόγμα Μονρόε το 1823 και αργότερα με τις προσθήκες της πολιτικής του “Μεγάλου Αδελφού” του Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών Τζέημς Μπλαίην (1881, 1889-1892).

Στη συνέχεια με τη  διασταλτική ερμηνεία του δόγματος από τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Ρίτσαρντ Όλνευ (1895-1897), αναφορικά με τη δυνατότητα των ΗΠΑ να λειτουργούν ως επιδιαιτητής σε συνοριακές διαφορές μεταξύ κρατών του Δυτικού Ημισφαιρίου, αλλά και τη πολιτική του Θεόδωρου Ρούζβελτ (Roosevelt Corollary, 1901-1909) περί ανάληψης καθηκόντων “διεθνούς αστυνομικής δύναμης”, ώστε να παταχθεί η χρόνια αναταραχή στο Δυτικό Ημισφαίριο και να αποθαρρυνθούν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, από το να προβούν, οι ίδιες, σε επεμβατικές ενέργειες.

Όλα αυτά μαρτυρούν μια συνεχή ανησυχία για τον έλεγχο του άμεσου γεωγραφικού περιβάλλοντος. Ανάλογη η διαχρονική πολιτική της Αγγλίας περί παρεμπόδισης ανάδειξης κυρίαρχης δύναμης στην ηπειρωτική Ευρώπη. Η αμυντική στάση έναντι εξωτερικών κινδύνων (φανταστικών ή αληθινών) θεωρείται παθητική από τη ηγεσία της Άγκυρας. Γειτονικές περιοχές θεωρούνται ορμητήρια των εχθρών της χώρας. Αυτό όμως, παγιδεύει την τουρκική ηγεσία στο δίλημμα “κυριαρχία ή υποταγή”, αφήνοντας λίγο χώρο για αμοιβαία επωφελείς σχέσεις με τα γειτονικά κράτη.

Η Άγκυρα ανησυχεί, πρωτίστως, για τα τεκταινόμενα στη Συρία και στο Ιράκ αναφορικά με το πολιτειακό μέλλον των Κούρδων, απειλώντας με γενικευμένη αποσταθεροποίηση, ώστε να αποτρέψει τυχόν επαναχάραξη συνόρων βλαπτική για την Τουρκία. Η διαπίστωση αυτή, όμως, δεν πρέπει να οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα σε σχέση με τους σχεδιασμούς της γείτονος για την Ελλάδα. Παράλληλα, η εύκολη δικαιολογία είναι να αποδοθεί η πολιτική Ερντογάν στην εσωτερική διαμάχη με την κεμαλική πλευρά, όπως παλαιότερα κατηγορούνταν οι «πιο επιρρεπείς» σε επιθετικές ενέργειες στρατιωτικοί έναντι της συνετής πολιτικής ηγεσίας.

Υπεράνω όλων η ισχύς

Δυστυχώς, δεν υπάρχει ρήγμα μεταξύ ισλαμιστών και κεμαλιστών όσον αφορά την Ελλάδα, ίσως γιατί η επέκταση του ελέγχου προς τα δυτικά ικανοποιεί τις θεωρητικές παραδοχές και των δύο. Επέκταση προς παλαιά οθωμανικά εδάφη για τους μεν, ενίσχυση ερεισμάτων στη Δύση για τους δε. Η Ελλάς ενώνει τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις στην Τουρκία. Άνευ του Αιγαίου, όμως, δεν μπορεί να υπάρξει Ελλάς. Η Ελλάς είναι χώρα,  πρωτίστως, αιγαιακή και δευτερευόντως ευρωπαϊκή, ΝΑΤΟϊκή, βαλκανική ή οτιδήποτε άλλο.

Αν η Τουρκία δεν σέβεται την καταστατική, ιδρυτική συνθήκη του τουρκικού κράτους, τότε πως θα σεβαστεί μικρότερης σημασίας συμφωνίες; Η Άγκυρα δεν θεμελιώνει την ύπαρξη του τουρκικού κράτους στη διεθνή Συνθήκη της Λωζάννης αλλά στην ισχύ. Αυτό θα πρέπει να κάνει τους Έλληνες, σε Αθήνα και Λευκωσία, σκεπτικούς για τη σημασία που αποδίδει η Άγκυρα στο διεθνές δίκαιο. Η τουρκική ηγεσία είναι τίμια απέναντι στην Ελλάδα. Τίμια και ειλικρινής.

Η τουρκική κοινωνία, επί δεκαετίες, αφιερώνει τεράστιους πόρους λόγω της συνειδητής απόφασης της ηγεσίας της να χτίσει ισχύ, στρατιωτική, διπλωματική, τεχνολογική. Θυσιάζει, συνειδητά, βιοτικά αγαθά και καλύτερο επίπεδο διαβίωσης χάριν επίτευξης των κρατικών συμφερόντων. Στα μάτια τρίτων, που δεν γνωρίζουν την ιστορία της περιοχής, αυτό αποτελεί δίκαιο και όχι η αόριστη επίκληση του διεθνούς δικαίου από μια κοινωνία που απεγνωσμένα ψάχνει να βρει τρόπους να παρασιτεί, αρνούμενη να καταβάλλει το τίμημα της ανεξαρτησίας της και ντροπιάζοντας τη μνήμη όσων θυσιάστηκαν γι’ αυτήν στο παρελθόν.