Στον αέρα η στρατηγική “εξημέρωσης του θηρίου” μέσω ΕΕ

του Άγγελου Συρίγου  – 

Χρονολογείται από πολύ παλιά η προσπάθεια της Αθήνας να μετατρέψει τα ελληνοτουρκικά προβλήματα σε ευρωτουρκικά. Μέχρι το 1999, το προσπαθούσε, θέτοντας όρους και ζητώντας ανταλλάγματα για να μην εμποδίζει το κάθε βήμα της Τουρκίας προς την ΕΕ. Από το 1999, η ελληνική πλευρά άλλαξε γραμμή πλεύσης και μετατράπηκε σε υποστηρικτή της ευρωπαϊκής προοπτικής της γειτονικής χώρας. Τα ανταλλάγματα που είχε τότε εξασφαλίσει ήταν δύο: Πρώτον, άνοιξε ο δρόμος για την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΕΕ. Δεύτερον, η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας συνδέθηκε με την επίλυση των ελληνοτουρκικών προβλημάτων.

Στην Αθήνα, ήλπιζαν στην πολιτική “εξημερώσεως του θηρίου”. Ήλπιζαν ότι η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας θα διατηρούσε χαμηλά τη θερμοκρασία στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, θα επηρέαζε θετικά την πολιτική της στάση και θα βοηθούσε τη φιλοευρωπαϊκή πτέρυγα να κερδίσει στην εσωτερική διαμάχη εξουσίας που σοβούσε τότε στην Τουρκία.

Εκείνη η στρατηγική αποτελούσε το πιο συγκροτημένο σχέδιο που είχε υιοθετήσει η Ελλάδα έναντι της Τουρκίας μετά τη δεκαετία του 1970. Ήταν, επίσης, απολύτως ορθή στη διαπίστωση των προβλημάτων που είχαν δημιουργηθεί μέχρι τότε. Εμπεριείχε, όμως, σοβαρά, δομικού περιεχομένου, προβλήματα:

• Πρώτον: αρκούσε ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της Τουρκίας για να λυθούν τα ελληνοτουρκικά προβλήματα;
• Δεύτερον: επιθυμούσε η Άγκυρα να μετριάσει τις διεκδικήσεις της προκειμένου να γίνει μέλος της ΕΕ;
• Τρίτον: ποια ήταν ακριβώς η φιλοευρωπαϊκή πτέρυγα στο εσωτερικό της Τουρκίας;

Τα γεγονότα κατέδειξαν τα όρια της συγκεκριμένης στρατηγικής. Τα περισσότερα από τα ελληνοτουρκικά προβλήματα (π.χ. η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου) δεν σχετίζονταν με κάποιες ευρωπαϊκές σταθερές. Η ίδια η Τουρκία δεν δεχόταν να “εξημερωθεί”. Τέλος, το πολιτικό Ισλάμ του Ερντογάν σάρωσε τις άλλες πολιτικές δυνάμεις με την εξαίρεση του παραδοσιακού κεμαλικού κόμματος.

Ριζική αλλαγή δεδομένων

Η εν λόγω στρατηγική, παρά τα προβλήματα και τα όριά της, αποτελούσε έναν τρόπο διαχείρισης της τουρκικής επιθετικότητας. Απόδειξη αυτού είναι το ότι την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας στήριξαν όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις μετά το 1999. Το ενδιαφέρον είναι ότι συνεχίζουμε την ίδια στρατηγική μέχρι και σήμερα, παρότι τα δεδομένα έχουν αλλάξει ριζικά.

Η απόφαση των Βρετανών να αποχωρήσουν από την ΕΕ σήμανε, μεταξύ άλλων, και το τέλος της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας. Αν και δεν το παραδέχεται κανείς επισήμως, είναι σαφές ότι η Τουρκία πλέον προσδοκά μόνο μια ειδική σχέση με την ΕΕ. Το ίδιο και οι Ευρωπαίοι. Εμείς, όμως, έχουμε παραμείνει στην προηγούμενη ρητορική, που ακούγεται παράταιρη και στην καλύτερη περίπτωση διπλωματικά προσχηματική.

Δεν είναι μόνο η Ελλάδα που έχει κενό στρατηγικής. Το πρόβλημα του Ερντογάν είναι μεγαλύτερο. Η Τουρκία έχει εμπλακεί στη συριακή κρίση και έχει καταστεί μέρος του προβλήματος. Είναι σήμερα η χώρα με τους περισσότερους πρόσφυγες παγκοσμίως. Οι επισήμως καταγεγραμμένοι Σύροι ανέρχονται σε 3.320.000. Δίπλα σε αυτούς, πρέπει να ζουν έως και ένα εκατομμύριο πρόσφυγες και μετανάστες από διάφορες χώρες. Ανάμεσά τους, βρίσκονται/κρύβονται και χιλιάδες φανατισμένοι οπαδοί του Ισλαμικού Κράτους που διέφυγαν όταν οι τζιχαντιστές άρχισαν χάνουν έδαφος στα πεδία των μαχών.

Ο κουρδικός εφιάλτης

Στην Άγκυρα είναι εφιάλτης το γεγονός ότι οι Κούρδοι της Συρίας ελέγχουν περίπου το 25% του εδάφους της χώρας, το μεγαλύτερο μέρος της ζώνης που εφάπτεται της τουρκικής επικράτειας. Εν αντιθέσει προς τους Κούρδους του Ιράκ, οι Κούρδοι της Συρίας είναι ουσιαστικά παρακλάδι του ΡΚΚ.

Ο Ερντογάν είναι αντιμέτωπος και με την περιδίνηση, στην οποία ο ίδιος έχει οδηγήσεις τις σχέσεις της χώρας του με τη Δύση. Αν και μέλος του ΝΑΤΟ, φλερτάρει έντονα με τη Ρωσία που θεωρείται από πλείστα όσα κράτη της Ατλαντικής Συμμαχίας σαν το “απόλυτο κακό”. Ούτε παντρεύεσαι ούτε αλλάζεις συμμάχους ανά εβδομάδα. Αυτές οι σχέσεις χτίζονται σε βάθος χρόνου. Ο Τούρκος πρόεδρος δείχνει να ερωτοτροπεί με έναν στρατηγικού χαρακτήρα επαναπροσανατολισμό.

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, η Τουρκία επιχειρεί μία επικίνδυνη σχοινοβασία μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, γεγονός που καταδεικνύει τα αδιέξοδα του Ερντογάν. Τα περιθώρια να ξεφύγει η Τουρκία από την αντικειμενικά δυσχερή θέση, στην οποία έχει περιέλθει, είναι περιορισμένα. Τα προβλήματα οφείλονται κυρίως στον ηγέτη της, που δεν μπορεί να τα ξεπεράσει. Τα στελέχη που τον πλαισίωναν και με τους οποίους οδήγησε το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης στην εξουσία έχουν σχεδόν όλοι απομακρυνθεί. Στη θέση τους, βρίσκονται μέλη της ευρύτερης οικογενείας του, αυλοκόλακες και φανατικοί προσωπολάτρες.