Πως μπορούμε να αποσπάσουμε έστω και τώρα εγγυήσεις ασφαλείας από τις ΗΠΑ

Η Ελλάδα, παρά την οικονομική καταστροφή, στη διάρκεια της οποίας έχασε άνω του 25% του ΑΕΠ της, είναι μεταξύ των 4-5 μελών του ΝΑΤΟ που διατήρησαν τις αμυντικές τους δαπάνες στο επιθυμητό (για την Ουάσιγκτον και το ΝΑΤΟ) επίπεδο του 2% του ΑΕΠ. Σε αντίθεση με άλλες χώρες, τις οποίες δικαίως επικρίνει ο πρόεδρος Τραμπ, η Ελλάδα πληρώνει για το ανύπαρκτο σε σχέση με την τουρκική απειλή δίχτυ ασφαλείας που (δεν) μας παρέχει το ΝΑΤΟ. Δεν καταναλώνει από την ασφάλεια άλλων.

Σήμερα, στις δύο πλευρές του Ατλαντικού αιωρείται η αίσθηση περί κλονισμού της αντίληψης του ενιαίου και κοινού συμφέροντος στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Ανάλογα, βέβαια, συμπτώματα εμφανίζονται στον κοινό μας ευρωπαϊκό χώρο με την έλλειψη ενιαίας και κοινής εξωτερικής  πολιτικής. Το Άρθρο 5 της Χάρτας του ΝΑΤΟ (επίθεση ή απειλή κατά ενός σηματοδοτεί την αλληλεγγύη όλων) δεν ισχύει στη βασική απειλή κατά της Ελλάδος από την Τουρκία. Το  ΝΑΤΟ μας λέγει εδώ και 45-46 χρόνια ότι δεν μπορεί ή επιθυμεί να καλύψει το μόνο πραγματικό πρόβλημα εθνικής ασφάλειας.

Η διπλωματική γλώσσα είναι αναγκαία όταν προσέρχεσαι σε κρίσιμες διεθνείς  συναντήσεις. Δεν είναι όμως πάντοτε συνθήκη ικανή για να κινήσει το ενδιαφέρον των συμμάχων σου, όταν αντιμετωπίζεις προκλήσεις που άπτονται των ζωτικών υπαρξιακών εθνικών σου συμφερόντων. Χρειαζόμαστε πράξεις και όχι κενά ουσίας λόγια. Όταν ένας σύμμαχος στο ΝΑΤΟ (Τουρκία) αμφισβητεί την εδαφική ακεραιότητα και τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδος, το ΝΑΤΟ και τα κράτη-μέλη του δεν δικαιούνται να υποδύονται τον Πόντιο Πιλάτο.

Η αξιοπιστία, το κύρος και η υποθετική συμμαχική αλληλεγγύη κλονίζονται σε σχέση με το Άρθρο 5. Δικαιούμεθα να συμπεράνουμε ότι δεν αποτελεί αυτόματη διαδικασία και ότι η εφαρμογή του είναι επιλεκτική. Είμαστε η μόνη χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ, η οποία επίσημα απειλείται με πόλεμο (casus belli) από την Τουρκία. Όταν η Συμμαχία θέτει τον θύτη και το θύμα στην ίδια μοίρα, τότε συνειδητά υποστηρίζει τον θύτη.

Επειδή συχνά μου θέτουν το ερώτημα, αν τούτο σημαίνει ότι θα πρέπει να φύγουμε από την Συμμαχία απαντώ ως εξής: οσάκις η Ελλάδα βρέθηκε εκτός συμμαχιών, το τίμημα που κατέβαλε ήταν δυσανάλογα μεγάλο. Άρα η μόνη επιλογή είναι εντός του ΝΑΤΟ με παρουσία και συμμετοχή στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό δραστηριοτήτων.

Ταυτόχρονα, όμως, προβολή της θέσης ότι δεν μπορούμε να είμαστε πρώτοι στη χρηματοδότηση και χωρίς η Συμμαχία να μας εγγυάται την εθνική μας ασφάλεια. Δεν είμαστε αφελείς να πιστεύουμε ότι σε περίπτωση στρατιωτικής σύγκρουσης μεταξύ δύο συμμάχων τα μέλη του ΝΑΤΟ θα συμπαραταχθούν μαζί μας. Έχουμε όμως κάθε δικαίωμα να απαιτούμε  από τη  Συμμαχία να αποτρέψει μια στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ δύο μελών του.

Στρατηγικός Διάλογος κενού περιεχομένου

Οι εκτός του αμερικανικού συστήματος εθνικής ασφάλειας προσωπικές αποφάσεις του Τραμπ, που αφορούν στο παγκόσμιο (ΟΗΕ) και περιφερειακό σύστημα ασφάλειας (ΝΑΤΟ), εντείνουν την αβεβαιότητα. Η πολιτική των ΗΠΑ καθορίζεται και αλλάζει με μηνύματα και κατά το “αλάθητο” ένστικτο του Αμερικανού προέδρου. Η Αθήνα, οι Βρυξέλλες και το ΝΑΤΟ τις πληροφορούνται μέσω tweet την ίδια στιγμή με τον υπουργό Εξωτερικών Μάικ Πομπέο, τον Σύμβουλο Εθνικής Ασφάλειας, τους πρέσβεις των ΗΠΑ στην Ευρώπη κ.λπ.

Αλλάζουν, αμβλύνουν και ανατρέπουν συχνά το μέτρο σταθερότητας των διαβεβαιώσεων, θέσεων και διαθέσεων που μας μεταφέρουν οι θεσμικοί Αμερικανοί συνομιλητές στην Αθήνα και στην Ουάσιγκτον. Το τελικό προϊόν του Στρατηγικού Διαλόγου Αθηνών-Ουάσιγκτον θα  έπρεπε να είναι μία νέα ελληνοαμερικανική Συμφωνία Στρατηγικής Συνεργασίας. Το περιεχόμενό της, όμως, να δικαιολογεί τον τίτλο.

Ο όρος “στρατηγική” στην Ελλάδα χρησιμοποιείται άσκοπα. Απουσιάζει τόσο ώστε να μην σημαίνει τίποτα περισσότερο από το αυτονόητο. Έχουμε συνειδητοποιήσει πλέον ότι σε περίπτωση επιθετικής ενέργειας της Τουρκίας θα είμαστε μόνοι. Χρειαζόμαστε ένα συμπληρωματικό πλαίσιο εγγυήσεων εθνικής ασφάλειας (security guarantees) σε διμερές επίπεδο.

Το είχαμε ήδη από το 1976 επιδιώξει στη βάση συνεννοήσεων αμοιβαίως επωφελών με σειρά χωρών, πρωτίστως με τις ΗΠΑ. Αν δεν την επιδιώξουμε, η διαδικασία θα μείνει στην δική μας ιστορία ως μία χαμένη ευκαιρία. Η Σούδα είναι αναντικατάστατη. Η γεωπολιτική θέση της Ελλάδος ενισχύεται. Αφέλεια, όμως, θα ήταν να πιστέψει κανείς ότι οι ΗΠΑ θα προστρέξουν εις βοήθειά μας σε περίπτωση εκδήλωσης τουρκικής επιθετικής ενέργειας.

Προσδοκίες από ΗΠΑ

Εκείνο, όμως, που έχουμε δικαίωμα και υποχρέωση να προβάλλουμε είναι ότι περιμένουμε από την Ουάσινγκτον να κάνει, όπως έχει τη δυνατότητα, όλες τις ενδεδειγμένες ενέργειες, προκειμένου να μην επιτρέψει μία στρατιωτική ενέργεια κατά της Ελλάδος από όπου και αν προέρχεται (erga omnes). Μιλάμε για διμερούς χαρακτήρα διαβεβαίωση που βαίνει πέραν του αναποτελεσματικού για την ασφάλεια  της Ελλάδος Άρθρου 5 της Χάρτας του ΝΑΤΟ. Προσβλέπουμε στην αποτρεπτική-προληπτική στάση των ΗΠΑ. Ας επαναλάβει η Ουάσιγκτον  την γραπτή της προς τούτο εγγύηση που μας είχε δώσει ήδη τον Απρίλιο του 1976.

Η ελληνική Πολιτεία θα πρέπει να έχει ήδη βγάλει τα συμπεράσματά της από τον τρόπο και τα κίνητρα που ώθησαν τον πρόεδρο Τραμπ να ανατρέψει υπέρ της Τουρκίας (και αναμφίβολα υπέρ της Ρωσίας) την ισορροπία δυνάμεων και επιδιώξεων στη Συρία, εγκαταλείποντας τους πιστούς συμμάχους των Αμερικανών Κούρδους στο πεδίο της μάχης.

Γεγονός παραμένει ότι ουδείς σύμμαχος των ΗΠΑ στην Ευρώπη μπορεί να είναι βέβαιος για τις πραγματικές διαθέσεις της Ουάσιγκτον. Η διαπίστωση αυτή –καίτοι δεν μπορεί δημόσια να ομολογηθεί– αναμφίβολα έχει κρίσιμη σημασία για την Ελλάδα. Δεν είναι θέμα ψυχραιμίας ή αυτοπεποίθησης. Είναι συμπέρασμα που προκύπτει από την καταγραφή και ανάλυση των κινήσεων του προέδρου Τραμπ.

Ασφαλώς, η Ελλάδα είχε διπλωματικά χαρτιά στη διάθεσή της και μετά την υπογραφή της ελληνοαμερικανικής Συμφωνίας Αμυντικής Συνεργασίας το περασμένο φθινόπωρο. Η Βουλή μπορεί να αποφασίσει με τον πιο επίσημο τρόπο πως εάν η Τουρκία προβεί σε οποιασδήποτε μορφής και έκτασης στρατιωτική ενέργεια κατά της Ελλάδος, η Αθήνα θα υποχρεωθεί να αναστείλει άμεσα τη λειτουργία όλων των στρατιωτικών διευκολύνσεων για όσο διάστημα κρίνει επιβεβλημένο (sine die). Έτσι οι τουρκικές επιθετικές δραστηριότητες στο Αιγαίο θα θέσουν σε κίνδυνο το συμφέρον των ΗΠΑ.

Business as usual will not be an option for Athens. Θα ήμουν ευτυχής αν τη θέση αυτή διαμηνύαμε επισήμως προς την Ουάσιγκτον σε κάθε ευκαιρία και σε κάθε επίπεδο. Αν εμείς δεν θέσουμε το ζωτικό πρόβλημα ασφάλειάς μας στον ανώτερο δυνατό κοινό παρονομαστή  των συμφερόντων μας με τις ΗΠΑ, γιατί περιμένουμε από τους άλλους να ανησυχούν; Αν όχι τώρα, πότε;