Πώς θα εξασφαλίσει η Ελλάδα τα δικαιώματά της μετά την πρόκληση της Λιβύης

Στις 5 Δεκεμβρίου 2023, η κυβέρνηση της δυτικής Λιβύης, υπό τον πρωθυπουργό Ντμπέιμπα, αποφάσισε και ανακοίνωσε στον ΟΗΕ την απόφαση του υπουργικού συμβουλίου ότι ανακηρύσσει συνορεύουσα ζώνη (contiguous zone) σε απόσταση 12 ναυτικών μιλίων πέρα και δίπλα στα χωρικά της ύδατα και ότι η ζώνη αυτή εκτείνεται 24 ναυτικά μίλια προς τα βόρεια, από τις υιοθετημένες ευθείες γραμμές βάσης.

Ανεξάρτητα αν αυτή η κυβέρνηση νομιμοποιείται να προβεί σε τέτοια ρύθμιση, δεν είναι πρόβλημα η επανάληψη των σημείων που ορίζουν τη χωρική θάλασσα των 12 ναυτικών μιλίων, που από τις 18 Φεβρουαρίου του 1959 η Λιβύη έχει καθορίσει, ούτε και η απόφαση καθιέρωσης της συνορεύουσας ζώνης που τώρα, προφανώς για λόγους ελέγχου μεταναστευτικών ροών καθιέρωσε. Πρόβλημα αποτελεί η επαναλαμβανόμενη και μη σύννομη χάραξη των γραμμών βάσεως που είναι η αφετηρία για την μέτρηση των “θαλασσίων ζωνών” τις οποίες η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας, προβλέπει.

Το ότι έχει κλείσει τον Κόλπο της Σύρτης που έχει το τεράστιο άνοιγμα των 306 νµ, δεν είναι ούτε σωστό, ούτε σύμφωνο με το δίκαιο και πολύ σωστά η χώρα μας έχει από τότε διαμαρτυρηθεί και δεν αναγνωρίζει, αφού αυτό μας στερεί μια τεράστια και πλούσια σε φυσικούς πόρους περιοχή της ΑΟΖ, που δικαιούμαστε να ανακηρύξουμε. Το ίδιο θα έπρεπε να είχαμε πράξει και πριν δύο εβδομάδες που το πληροφορηθήκαμε.

Οι ενέργειες της Λιβύης το 2005

Η σύμβαση αυτή, γνωστή από το 1982 ως Συνθήκη του Μοντέγκο Μπέι, αντικατέστησε τις τέσσερις συνθήκες για την Ανοικτή Θάλασσα της Σύμβασης του 1958 και τέθηκε σε ισχύ το 1994, έναν χρόνο μετά που το 60ο έθνος, η Γουιάνα, επικύρωσε τη συνθήκη.
Στην σύμβαση λοιπόν αυτή αναφέρεται η δυνατότητα των παράκτιων κρατών να επεκτείνουν την αιγιαλίτιδα ζώνη στα 12 ναυτικά μίλια (άρθρο 3) από τις γραμμές βάσης που μπορεί να χαράσσονται με δύο τρόπους. Είτε από την φυσική ακτογραμμή, είτε από τις ευθείες γραμμές βάσεως (άρθρα 5 και 7).

Για την εύκολη λοιπόν αποτύπωση και χάραξη της χωρικής θάλασσας, στην οποία το παράκτιο κράτος ασκεί πλήρη κυριαρχία, υπάρχει η πρόβλεψη όταν η ακτογραμμή είναι “δαντελωτή” αφενός να κλείνονται οι κολπώσεις με μια ευθεία γραμμή και αφ’ ετέρου να ενώνονται οι άκρες των οδοντώσεων με τα πλησίον νησιά ή μεταξύ τους. Προϋπόθεση όμως για να γίνει αυτό, είναι το άνοιγμα του κόλπου να είναι μέχρι 24 ναυτικά μίλια, εκτός και αν οι κόλποι είναι ιστορικοί, οπότε μπορεί να κλείσουν και κόλποι μεγαλύτερου ανοίγματος. Από αυτές λοιπόν τις ευθείες γραμμές, μετράμε το εύρος της Χωρικής Θάλασσας, της Συνορεύουσας Ζώνης και της ΑΟΖ.

Στη γειτονιά μας, η Αίγυπτος στις 9 Ιανουαρίου 1990 καθιέρωσε και ανακοίνωσε ευθείες γραμμές βάσης στη Μεσόγειο και στην Ερυθρά θάλασσα, ενώ η Λιβύη καθόρισε και αυτή το 2005 γραμμές βάσεως με 64 σημεία και έκλεισε τον κόλπο της Σύρτης, πράγμα για το οποίο η χώρα μας ως «έναντι ευρισκόμενο παράκτιο κράτος» διαμαρτυρήθηκε και δεν αναγνώρισε.

Η ιστορία και οι ιστορικοί κόλποι

Η Ιταλία, στις 26 Απριλίου του 1997, καθόρισε εύρος χωρικής θάλασσας 12 ναυτικών μιλίων και έκλεισε με ευθείες γραμμές βάσης όλους τους κόλπους εύρους μέχρι 24 ναυτικά μίλια και επίσης χαρακτήρισε σαν ιστορικό, τον κόλπο του Τάραντα (60 ναυτικά μίλια) και τον έκλεισε.

Η Αλβανία, παρόλο που η ακτογραμμή της δεν δικαιολογεί τη χάραξη αυτή γιατί είναι ομαλή και δεν είναι δαντελωτή όπως το Διεθνές Δίκαιο προβλέπει, καθιέρωσε γραμμές βάσεως από το 1952 και το επιβεβαίωσε στις 24 Μαρτίου 1990 όταν μείωσε το εύρος της χωρικής θάλασσας από τα 15 στα 12 ναυτικά μίλια, ενώ η Τουρκία υιοθέτησε ευθείες γραμμές βάσης (Νόμος 476, 15/5/64) και έκλεισε κόλπους με άνοιγμα μέχρι 24 ναυτικά μίλια. Βεβαίως στη συνέχεια η Τουρκία, για να προλάβει ενδεχόμενες δικές μας ενέργειες, λόγω της Σύμβασης του Μοντέγκο Μπέι, ανακάλεσε τον νόμο αυτό και επέστρεψε στις 20 Μαΐου 1982 στη φυσική ακτογραμμή (Πράξη Υπ. Συμβουλίου Νο 2674).

Η χώρα μας, χωρίς νομοθέτηση (εθιμικά), αναγνώριζε από το 1936 κλείσιμο κόλπων με άνοιγμα μέχρι 10 ναυτικών μιλίων (αντί των 24 που τώρα προβλέπει το Δίκαιο της Θάλασσας) και μάλιστα το 1976 κατέθεσε στο δικαστήριο στην προσφυγή κατά της Τουρκίας ένα χάρτη στον οποίο απεικονίζονται τα όρια των χωρικών υδάτων, µε βάση την φυσική ακτογραμμή και κλείσιμο των κόλπων που έχουν άνοιγμα μέχρι 10 ναυτικά μίλια. Όμως, δεν έχουμε ποτέ μέχρι τώρα αναγνωρίσει κανένα κόλπο, σαν “ιστορικό”.

Σύμφωνα µε το δίκαιο, “ιστορικός κόλπος” θεωρείται εκείνος επί του οποίου το παράκτιο κράτος ασκεί συνεχώς και αδιαλείπτως, µε σαφήνεια και αποτελεσματικότητα, μια ειρηνική και για μεγάλο χρονικό διάστημα, άσκηση κυριαρχίας, µε την ανοχή βεβαίως της διεθνούς κοινότητας. Δηλαδή να μην έχει διαμαρτυρηθεί για αυτό, κάποιο άλλο κράτος.

Άραγε, υπάρχει κόλπος σε όλη την Ελλάδα, που να μην μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ιστορικός; Υπάρχει κόλπος στην Ελλάδα που να μην έγινε κάποιο σημαντικό ιστορικό γεγονός; Υπάρχει κόλπος για τον οποίο να μην ασκήσαμε κυριαρχία ή να μην έχει ανατεθεί στην περιοχή ευθύνης κάποιας Λιμενικής αρχής; Υπάρχει κόλπος που να τον διεκδικεί άλλο κράτος; Αυτή λοιπόν η αδράνεια και καθυστέρηση εξασκήσεως δικαιώματος μας σε όλο τον ελληνικό θαλάσσιο χώρο, πρέπει να λήξει.

Οι προβλέψεις του Δικαίου της Θάλασσας

Βεβαίως το 2020, που καθορίσαμε αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ναυτικά μίλια στο Ιόνιο, με το Προεδρικό Διάταγμα 107/2020 (ΦΕΚ 258/Α/27-12-2020), “Περί κλεισίματος κόλπων και χάραξης ευθειών γραμμών βάσης στη θαλάσσια περιοχή του Ιονίου μέχρι το Ακρωτήριο Ταίναρο της Πελοποννήσου”, κλείσαμε 39 κόλπους µε ευθείες γραμμές και χαράξαμε ευθείες γραμμές βάσης που συνδέουν σημεία σε δέκα περιοχές. Όμως, το έργο που ξεκίνησε τότε σταμάτησε στη Πελοπόννησο και δεν προχώρησε νοτιότερα.

Επειδή λοιπόν για να ισχύσει ο προσδιορισμός ενός κόλπου ως “ιστορικού” δεν πρέπει να έχει διαμαρτυρηθεί κάποιο άλλο κράτος, θα έπρεπε αυτόματα και χωρίς καθυστέρηση να είχαμε διαμαρτυρηθεί, από τότε που αναρτήθηκε στον ΟΗΕ η απόφαση της Λιβύης, ώστε να εξασφαλίσουμε ότι, όταν θα ανακηρύξουμε την ΑΟΖ, δεν θα χάσουμε ούτε ένα τετραγωνικό μέτρο από αυτά που δικαιούμαστε με βάση πάντα το Διεθνές Δίκαιο. Επειδή ποτέ δεν είναι αργά, θα πρέπει άμεσα να εκμεταλλευτούμε την ευκαιρία που μας δίνει η Λιβύη με την επανάληψη των θέσεων της και αφενός να μην αποδεχτούμε το κλείσιμο του κόλπου της Σύρτης, διαμαρτυρόμενοι εγγράφως στον ΟΗΕ και αφετέρου να ακολουθήσουμε το παράδειγμα της στην χάραξη των επί πλέον “θαλασσίων ζωνών” που δικαιούμαστε να έχουμε.

Με τον τρόπο αυτό θα εξασφαλίσουμε τα δικαιώματα μας και επίσης θα ικανοποιήσουμε απαιτήσεις που η Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και χρόνια μας προτρέπει να κάνουμε. Εμείς που προβάλουμε πάντα το Διεθνές Δίκαιο θα έπρεπε να είμαστε από τις πρώτες χώρες που εφαρμόζουν τις διατάξεις του. Άλλωστε, οι δικές μας ακτές είναι απέναντι στις λιβυκές και επηρεάζονται πολύ περισσότερο απ’ ότι οι παρακείμενες ακτές της Αιγύπτου και δεν πρέπει να περιμένουμε από άλλες χώρες να κάνουν κάτι.

Πριν όμως χαράξουμε και ανακοινώσουμε τις ζώνες αυτές, πρέπει απαραιτήτως να προβούμε στο κλείσιμο των κόλπων, στον προσδιορισμό των ιστορικών κόλπων και στη καθιέρωση των ευθειών γραμμών βάσεως που θα αποτελέσουν την αφετηρία μετρήσεως των σχετικών αποστάσεων. Εύχομαι να πάρουμε επιτέλους την σκυτάλη και να τραβήξουμε μπροστά με γνώμονα το εθνικό μας συμφέρον και χωρίς καμιά καθυστέρηση.