Πως οριοθετείται η ΑΟΖ – Η νομολογία για “μέση γραμμή” και “ευθυδικία”

Μεγάλη συζήτηση διεξάγεται για το εάν το Καστελλόριζο διαθέτει πλήρη επήρεια σε θαλάσσιες ζώνες. Χρειάζεται εδώ να κάνουμε μια ιστορική αναδρομή στην UNCLOS (Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας) για να κατανοήσουμε τι ακριβώς σημαίνουν οι όροι μέση γραμμή και ευθυδικία.

Οι χώρες που έλαβαν μέρος στην Διάσκεψη προσπάθησαν να διατυπώσουν κάποια φόρμουλα για την οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών των παράκτιων κρατών. Δυστυχώς, δεν τα κατάφεραν και τα άρθρα της Σύμβασης απλώς απέφυγαν να λάβουν μια ξεκάθαρη θέση ανάμεσα στις δυο αντιμαχόμενες τάσεις, αυτής υπέρ της μέσης γραμμής, ή ίσης απόστασης (equidistance) και της άλλης υπέρ της ευθυδικίας (equity). Έτσι, διαπιστώνουμε ότι πολλές διαφορές έχουν επιλυθεί με την αρχή της ίσης απόστασης, αλλά και άλλες με την αρχή της ευθυδικίας.

Σε πολλές περιπτώσεις ορισμένα κράτη δέχονται και τις δύο αρχές ανάλογα με τα συμφέροντα που έχουν σε διαφορετικές θαλάσσιες ζώνες. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ υιοθετούν την αρχή της ευθυδικίας στην διαφορά τους με τον Καναδά στον κόλπο του Μέιν (Maine). Αντιθέτως, προκρίνουν την αρχή της μέσης γραμμής στην συμφωνία τους με το Μεξικό. Η αντιδικία μεταξύ των κρατών που προτιμούν την ευθυδικία (equity) έναντι αυτών που ευνοούν τη μέση γραμμή (median line) παρεμπόδιζε σοβαρά τις διαπραγματεύσεις για την ολοκλήρωση της UNCLOS III επί μεγάλο χρονικό διάστημα.

Κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης, υποβλήθηκαν πολλά σχέδια προτάσεων από δύο ομάδες κρατών. Οι θιασώτες της μέσης γραμμής (Δανία, Νορβηγία, Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδάς, Ελλάδα, Ιταλία, Ιαπωνία και Κύπρος) την υποστήριζαν ως πρότυπο οριοθέτησης βάσει του άρθρου 6 της Σύμβασης του 1958 για την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα και θεώρησαν ότι η μέθοδος της ευθυδικίας ήταν ασαφής και υποκειμενική.

Οι υποστηρικτές της ευθυδικίας (Γαλλία, Τουρκία, Ιρλανδία, Κένυα, Λιβερία, Λιβύη, Πολωνία και Ρουμανία) αντιτάχθηκαν στην μέση γραμμή ως πρότυπο οριοθέτησης και απέρριψαν την ανύψωση του εν λόγω προτύπου σε βασική αρχή. Μετά από μακρές και δύσκολες διαπραγματεύσεις, επιτεύχθηκε ένας συμβιβασμός στην δέκατη σύνοδο της UNCLOS III, που πραγματοποιήθηκε στη Νέα Υόρκη από τις 9 Μαρτίου έως τις 10 Απριλίου 1981.

Ο συμβιβασμός του άρθρου 74

Οι δύο συμπρόεδροι (η Ιρλανδία για την ομάδα υπέρ της ευθυδικίας και η Ισπανία για την ομάδα υπέρ της μέσης γραμμής) ενημέρωναν ξεχωριστά τον Πρόεδρο της UNCLOS III Tommy Koh για την πορεία των ατελέσφορων διαπραγματεύσεων, έως ότου ο τελευταίος πέτυχε ένα συμβιβασμό, που ενσωματώθηκε στο κείμενο της Διάσκεψης ως εξής: «Άρθρο 74 Οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης μεταξύ κρατών με έναντι ή προσκείμενες ακτές:

1. Η οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης μεταξύ κρατών με έναντι ή προσκείμενες ακτές πραγματοποιείται κατόπιν συμφωνίας με βάση το διεθνές δίκαιο όπως ορίζεται στο άρθρο 38 του καταστατικού του διεθνούς δικαστηρίου, με σκοπό την επίτευξη δίκαιης λύσης.
2. Αν δεν επιτευχθεί συμφωνία μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα, τα ενδιαφερόμενα κράτη προσφεύγουν στις διαδικασίες που προβλέπονται στο μέρος XV.
3. Εκκρεμούσης της συμφωνίας που προβλέπεται στην παράγραφο 1, τα ενδιαφερόμενα κράτη, σε πνεύμα κατανόησης και συνεργασίας, καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για την επίτευξη προσωρινών διευθετήσεων πρακτικού χαρακτήρα και, κατά τη διάρκεια αυτής της μεταβατικής περιόδου, για να μην θέσουν σε κίνδυνο ή παρεμποδίσουν την επίτευξη οριστικής συμφωνίας. Οι διευθετήσεις αυτές δεν επηρεάζουν την τελική οριοθέτηση.
4. Όπου ισχύει συμφωνία μεταξύ των ενδιαφερομένων κρατών, τα ζητήματα που αναφέρονται στην οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης καθορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις της εν λόγω συμφωνίας».

Ο εκπρόσωπος της Ιρλανδίας, ως πρόεδρος της ομάδας υπέρ της ευθυδικίας, δήλωσε ότι η συμβιβαστική πρόταση του Προέδρου Koh διέθετε την ευρεία και ουσιαστική υποστήριξη της ομάδας του και παρόμοια διαβεβαίωση έδωσε και ο εκπρόσωπος της Ισπανίας, ως πρόεδρος της ομάδας υπέρ της μέσης γραμμής. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι η παραπομπή στο διεθνές δίκαιο και σε μια δίκαιη λύση είναι υπερβολικά αόριστη, καθώς δεν έχουν προσδιοριστεί ή διευκρινιστεί οι ακριβείς παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Η λύση που πρότεινε ο πρόεδρος Koh μολονότι δεν είναι τέλεια, είναι πάντως εφικτή.

Η ευθυδικία και η επήρεια των νησιών

Όταν μιλάμε για την επήρεια του Καστελλόριζου πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί και να αναφερόμαστε στην επήρεια του συμπλέγματος του Καστελλόριζου, διότι μόνο του το Καστελλόριζο και με πλήρη επήρεια δεν αγγίζει την ΑΟΖ της Κύπρου. Κάποιοι “ειδικοί” φέρουν ως επιχείρημα ότι το Καστελλόριζο δεν διαθέτει πλήρη επήρεια προηγούμενες δικαστικές αποφάσεις που, δυστυχώς, προδικάζουν ότι το Καστελλόριζο δεν θα λάβει πλήρη επήρεια.

Η πρώτη περίπτωση αφορά στη διαφορά ανάμεσα στον Καναδά και την Γαλλία για τα γαλλικά νησιά Saint Pierre and Miquelon , που βρίσκονται κοντά στις ακτές της νήσου Newfoundland του Καναδά. Το διαιτητικό δικαστήριο εξέδωσε την απόφαση στις 10 Ιουνίου 1992 με ψήφους 3-2, με τους αντιπροσώπους του Καναδά και της Γαλλίας να διαφωνούν με την απόφαση. Η ζώνη που απονεμήθηκε στη Γαλλία ήταν ασυνήθιστη: πρώτον, το όριο τέθηκε σε ίση απόσταση μεταξύ των γαλλικών νησιών και του καναδικού νησιού Newfoundland, ενώ προστέθηκε σε αυτό ένα εύρος 24 ναυτικών μιλίων στα δυτικά των νησιών.

Τέλος, ένας μακρύς διάδρομος βορρά-νότου 188 ναυτικών μιλίων νότια των νησιών δόθηκε στη Γαλλία, πιθανώς για να επιτρέψει στη Γαλλία την πρόσβαση στην ΑΟΖ της από διεθνή ύδατα, χωρίς να χρειάζεται να περάσει από την ΑΟΖ του Καναδά. Ο διάδρομος είναι στενός, με πλάτος περίπου 10,5 ναυτικά μίλια. Το αποτέλεσμα ήταν τα νησιά να λάβουν περίπου το 18% της ΑΟΖ που είχε αρχικά διεκδικήσει η Γαλλία.

Σε αυτή την διαφορά η Γαλλία υποστήριζε “ελληνικές θέσεις” και ο Καναδάς “τουρκικές θέσεις”. Για να αντιληφθεί κανείς πως τα κράτη υπολογίζουν πρώτα τα συμφέροντά τους και μετά το Δίκαιο της Θάλασσας, αξίζει να σημειωθεί ότι η Γαλλία στην διαφορά της με το Ηνωμένο Βασίλειο για τα νησιά της Μάγχης είχε τις αντίθετες απόψεις από αυτές που υποστήριξε στην διαφορά της με τον Καναδά!

Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο

Η δεύτερη περίπτωση μεταξύ Γαλλίας και Ηνωμένου Βασιλείου αφορούσε στα βρετανικά νησιά που ήταν κοντά στις γαλλικές ακτές της Νορμανδίας. Το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι η μέθοδος της ίσης απόστασης δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια από τις μεθόδους που μπορούν να χρησιμοποιηθούν, εφόσον ακολουθούσαν τη θεμελιώδη απαίτηση για δίκαιη (equitable) οριοθέτηση.

Το δικαστήριο διαπίστωσε ότι τα Channel Islands, που ανήκουν στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά βρίσκονται πολύ πιο κοντά στη Νορμανδία από ό,τι στη Βρετανία, είχαν δικαίωμα σε υφαλοκρηπίδα που περιορίζεται σε έναν θύλακα δώδεκα μιλίων γύρω από τα νησιά, με μια στενή ζώνη υφαλοκρηπίδας εννέα μιλίων πέρα από το όριο των τριών μιλίων της χωρικής τους θάλασσας.

Τέλος, φαίνεται ότι για τις οριοθετήσεις μεταξύ κρατών που δεν έχουν νησιά, επικρατεί η ίση απόσταση (μέση γραμμή), ενώ σε περιπτώσεις νησιών επικρατεί η ευθυδικία (equity). Ο μόνος τρόπος που η Ελλάδα μπορεί να σώσει την ΑΟΖ της είναι να προβεί σε άμεση οριοθέτηση με την Κύπρο. Δίνοντας πλήρη επήρεια στο Καστελλόριζο δεν λύνεται το μεγάλο πρόβλημά μας. Μόνο η Στρογγύλη είναι το νησί που μας παρέχει την δυνατότητα να έχουμε θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο.