“Γαλάζια Πατρίδα” η τουρκική εκδοχή του γερμανικού επεκτατικού Lebensraum

Η κατάληξη της έκτακτης Συνόδου των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ, κατά την οποία η Γερμανία δεν συμφώνησε στην έκδοση του προτεινόμενου από τον Νίκο Δένδια κοινού ανακοινωθέντος, είναι λίγο πολύ γνωστή. Αποτέλεσε όμως αφορμή για να μας υπενθυμίσει πως η χώρα που ανέδειξε την έννοια του “ζωτικού χώρου” (Lebensraum) και οδήγησε τον κόσμο σε δύο Παγκόσμιους Πολέμους (διεκδικώντας αυτόν τον χώρο) φαίνεται να αδυνατεί, ή να μην επιθυμεί, να εντάξει στους στόχους της την προάσπιση ενός ενιαίου “ευρωπαϊκού ζωτικού χώρου”, με βάση κοινά ευρωπαϊκά σύνορα.

Αυτή ακριβώς η επιτηδευμένα καλυμμένη πολιτική απάθεια, όχι μόνον της Γερμανίας αλλά και άλλων χωρών-μελών, διαμορφώνει ένα πεδίο διεθνούς πολιτικής ατζέντας όπου ο επαναπροσδιορισμός του “ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου” θα επαφίεται πλέον στην μεμονωμένη αντίληψη κάθε χώρας-μέλους χωριστά, είτε ομάδων χωρών-μελών. Πάντοτε στην βάση προσδιορισμού ειδικών συμφερόντων κατά την περίοδο αναφοράς.

Αυτός είναι και ο λόγος που η κύρωση των συμφωνιών για την ΑΟΖ με Αίγυπτο και Ιταλία αναδεικνύουν για πρώτη φορά, μετά την κρίση των Ιμίων, μία πολιτική διεκδίκησης ζωτικού χώρου. Την τελευταία δεκαετία, που οι γεωπολιτικές ισορροπίες επαναδιαμορφώνονται, αναδεικνύεται μία ιδιότυπη ανάδειξη πολιτικών “μεταβαλλόμενων ζωτικών χώρων”. Αυτό τόσο εντός της ΕΕ, όσο και εκτός, μέσω της επιδίωξης υβριδικών συμμαχιών, τις περισσότερες φορές εκτός της φαινομενικά συμφωνημένης κοινής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ.

Αυτή η δυναμική ρευστότητα από πλευράς διαμόρφωσης συμμαχιών, αλλά ανούσια από πλευράς συλλογικής πολιτικής, αρχίζει να αναδεικνύει έντονα την ουσιαστική αδυναμία της Ευρώπης να προωθήσει ενιαία εξωτερική και οικονομική πολιτική. Δυστυχώς, αν θέλουμε να αναγνώσουμε αντικειμενικά τα δεδομένα, είμαστε υποχρεωμένοι να προχωρήσουμε σε μία βασική επισήμανση.

Η ΕΕ χάνει τον βηματισμό της

Ορισμένες χώρες του Βορρά (με προεξέχουσα την Γερμανία) κατά την αναζήτηση κοινής γεωπολιτικής στόχευσης, φαίνεται να αναδεικνύουν εκ νέου ως πρωτεύοντες, τους ισχυρούς ιστορικούς και εμπορικούς δεσμούς με χώρες όπως η Τουρκία, που διαχρονικά συμμετείχαν στην πορεία διεκδίκησης του “ζωτικού χώρου” τους, αγνοώντας στην ουσία κάθε έννοια ευρωπαϊκής εξωτερική πολιτικής.

Στα πλαίσια της διαφαινόμενης ιστορικά και θεσμικά μη αποδεκτής τάσης, δεν πρέπει η κυβέρνηση να συμφωνήσει σε επανέναρξη διερευνητικού διαλόγου με την Τουρκία, πριν την επιβολή κυρώσεων από πλευράς ΕΕ. Είναι δυνατόν να αποτελέσει βάση διαπραγματευτικής τακτικής, με στόχο την ανάδειξη συγκρουόμενων “ρευμάτων” αντίδρασης που επικρατούν στην παρούσα φάση.

Η ουσιαστική έκθεση των αδυναμιών ανάδειξης μίας ενιαίας πολιτικής, σε συνδυασμό με την επιλογή επιδίωξης ρήξης εντός της Ευρώπης (ως προς την πραγματική απειλή της Τουρκίας) είναι δυνατόν να μας δώσει περαιτέρω χρόνο αναδιάταξης. Αναδιάταξης σε όλα τα πεδία που αφορούν την διεκδίκηση ενός νέου συνολικού πλαισίου εθνικού “ζωτικού χώρου”. Καθίσταται σαφές πως η ΕΕ έχει χάσει τον ενιαίο βηματισμό της.

Το διαπιστώσαμε στην αδυναμία λήψης απόφασης για το ενιαίο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάπτυξης. Το αντιληφθήκαμε εκ νέου, μόλις πριν λίγες ημέρες, όταν η Γερμανία αρνήθηκε να συναινέσει στην έκδοση καταδικαστικού για την Τουρκία κοινού ανακοινωθέντος. Η προσχηματική εξήγηση περί “άτυπης” συνόδου (άρα μη παράγουσα πολιτική) μόνον ως αστειότητα θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί, την ίδια στιγμή που συγκλήθηκε έκτακτη Σύνοδος Κορυφής για την Λευκορωσία.

Η Τουρκία διεκδικεί Lebensraum

Η πιθανότερη –κατά πολλούς– αιτία ήταν η χωρίς ενημέρωση υπογραφή του μνημονίου κατοχύρωσης τμήματος του εθνικού μας “ζωτικού χώρου”, μέσω της μερικής οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο. Αυτή ακριβώς η αντίδραση για την κατά πολλά έτη καθυστερημένη ανακήρυξη και οριοθέτηση της ΑΟΖ, τόσο με την Αίγυπτο, όσο και με την Ιταλία, μας υποχρεώνει πλέον σε μία βίαιη στροφή προς τον ρεαλισμό. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι συνειδητοποιούμε πως η σύγκρουση με την Τουρκία είναι αναπόφευκτη. Το ζητούμενο είναι το πότε ακριβώς θα επέλθει.

Διαχρονικά λάθη και η διαμόρφωση εξωτερικής πολιτικής στην βάση πρόσκαιρου κατευνασμού, το μόνο που πέτυχαν ήταν να κερδίσει τον χρόνο η Τουρκία για να προετοιμασθεί και να προβάλει την πολιτική της διεκδίκησης “ζωτικού χώρου” εις βάρος της Ελλάδος. Χάσαμε το πλεονέκτημα πρωτοβουλιών ανάδειξης μίας επικαιροποιημένης ατζέντας διεκδίκησης ενός εθνικού “ζωτικού χώρου”.

Η επιλογή της Τουρκίας προς την κατεύθυνση αυτή, με βάση το δόγμα της “Γαλάζιας Πατρίδας” δεν είναι τυχαία. Εντάσσεται στα πλαίσια των συντελούμενων γεωστρατηγικών ανακατατάξεων και της ανάδειξης μεταβαλλόμενων “ζωτικών χώρων”. Χάσαμε το στοιχείο εκείνο που επέτρεψε στην Ελλάδα να μεγεθύνει τα σύνορά της, μετά τον αποτυχημένο πόλεμο του 1897. Η δε κρίση του 2009 μας αφαίρεσε την δυνατότητα συνέχισης της στρατηγικής οικονομικής παρουσίας μας στην Βαλκανική.

Τέλος των ψευδαισθήσεων

Είναι γνωστό όμως, πως η Ελλάδα πετύχαινε τους στόχους της, όταν προωθούσε την δική της διεκδίκηση “ζωτικού χώρου”. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, η εκστρατεία στην Ουκρανία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που επέτρεψε την απόβαση στην Σμύρνη, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα πολιτικής διεκδίκησης. Ζωτικό χώρο μας παρείχε τόσο η ένταξη στην ΕΕ, όσο και στο ευρώ.

Εξελίξεις που κατέληξαν να μας ενισχύσουν ως προς το οικονομικό και αναπτυξιακό σκέλος, να μας περιορίσουν όμως ως προς την ουσιαστική διεκδίκηση ενός ανεξάρτητου εθνικού “ζωτικού χώρου”. Η οικονομική κρίση διέλυσε ό,τι είχε απομείνει. Η αδράνεια προέκυψε από την ψευδαίσθηση ότι η Ευρώπη είχε την δυνατότητα και την θέληση να διαμορφώσει ένα πεδίο ενιαίου και ισχυρού ζωτικού χώρου.

Αυτή η προοπτική ίσως ήταν ορατή την περίοδο που η παγκόσμια ισορροπία ισχύος επηρεαζόταν από το δίπολο ΗΠΑ και Ρωσίας. Σήμερα τα δεδομένα έχουν αλλάξει σημαντικά με την ανάδειξη τριών πόλων ισχύος και ικανού αριθμού περιφερειακών δυνάμεων που διεκδικούν ρόλο στην νέα διεθνή πραγματικότητα, μέσα από υπερεπέκταση. Ξέχασαν οι κυβερνήσεις των τελευταίων δεκαετιών πως η μόνη άμυνα είναι η ανάδειξη μαξιμαλιστικών διαπραγματευτικών και στρατηγικών θέσεων και όχι το “γκριζάρισμα”.

Κατά συνέπεια καθίσταται επιτακτική ανάγκη ο επαναπροσδιορισμός εθνικής ατζέντας, στην βάση δυναμικής διεκδίκησης ενός νέου εθνικού “ζωτικού χώρου”. Άλλωστε, η οριοθέτηση διεκδικήσεων “ζωτικού χώρου” παραμένει ισχυρή, όταν αυτή σχεδιάζεται με μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Το Ισραήλ και η Τουρκία αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα μίας τέτοιας πολιτικής. Στην Ελλάδα επιλέξαμε την εύκολη διέξοδο της αδυναμίας αντίληψης της πραγματικότητας, χάριν μίας βραχυπρόθεσμης ευμάρειας. Χρόνος για να αντιληφθούμε την σκληρή νέα πραγματικότητα δεν περισσεύει.