“Θα κάνω ό,τι συμφέρει την Τουρκία, όχι τη Δύση”

«Δεν θα κάνω ποτέ ό,τι θέλει η Δύση. Λέμε όχι στις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Εμείς δεν κάνουμε αυτό που θέλει η Δύση, αλλά αυτό που συμφέρει την Τουρκία». Θα επιθυμούσαμε να επρόκειτο για δηλώσεις Έλληνα πολιτικού. Δυστυχώς όμως είναι δηλώσεις του Ερντογάν, ο οποίος έβαλε τη Τουρκία στις ράγες της “σωστής πλευράς της Ιστορίας”. Εμείς εμμονικά αναμασούμε το δυτικό αφήγημα, εθελοτυφλώντας στις επιτυχίες της τουρκικής διπλωματίας που παραδίδει μαθήματα…

Το τίμημα της στάσης μας στο Ουκρανικό το πληρώνουμε και θα το πληρώσουμε στο μέλλον. Αντί η Ελλάδα να καταδικάσει μεν την ρωσική εισβολή, αλλά να επιδιώξει με ενεργητική διπλωματία να παίξει διαμεσολαβητικό ρόλο ανάμεσα σε δύο ομόδοξες χώρες, αυξάνοντας το διεθνές κύρος της, επέλεξε να γίνει μέρος του προβλήματος. Πάγια η ελληνική διπλωματία δεν αντιλαμβάνεται ότι το να αποδέχεται το ρόλο του δεδομένου, δεν της έχει αποφέρει, ούτε θα της αποφέρει στο μέλλον, κανένα όφελος. Τα γεωπολιτικά συμφέροντα υπερτερούν του συναισθηματισμού και της ανταμοιβής της “καλής” συμπεριφοράς. Επί πλέον υπάρχει η διεθνής πρακτική καλοπιάσματος του δύσκολου συνομιλητή εις βάρος του δεδομένου, στην περίπτωση διμερών προβλημάτων.

Η αποδοχή σε επίπεδο ΝΑΤΟ της διπλής ονομασίας για τα Στενά (καταπατώντας την συνθήκη του Μοντρέ) και ακόμη χειρότερα η κατάργηση ακόμα και της λέξης Κύπρος από το ΝΑΤΟϊκό λεξιλόγιο, επειδή και η απλή αναφορά σε αυτήν ενοχλεί την Άγκυρα, είναι το τελευταίο παράδειγμα. Η αντικατάσταση της ονομασίας Κύπρος από γεωγραφικές συντεταγμένες έγινε, χωρίς την παραμικρή αντίδραση εκ μέρους της Αθήνας. Η σκέψη για βέτο, σ’ αυτές τις ταπεινωτικές μετατροπές, δεν πέρασε ούτε ως σκέψη από το μυαλό της κυβέρνησης Μητσοτάκη, μη τυχόν και χαλάσουμε το “καλό κλίμα” και την εικόνα του δεδομένου…

Πρέπει να καταλογισθεί ως διπλωματική επιτυχία της Άγκυρας η ανοχή που επιδεικνύει η Δύση, στη διατήρηση της τουρκικής γέφυρας με τη Μόσχα. Η Τουρκία κρατάει βέβαια ισορροπίες αρνούμενη να αναγνωρίσει την εδαφική πραγματικότητα στην Ουκρανία. Παρέχει επίσης στο καθεστώς του Κιέβου σημαντική στρατιωτική-τεχνική και ανθρωπιστική βοήθεια (συμπεριλαμβανομένων των παραδόσεων drones Bayraktar-TB2 και τεθωρακισμένων Kirpi, χειριστές UAV, μαχητικά Grey Wolf, κ.λπ.).

Ο επικεφαλής της τουρκικής εταιρείας παραγωγής UAV Baykar Makina, Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ (γαμπρός του Ερντογάν) ανακοίνωσε την πρόθεσή του να ιδρύσει κοινή επιχείρηση στην Ουκρανία, για την παραγωγή drones. Η Μόσχα πρότεινε στους Τούρκους να κάνουν παρόμοια συμφωνία και με τη Ρωσία.

Τα κέρδη του Ερντογάν

Στον Ερντογάν μπορούν να καταμαρτυρηθούν πολλά, πρέπει όμως να του αναγνωρίσουμε ότι είναι ένας ηγέτης, που εκμεταλλεύεται το γεωπολιτικό και οικονομικό βάρος της Τουρκίας, εργαλειοποιώντας το για τα συμφέροντα της χώρας του. Διακρίνεται για την οξυδέρκεια και τον πραγματισμό του. Η επιτυχία της Τουρκίας, όντας μέλος του ΝΑΤΟ, να διατηρήσει μια ανεξάρτητη σχέση με τη Ρωσία, οφείλεται στη δική του ρεαλιστική προσέγγιση.

Στο πλαίσιο αυτό –μη συμμετέχοντας πλήρως στις αντιρωσικές κυρώσεις της συλλογικής Δύσης– ανέπτυξε αμοιβαία επωφελείς οικονομικές σχέσεις με τη Μόσχα, ιδιαίτερα στον τομέα της ενέργειας, των διαμετακομιστικών επικοινωνιών και του τουρισμού, ενώ παράλληλα εξελίσσεται μία στρατιωτικο-τεχνική συνεργασία ανάμεσα στις δύο χώρες. Η Τουρκία, με τη διαμεσολαβητική της αποστολή, αυξάνει το διπλωματικό της αποτύπωμα στην παγκόσμια πολιτική. Αυτό ενισχύει επίσης τον Ερντογάν, στο νέο ρόλο που θέλει να παίξει στις διεθνείς υποθέσεις.

Η πολιτική του Τούρκου ηγέτη επιτρέπει ταυτόχρονα στην Άγκυρα να επιτύχει σημαντική επιτυχία στη στρατιωτική διπλωματία, ιδίως στη Λιβύη, τη Συρία και το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Αυτό συμβάλλει στην ενίσχυση των περιφερειακών θέσεων της Τουρκίας στη Βόρεια Αφρική, στη Μέση Ανατολή και στο Νότιο Καύκασο. Επίσης ενισχύει τη δυνατότητα παρεμβάσεων στη μετασοβιετική Κεντρική Ασία, λαμβάνοντας υπόψη τους τοπικούς πόρους και τους εθνοπολιτιστικούς δεσμούς.

Επιπρόσθετα, προβλέπεται η Τουρκία να γίνει “κόμβος αερίου”, ενώ επί του παρόντος λαμβάνει εκπτώσεις στο ρωσικό αέριο, με τις αναβαλλόμενες πληρωμές για φυσικό αέριο να είναι ύψους 20 δισ. δολαρίων. Αναφέρεται επίσης σχεδιασμός για την κατασκευή ενός δεύτερου σταθμού πυρηνικής ενέργειας στη Σινώπη παρόμοιου με τον πυρηνικό σταθμό στο Ακουγιού στη Μερσίνα.

Η τήρηση ισορροπιών

Στο Ουκρανικό η Τουρκία δεν έχει λάβει επίσημα ξεκάθαρη θέση υπέρ των αντιμαχόμενων μερών, αλλά ενήργησε ως αποτελεσματικός μεσολαβητής, δεδομένης της σχέσης εμπιστοσύνης του Ερντογάν με τους Πούτιν και Ζελένσκι. Ωστόσο, οι προσωπικές προτιμήσεις του Ερντογάν τείνουν περισσότερο προς τον Πούτιν, δεδομένης της μακράς γνωριμίας και συνεργασίας τους και ίσως ακόμη και λόγω της ομοιότητας χαρακτήρων. Ο πιο σημαντικός όμως λόγος είναι ο σημαντικός ρόλος της Ρωσίας στην οικονομική ανάπτυξη της Τουρκίας.

Η Άγκυρα, προσπαθώντας να κρατήσει ισορροπίες, δεν επέτρεψε την μετατροπή της Μαύρης Θάλασσας σε θέατρο στρατιωτικών επιχειρήσεων με τη συμμετοχή πρόσθετων ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων. Ακολουθώντας τη Σύμβαση του Μοντρέ δεν ανοίγει τα Στενά για την είσοδο στρατιωτικών σκαφών τρίτων χωρών στη Μαύρη Θάλασσα. Παράλληλα, διευκολύνοντας τη διαμετακόμιση εμπορευμάτων που υπόκεινται σε κυρώσεις, επιτυγχάνει σε αντάλλαγμα την ανοχή της Ρωσίας, στην προσπάθειά της να προωθήσει τα συμφέροντά της σε περιοχές ιστορικής παρουσίας και επιρροής του ρωσικού κράτους (Νότιος Καύκασος και Κεντρική Ασία), από πιο σκληρή θέση.

Η Άγκυρα έχει δημιουργήσει τον Οργανισμό Τουρκικών Κρατών (OTS) και εκμεταλλεύεται όλο και περισσότερο την κρίση για να επαναπροσανατολίσει τη διέλευση των ενεργειακών πόρων των τουρκογενών χωρών στην ευρωπαϊκή αγορά μέσω Τουρκίας, παρακάμπτοντας τη Ρωσία. Στο θέμα αυτό, Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν και Ουζμπεκιστάν είναι ιδιαίτερα ενεργά. Η στάση του Τουρκμενιστάν αλλάζει επίσης από αυστηρή ουδετερότητα, ιστορικά και μεθοδολογικά σε εκείνη ενός ενδιαφερόμενου παρατηρητή στο OTS.

Οι προσπάθειες διαμεσολάβησης της Άγκυρας είχαν τα εξής απτά επιτεύγματα:

• Στις αρχές του πολέμου οργάνωσε πολυεπίπεδες συνομιλίες στην Κωνσταντινούπολη των δύο εμπολέμων.
• Πραγματοποίησε αρκετές επιτυχημένες ανταλλαγές κρατουμένων.
• Επέτυχε τη συμφωνία εξαγωγής σιτηρών.
• Έχουν συζητηθεί άλλες πιθανές συμφωνίες (π.χ. για την εξαγωγή ρωσικών αγροτοβιομηχανικών προϊόντων).

Ελληνοτουρκικές σχέσεις

Η Τουρκία έχει μακρά παράδοση ευέλικτης και πραγματιστικής διπλωματίας. Τελώντας σε εθνικιστικό παροξυσμό, έχει πλέον στρατικοποιήσει πλήρως την εξωτερική της πολιτική και δεν υπάρχει πρόθεση εγκατάλειψης του καθαρά επεκτατικού της δόγματος της “Γαλάζιας Πατρίδας” που έχει ως στόχο τον εναέριο, θαλάσσιο, υποθαλάσσιο, και σε δεύτερο χρόνο τον εδαφικό έλεγχο περιοχών του ανατολικού Αιγαίου.

Ο Ερντογάν θα επιδιώξει να “τελειώσει” με τα θέματα Αιγαίου και Κύπρου, εκμεταλλευόμενος τη διάθεση υποχώρησης της Αθήνας. Θέτει το δίλημμα: “Ή υποχωρείς στις διεκδικήσεις μου στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, ή θα έρθω μια νύχτα ξαφνικά”. Το ελληνικό πολιτικό προσωπικό πρέπει να αποβάλλει το φοβικό σύνδρομο, το οποίο αυξάνει την τουρκική βουλιμία.

Ο Ερντογάν γνωρίζει καλά τις στρατιωτικές δυνατότητες της χώρας μας και το κόστος που θα πληρώσει σε ενδεχόμενη πολεμική σύγκρουση. Αν του διαμηνυθεί κατηγορηματικά ότι οποιαδήποτε θερμό επεισόδιο θα οδηγήσει σε ολοκληρωτικό πόλεμο ανάμεσα στις δύο χώρες, θα αρκεστεί στις απειλές, γιατί ως πραγματιστής θα αντιληφθεί τις συνέπειες, ανάμεσα στις οποίες ο μεγαλύτερος φόβος του είναι ο κίνδυνος ανατροπής του.

Η Άγκυρα εκμεταλλευόμενη την διαχρονική πολιτική κατευνασμού της Αθήνας (η καταγραφή της θα ήταν χρήσιμη για σπουδαστές Διεθνών Σπουδών) έχει επιτύχει ουκ ολίγα μετά την Μεταπολίτευση. Να απαριθμήσουμε ορισμένα από όσα έχει διεκδικήσει, βάζοντας υποθήκη για το μέλλον ή έχει επιτύχει:

• Την ένοπλη διεκδίκηση μεγάλου μέρους της ΑΟΖ γύρω από τη Μεγαλόνησο.
• Την μονομερή ανακήρυξη της “ΤΔΒΚ”, και τον πλήρη έλεγχο και εκτουρκισμό των Κατεχομένων.
• Την διεκδίκηση ίσου μεριδίου από τον πλούτο του Αιγαίου και Ανατολικής Μεσογείου που δυνητικά ανήκει στην Ελλάδα.
• Με τη θεωρία περί “γκρίζων ζωνών” μετά το 1996, η αμφισβήτηση για πρώτη φορά επεκτάθηκε και σε εθνικό έδαφος, δηλαδή σε ελληνικές νησίδες. Να προσθέσουμε και την πρόσφατη αμφισβήτηση και των μεγάλων νησιών του ανατολικού Αιγαίου, επειδή δεν τα αποστρατιωτικοποιούμε.
• Την άρνηση οποιουδήποτε δικαιώματος θαλασσίων ζωνών γύρω από τα ελληνικά νησιά, εκτός από τα χωρικά ύδατα των έξι μιλίων.
• Την εκτεταμένη παράνομη αλιεία, χωρίς δική μας αντίδραση ακόμη κι εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων. Αυτό δημιουργεί ήδη de facto τουρκική ΑΟΖ στο Αιγαίο.
• Την έμπρακτη αμφισβήτηση των ελληνικών διοικητικών αρμοδιοτήτων FIR, SAR και την εγκατάσταση τριών μόνιμων πεδίων βολής στην καρδιά του Αιγαίου.
• Την εργαλειοποίηση της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη και τις προσπάθειες πρόκλησης μειονοτικού ζητήματος σε Ρόδο και Κω.

Την ίδια χρονική περίοδο η Ελλάδα δίνει μάχες οπισθοφυλακών και ενίοτε υποχωρεί, χωρίς να συνυπολογίζουμε τις τελευταίες πρωθυπουργικές δηλώσεις. Αντί να ψάχνει ταπεινωτικές λύσεις, το πολιτικό σύστημα πρέπει να εστιάσει στην αύξηση της ελληνικής αποτρεπτικής ισχύος. Όσον αφορά το τεχνητά καλό κλίμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ας αποτελέσει το έναυσμα να απαιτήσουμε από την γείτονα, την ακύρωση του casus belli και την εγκατάλειψη του επεκτατικού δόγματος της “Γαλάζιας Πατρίδας”. Αυτά θα πρέπει να αιτηθούν ως προαπαιτούμενα για την έναρξη των συνομιλιών. Αλλά μάλλον είμαστε αιθεροβάμονες…