Πώς οι Τούρκοι μετονόμασαν το Αιγαίο σε “Θάλασσα των Νησιών”!

Σε συνέδριο που διοργάνωσε τουρκικό πανεπιστήμιο στις 9 Σεπτεμβρίου στο Πολιτιστικό Κέντρο Σαμπαντσί της Σμύρνης με τίτλο “Θάλασσα των νήσων και οι σχέσεις γειτονίας με την Ελλάδα”, ο Ταγίπ Ερντογάν έστειλε ένα μήνυμα γεμάτο προκλητικές εκφράσεις. Με βιντεοσκοπημένη ομιλία αναφέρθηκε για δεύτερη φορά στην αυθαίρετη “μετονομασία” του Αιγαίου πελάγους σε “Θάλασσα των Νήσων” (Adalar Denizi). Η πρώτη ήταν τον περασμένο Φεβρουάριο.

Βλέπουμε πως οι γείτονές μας στο πλαίσιο των νεοθωμανικών τους σχεδιασμών προβάλουν την περυσινή πρόταση του εν αποστρατεία υποναυάρχου Τζιχάτ Γιαϊτζί, αρχιτέκτονα της “Γαλάζιας Πατρίδας” (Mavi Vatan) και του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου. Να θυμίσουμε πως ο Γιαϊτζί, σαν επικεφαλής του Κέντρου Ναυτικών και Στρατηγικών Σπουδών του ιδιωτικού πανεπιστημίου Μπαχτσεσεχίρ της Κωνσταντινούπολης, τον περασμένο Ιούλιο, έθεσε ευθαρσώς θέμα μετονομασίας του Αιγαίου Πελάγους σε “Θάλασσα των Νήσων” (Islands Sea) ή σε “Βόρεια Μεσόγειος” (Northern Mediterranean), με την δικαιολογία πως «η Τουρκία δεν πρέπει να χρησιμοποιεί τη λέξη “Αιγαίο” επειδή έχει ελληνική ρίζα».

Έκτοτε, ο Γιαϊτζί, σε αναλύσεις και παρουσιάσεις αποκαλεί το Αιγαίο “Θάλασσα των Νήσων”, δηλαδή το λέει εμμέσως Αρχιπέλαγος. Την μετονομασία αυτή την βρίσκω πολύ ενδιαφέρουσα, όχι μόνο γιατί επιχειρείται αυθαίρετη μετονομασία μίας ιστορικής θάλασσας, ούτε μόνο επειδή απαξιώνει την ελληνική μυθολογία που διδάσκεται σε αρκετές δυτικές χώρες. Είναι ενδιαφέρουσα γιατί δείχνει πως το Αιγαίο είναι Αρχιπέλαγος. Είναι ένας γεωλογικός σχηματισμός με πολλές συστάδες (Σποράδες, Κυκλάδες, Δωδεκάνησα) και μεμονωμένα νησιά. Είναι γεμάτο με νησιά, νησίδες, νησίδια και βράχια.

Πως ονομάστηκε Αιγαίο Πέλαγος

Από την εποχή του Ανώτερου Καινοζωικού, δηλαδή των τελευταίων 23 εκατομμυρίων χρόνων περίπου και την εποχή των παγετώνων, Ευρώπη, Αφρική και Ασία ήταν ενωμένες. Στη Μεσόγειο υπήρχαν δύο ξεχωριστές λιμνοθάλασσες. Το μέρος που δεν καλυπτόταν από πάγους αποτελούσε την χώρα της Αιγηίδος που περιελάμβανε τη σημερινή Ελλάδα και μέρος της Μικράς Ασίας.

Τη χώρα αυτή την διέσχιζε ο Αιγαίος ποταμός που ερχόταν από τον Εύξεινο Πόντο και χυνόταν στην περιοχή δυτικά της Κρήτης, σχηματίζοντας μια θάλασσα στην οποία κατέληγε και ο Αδριατικός ποταμός, που έχυνε τα νερά του στην περιοχή της Κέρκυρας, και ο Νείλος. Όταν άρχισε το λιώσιμο των πάγων προέκυψαν τεράστιες γεωλογικές μεταβολές (από βυθίσεις και ανυψώσεις της γης και αργότερα από σεισμούς και ηφαίστεια) με αποτέλεσμα να καταστραφεί το μεγαλύτερο μέρος της Αιγηίδος. Η Μεσόγειος κατακλίστηκε με τα νερά του Ατλαντικού και έτσι σχηματίστηκαν τα πελάγη που έχουμε μέχρι σήμερα.

Ό,τι λοιπόν από την Αιγηίδα δεν καλύφτηκε με νερό, αποτέλεσε τα χερσαία εδάφη και τα νησιά, ενώ η κατακλυσμένη περιοχή ονομάστηκε “Θάλασσα του Αιγαίου”. Στην Αιγηίδα, λοιπόν, οφείλεται το όνομα του Αιγαίου. Οι γεωλογικές διεργασίες στη γη συνεχίστηκαν, η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε και έτσι σχηματίστηκαν τα νησιά που βλέπουμε σήμερα.

Το όνομα λοιπόν Αιγαίο πέλαγος είναι προϊστορικό! Σύμφωνα με την μυθολογία, από τον 13ο π.Χ. αιώνα, η ονομασία Αιγαίο οφείλεται στο μύθο του βασιλιά της Αθήνας, Αιγαία, ο οποίος επειδή νόμιζε ότι ο γιός του Θήσεας,  σκοτώθηκε από το Μινώταυρο, έπεσε και πνίγηκε στη θάλασσα. Σύμφωνα τώρα με άλλη ετυμολογική εκδοχή οι αρχαίοι ονόμαζαν τα μεγάλα κύματα της θάλασσας Αίγες, αφού όταν η θάλασσα φουρτουνιάζει ασπρίζει και μοιάζει σαν κοπάδι κατσικιών. Στην αρχαιότητα λοιπόν πολλές παράλιες πόλεις της Αρχαίας Ελλάδας ονομαζόταν Αιγαί και σε αυτές γίνονταν τελετές προς τιμή του Ποσειδώνα για να διατηρεί την θάλασσα ήρεμη. Πιθανόν λοιπόν η ονομασία Αιγαίο να οφείλεται και σε αυτό.

Το “Αρχιπέλαγος του Αιγαίου”

Από αρχαιοτάτων χρόνων, κυρίως οι Βενετοί, θέλοντας να τονίσουν τη σημασία που έδιναν όλοι οι λαοί στο Αιγαίο και στη πληθώρα των νησιών του, το ονόμασαν Αρχιπέλαγος. Ένας όρος που παραμένει μέχρι σήμερα. Η ονομασία αυτή πρωτοαναφέρθηκε στη Βυζαντοβενετική συνθήκη που υπεγράφη μεταξύ του Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγου και του Δόγη της Βενετίας Ρενιέρο Ζένο (R. Geno), στις 4 Απριλίου 1268.

Μόνο συγκρίνοντας τους αριθμούς των δικών μας νησιών με τα νησιά των γειτονικών μας κρατών μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί όλοι οι χαρτογράφοι της αρχαιότητας από τη Βυζαντινή περίοδο, χαρακτήριζαν το Αιγαίο σαν “Αρχιπέλαγος του Αιγαίου”. Τα ελληνικά νησιά που έχουν όνομα είναι 2.305 ενώ όλα, μαζί και με τους βράχους, ανέρχονται σύμφωνα με την τελευταία αποτύπωση της Υδρογραφικής Υπηρεσίας (2018) σε 29.372.

Η γειτονική μας Αλβανία έχει 15 νησίδες, εκ των οποίων μόνο οκτώ σε θαλάσσιες περιοχές και από αυτές μόνο δύο έχουν έκταση μεγαλύτερη του ενός τετραγωνικού χλμ (Σάσων (Sazan) και Kunë). Η Ιταλία έχει περί τα 450 νησιά, εκ των οποίων τα 350 είναι θαλάσσια και τα υπόλοιπα σε λίμνες, λιμνοθάλασσες ή σε ποτάμια. Από αυτά τα θαλάσσια νησιά μόνο τα 210 είναι αξιόλογου μεγέθους, ενώ τα υπόλοιπα είναι νησίδες-βράχοι.

Η Λιβύη που έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή από τα αφρικανικά μεσογειακά κράτη, δεν έχει νησιά. Έχει μόνο 22 μικρά ακατοίκητα νησίδια και αμμοθίνες (λόφοι άμμου), εκ των οποίων τα περισσότερα είναι χαμηλά και με ελάχιστη ή καθόλου βλάστηση. Η Αίγυπτος έχει 19 νησίδες στη θάλασσα εκ των οποίων μόνο δύο είναι στη Μεσόγειο και τέλος τα νησιά της Τουρκίας ανέρχονται σε 441 και φαίνονται στον παρακάτω πίνακα.

Είναι συνεπώς πολύ λυπηρό που το 1982, στην τρίτη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών, που διαμόρφωσε τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS-ΙΙΙ), δεν καταφέραμε να χαρακτηριστούμε “αρχιπελαγικό κράτος” και να απολαύσουμε τα οφέλη από την νομική αυτή έννοια που τότε προσδιορίστηκε. Τα κράτη που έχουν δηλώσει βάσει της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας ότι έχουν αρχιπελαγικό καθεστώς είναι 21: Αντίγκουα και Μπαρμπούντα, Άγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες, Βανουάτου, Γρενάδα, Ινδονησία, Κομόρος, Κιριμπάτι, Μαλβίδες, Μπαχάμες, Νέα Γουϊνέα, Νησιά Μάρσαλ, Νησιά Σολομώντος, Παπούα, Πράσινο Ακρωτήριο, Σεϋχέλλες, Τόγκα, Τουβαλού, Τρινιτάτ και Τομπάγκο ,Τζαμάικα, Φιλιππίνες και Φίτζι.

Τι πρέπει να κάνει η Ελλάδα

Η θάλασσα του Αιγαίου έχει έκταση περίπου 240.000 τετραγωνικά χλμ το δε μέγιστο βάθος είναι 2.249 μ. πού βρίσκεται στη περιοχή μεταξύ Κρήτης και Κυκλάδων. Στο Αιγαίο ανήκουν και πέντε μικρότερα πελάγη, εκ των οποίων ένα πήρε το όνομα του από την Μυθολογία (Μυρτώο), ενώ τα υπόλοιπα από τη γη ή τα νησιά που περιβρέχουν (Θρακικό, Ικάριο, Κρητικό και Καρπάθιο).

Η θάλασσα με το όνομα “Αιγαίο Πέλαγος” αναφέρεται σε όλους τους χάρτες (διεθνείς και ελληνικούς) και έχει από το 1953 καθιερωθεί από τον Διεθνή Υδρογραφικό Οργανισμό (ΙΜΟ). Αυτό καταγράφεται στο ειδικό Εγχειρίδιο του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού “SP Νο 23, Limits of Ocean and the Seas”. Το εγχειρίδιο αυτό, στο περιεχόμενο του οποίου συμφώνησαν όλα τα κράτη (και η Τουρκία), αναφέρει τα ονόματα όλων των θαλασσών της υδρογείου και δεν είναι δυνατόν να αλλάξει και να καθιερωθεί ένα νέο όνομα αν δεν συμφωνήσουν όλα τα κράτη-μέλη, δηλαδή και η Ελλάδα.

Τα συμφωνηθέντα στον ΙΜΟ όρια των πελάγων και των θαλασσών για την Μεσόγειο φαίνονται στον παραπάνω πίνακα, που περιέχεται στην 3η έκδοση του σχετικού εγχειριδίου (1953). Θα πρέπει, λοιπόν, να προετοιμαστούμε από τώρα και να τεκμηριώσουμε αίτημα ώστε στην επόμενη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας να επιδιώξουμε να χαρακτηριστούμε ως “Αρχιπελαγικό Kράτος”, ή τουλάχιστοn να θεσπιστεί ένας νέος όρος “Μικτό Αρχιπελαγικό Kράτος” με τα ίδια δικαιώματα.

Όσον τώρα αφορά την ονοματολογία, σε μια οργανωμένη κοινωνία τα ονόματα δεν αλλάζουν κατά βούληση. Τα ονόματα πρέπει να είναι αυτά που έχουν επικρατήσει δια μέσου των αιώνων και έχουν γίνει αποδεκτά από τα κράτη. Η ελληνική γλώσσα είναι πολύ πλούσια, τα δε ονόματα μας έχουν ετυμολογία και λένε πολλά. Αφού λοιπόν παροτρύνουμε τον Γιαϊτζί να μελετήσει την ιστορία και αφού τον ευχαριστήσουμε που μας βοηθά στην τεκμηρίωση της πρότασης να αναγνωριστούμε ως “Αρχιπελαγικό Κράτος”, ας φροντίσουμε από εδώ και πέρα να αναφερόμαστε γραπτά ή προφορικά στο “Αρχιπέλαγος του Αιγαίου”, ακόμη και σε “Ελληνικό Αρχιπέλαγος”, όνομα που από το 1843 ο Βρετανός λεξικογράφος-γεωγράφος William Smith του είχε δώσει και το είχε αποτυπώσει σε χάρτες.