Στάσιμη η στρατηγική σχέση Ελλάδας-ΗΠΑ με ευθύνη και Μητσοτάκη

Η παρουσία του στην Αθήνα, η οποία ήταν η τελευταία επίσημη επίσκεψη του στο εξωτερικό, επιβεβαίωσε την μακροχρόνια αμερικανική στήριξη σε μια συμμαχική χώρα που διένυε την πιο βαθιά κρίση εν καιρώ ειρήνης. Το δεύτερο ήταν το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του Ερντογάν, που επισφράγισε τις προβληματικές αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Η τουρκική κυβέρνηση κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι βρίσκονταν πίσω από το πραξικόπημα. Η Τουρκία δεν είχε μόνο αυτονομηθεί στην εξωτερική πολιτική της, αλλά πια αντιστρατευόταν τα αμερικανικά συμφέροντα.

Οι Αμερικανοί στρατηγιστές συνειδητοποιήσαν ότι είχε φτάσει το πλήρωμα του χρόνου για τη μεγάλη αλλαγή στον σχεδιασμό τους στην Ανατολική Μεσόγειο που θα στηριζόταν σε δυο βασικούς άξονες: Αναβάθμιση της Ελλάδας και μείωση του ρόλου της Τουρκίας. Η προεδρία Τραμπ (2017-2021) υλοποίησε τη δομική αναδιάταξη στο υποσύστημα της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής όπου εντάσσεται η Ανατολική Μεσόγειος, αναδεικνυόμενη για πρώτη φορά ως ξεχωριστή υπο-περιφέρεια με διακριτό γεωπολιτικό στίγμα. Η Ελλάδα από band wagoning (κράτος-ακόλουθος που ευθυγραμμίζεται με μια μεγάλη δύναμη) που ήταν ως τότε, αναβαθμίστηκε σε strategic partner με την υπογραφή της Στρατηγικής Εταιρικής Σχέσης Ελλάδας-ΗΠΑ (2018).

Απέκτησε αναβαθμισμένη αξία, τόσο γεωστρατηγικά (άμυνα και ασφάλεια) όσο και γεωοικονομικά (ενέργεια, λιμάνια, ναυπηγεία, υψηλή τεχνολογία) λόγω της αμερικανικής υψηλής στρατηγικής που διαφοροποίησε άρδην τα δεδομένα υπέρ μας. Η εταιρική σχέση εξελίχθηκε απρόσκοπτα και τάχιστα ως το 2023 από τις κυβερνήσεις ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ.

Η Ελλάδα έφτασε όχι μόνο σε ιστορικό υψηλό στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, άλλα έχοντας αποκτήσει και τεχνογνωσία της περιοχής έδειξε ότι έχει τις δυνατότητες να διαδραματίσει νευραλγικό ρόλο ως χώρα πρώτης γραμμής στον αμερικανικό πολιτικό σχεδιασμό. Υπήρχε ένας εξαιρετικός συνδυασμός επιλογής προσώπων και διεθνών συγκυριών που μας ευνόησαν. Ο Μάικ Πομπέο αριστοτεχνικά υλοποίησε τη νέα αμερικανική πολιτική. Ο δε Τζέφρι Πάιατ, πρέσβης στην Αθήνα, με θαυμάσιο τρόπο εφάρμοζε τα συμφωνημένα.

Οι σταθερές των σχέσεων Ελλάδας-ΗΠΑ

Στην Επιτροπή Εξωτερικών Σχέσεων του Κογκρέσου, οι Μπόμπ Μενέντεζ και Μάρκο Ρούμπιο έπραξαν θεσμικά το μέγιστα, ταυτίζοντας τα συμφέροντα των ΗΠΑ με αυτά της Ελλάδας στην περιοχή. Στο εσωτερικό, οι επιλογές των Νίκου Κοτζιά και Νίκου Δένδια στην ηγεσία της ελληνικής διπλωματίας ήταν οι ενδεδειγμένες.

Οι εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο την περίοδο εκείνη συνέχιζαν να είναι θετικές για την Ελλάδα (συγκρουσιακή κατάσταση στη Μέση Ανατολή, απομάκρυνση της Τουρκίας από τη Δύση, δυναμική είσοδος της Κίνας, σταθεροποίηση της ρωσικής επιρροής και ανακάλυψη νέων ενεργειακών κοιτασμάτων) ενώ οι σχέσεις Τουρκίας-ΗΠΑ επιδεινώνονταν, έχοντας υποβαθμιστεί από στρατηγικές σε συμμαχικές και από συμμαχικές σε συναλλακτικές. Οι δυο χώρες βρίσκονταν σε συγκρουσιακή τροχιά.

Στη δεύτερη θητεία της κυβέρνησης Μητσοτάκη το Υπουργείο Εξωτερικών αναλαμβάνει ο άπειρος Γιώργος Γεραπετρίτης με υφυπουργό την Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου (πρέσβης έως τότε στην Ουάσιγκτον). Είχαν συμπληρωθεί πέντε χρόνια στη Στρατηγική Εταιρική Σχέση και η κυβέρνηση Μπάιντεν συνέχιζε σχεδόν απαρέγκλιτα την πολιτική του προκατόχου της στις ελληνοαμερικανικές σχέσεις. Η νέα ηγεσία του Υπουργείου Εξωτερικών σηματοδότησε την αλλαγή σχεδιασμού της κυβέρνησης στη βάση τριών σταθερών:

• Εξευμενισμός της Τουρκίας με παραχωρήσεις και υποχωρητικότητα στα όρια της “φινλανδόποιησης”.
• Άρνηση περαιτέρω γεωπολιτικής αναβάθμισης, μη ανάληψη νέων ρόλων και διαχειριστική λογική στα υπάρχοντα κεκτημένα που κεφαλαιοποιήθηκαν έως τότε.
• Ταύτιση με τους Δημοκρατικούς σε θέματα εσωτερικής ατζέντας (ταυτοτικά) και διεθνών σχέσεων.
  

Ο απολογισμός των δυο τελευταίων ετών στις ελληνοαμερικανικές σχέσεις συνοψίζεται ως εξής:

Διακήρυξη των Αθηνών: Η Διακήρυξη των Αθηνών ουσιαστικά “ξεπλένει” την Τουρκία ως προς την αντιαμερικανική στάσης της, τον διαλυτικό ρόλο της στο ΝΑΤΟ και την αναβαθμίζει γεωπολιτικά. Κυρίως εγείρει ερωτηματικά και ζητήματα αξιοπιστίας από τις ΗΠΑ στο κατά πόσο η Ελλάδα μπορεί να έχει τον ρόλο συμμαχικής χώρας πρώτης γραμμής στην Ανατολική Μεσόγειο, αφού ένας από τους κεντρικούς στόχους του αμερικανικού σχεδιασμού είναι η παράκαμψη της ερντογανικής Τουρκίας.

Στο ίδιο πλαίσιο, δυσαρεστεί και το Ισραήλ υπονομεύοντας τη συνοχή της συμμαχίας “3+1” (Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ συν ΗΠΑ) που αποτελεί (και θεσμικά) τη ραχοκοκαλιά της νέας αρχιτεκτονικής ασφαλείας των ΗΠΑ στην περιοχή από το 2019. Ο ανορθολογισμός της ελληνικής προσέγγισης είναι πασιφανής. Η Ελλάδα που απειλείται διαχρονικά από την τουρκική επιθετικότητα και μάλιστα ποιοτικά αναβαθμισμένη και με αυξανόμενη ένταση τα τελευταία χρόνια, της δόθηκε ο ρόλος και τα μέσα από τις ΗΠΑ για τον περιορισμό της επιρροής και τη μείωση ισχύος της Τουρκίας.

Αντί να το αξιοποιήσει, η κυβέρνηση Μητσοτάκη εναγκαλίζεται την Τουρκία σε μια ετεροβαρή σχέση εκχώρησης κυριαρχικών δικαιωμάτων, πράττοντας το αντίθετο ακριβώς από την στόχευση των ΗΠΑ και υπονομεύοντας ταυτόχρονα την εξωτερική εξισορρόπηση που μας δίνει η τριγωνική αυτή σχέση.

Εξοπλιστικά πακέτα

Προσφορά χαμηλότοκου δάνειου 2 δισ. δολ. από FMF: Τον Οκτώβρη 2023 ξεκίνησαν διερευνητικές συνομιλίες μεταξύ του αμυντικού τμήματος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα και αρμοδίων Ελλήνων υπηρεσιακών παραγόντων για τη χορήγηση απευθείας δανείου (με σχεδόν μηδενικό επιτόκιο), μέσω προγράμματος του Foreign Military Financing, αξίας 2 δισ. δολ. από τα όποια το 10% του συνολικού ποσού θα ήταν με μορφή δωρεάν βοήθειας. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι ικανοποίησαν τις ελληνικές απαιτήσεις και δεν υπήρχαν παρά λίγες εκκρεμότητες για την κατάρτιση της σύμβασης.

Πρακτικά η Ελλάδα εκταμίευε πολύ μεγάλο ποσό που θα περιλάμβανε, μεταξύ άλλων, χρηματοδότηση για τα F-35. H διορία για την απάντηση ήταν ως το τέλος του χρόνου. Τελικά χάθηκε το χαμηλότοκο δάνειο από το FMF που οι ΗΠΑ προσέφεραν για εξοπλιστικά προγράμματα λόγω αδράνειας και έλλειψη συνεννόησης μεταξύ των υπουργείων Άμυνας και Εξωτερικών. Πρωτίστως όμως με υπαιτιότητα του τελευταίου που είχε τον κύριο λόγο. Αυτή η διαπραγματευτική αποτυχία έχει επιπτώσεις έως σήμερα. Η κυβέρνηση αναζητεί τρόπους εξασφάλισης, τουλάχιστον, των 200 εκατ. δολάρια ως αυτόνομη, δωρεάν ενίσχυση από τις ΗΠΑ, χωρίς αποτέλεσμα.

Eπιστολή Μπλίνκεν για τα εξοπλιστικά: Η επιστολή Μπλίνκεν (Αμερικανού ΥΠΕΞ) προς τον Έλληνα πρωθυπουργό για τα εξοπλιστικά περιλαμβάνει, πέρα των μαχητικών αεροσκαφών πέμπτης γενιάς (F-35) και των φρεγατών Constellation για αγορά και συμπαραγωγή αντίστοιχα, δυο μεταγωγικά C-130, κινητήρες αεροσκαφών P-3 και 60 τεθωρακισμένα μάχης Bradley. Η δωρεάν στρατιωτική βοήθεια για τη συνήθη μεταφορά πλεονάζοντος αμυντικού υλικού ήταν ό,τι πιο ακατάλληλο και περιορισμένο μπορούσε να πάρει η Ελλάδα. Μάλιστα ένα χρόνο μετά, ελάχιστα από όσα περιλαμβάνονται ως υπόσχεση έχουν δρομολογηθεί προς υλοποίηση.

Στο παρελθόν έχουν δοθεί στην Ελλάδα μεγαλύτερα ανάλογα αμυντικά πακέτα. Το 1990, όταν ανανεώθηκε η προηγούμενη Συμφωνία Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας (πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και υπουργός Εξωτερικών Αντώνης Σαμαράς) είχαμε εξοπλιστικά δωρεάν χρηματοδότηση 345 εκατ. δολάρια, διαγραφή οφειλών 50 εκατ. δολάρια, 28 Fantom (F-4E), 28 Κόρσερ (A-7), 6 αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας P3A, 4 αντιτορπιλικά Adams και υπόσχεση (που τηρήθηκε) για την παραλαβή, από τις χώρες του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας, μεγάλων ποσοτήτων υλικού που χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα.

Μάλιστα αυτό έγινε στο τέλος του Ψυχρού Πόλεμου, όταν η γεωπολιτική αξία της Ελλάδας ήταν μειωμένη λόγω κατάρρευσης του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Πιο πρόσφατα (2018), επί ΣΥΡΙΖΑ, η Ελλάδα κατάφερε να εξασφαλίσει 70 ελικόπτερα Kiowa από το πλεόνασμα των ΗΠΑ. Το 2019, ο τότε υπουργός Άμυνας, Νίκος Παναγιωτόπουλος πέτυχε τη σταδιακή παραλαβή 1.200 πλεοναζόντων τεθωρακισμένων Μ-117.

 

Είναι απορίας άξιον πώς η ελληνική κυβέρνηση σε αυτήν την ιδιαίτερη ευνοϊκή γεωπολιτική συγκύρια διαρκείας, έχοντας ταυτιστεί διπλωματικά και πολιτικά με τη γραμμή της προεδρίας Μπάιντεν έναντι της Ρωσίας και δίνοντας στρατιωτικό υλικό στην Ουκρανία, δεν ζήτησε και δεν απέσπασε ανταλλάγματα. Ήταν ιστορική ευκαιρία να κεφαλαιοποιήσει τη στάση της στον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, παίρνοντας γενναιόδωρο δωρεάν εξοπλιστικό πακέτο.

Aναβάθμιση παλαιών και πώληση νέων F-16 στην Τουρκία: Τον Οκτώβριο 2021 κατατέθηκε αίτημα από την Τουρκία για την αναβάθμιση της πολεμικής αεροπορίας της. Εν τέλει έγινε άρση του άτυπου εμπάργκο όπλων, ξεπερνώντας τους περιορισμούς του Κογκρέσου για την απόκτηση νέων και αναβάθμιση παλαιών F-16. Πέρασαν 28 μήνες μέχρι να υπάρξει συμφωνία. Δεν είναι γνωστό αν ελληνική πλευρά προσπάθησε να παρεμποδίσει την έγκριση αυτού του προγράμματος ή σιωπηρά συναίνεσε. Πάντως, αποτελεί τουλάχιστον ειρωνεία ότι ο Άγγελος Συρίγος, ως μέλος της Διαρκούς Επιτροπής ‘Άμυνας και Εξωτερικών της Βουλής, είχε πάρει δημόσια θέση υπέρ της απόκτησης των F-16 από την Τουρκία. Σε κάθε περίπτωση χρεώνεται στην κυβέρνηση η αρνητική αυτή εξέλιξη η όποια κάθε άλλο παρά εξυπηρετεί το εθνικό συμφέρον.

* Ακολουθεί και δεύτερο μέρος