Συμφωνία των Πρεσπών – Περί προσυμφώνου και άλλων ευσεβών μύθων!

Την αρχή έκανε ο τότε υπουργός Εθνικής Άμυνας Πάνος Καμένος. Αμέσως μετά την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών έσπευσε να την χαρακτηρίσει προσύμφωνο. Ήταν ένας τρόπος για να εμφανίσει ότι η υπογραφή που ετέθη από τα δύο μέρη την 18η Ιουνίου 2018 δεν είχε καμία απολύτως νομική συνέπεια. Με τον όρο προσύμφωνο υπονοούσε ότι επρόκειτο περί μίας προκαταρκτικής συμβάσεως που απλώς προετοίμαζε το έδαφος για την κατάρτιση κάποιας οριστικής συμφωνίας, κάποτε στο μέλλον.

Επομένως, τίποτε δεν είχε τελειώσει και δήθεν όλα ήσαν ανοιχτά και μπορούσαν να τροποποιηθούν. Κατά συνέπεια ο ίδιος, που υποτίθεται ότι είχε ως σημαία του το Μακεδονικό, μπορούσε να παραμένει υπουργός Εθνικής Άμυνας χωρίς ιδεολογικό πρόβλημα. Η συγκεκριμένη υποκρισία κράτησε έξι μήνες, μέχρι τον Ιανουάριο του 2019. Ήταν τότε που η κυβέρνηση Τσίπρα έφερε στη Βουλή και κύρωσε το “προσύμφωνο”, δηλαδή την ίδια ακριβώς Συμφωνία που είχε υπογράψει λίγους μήνες πιο πριν. Προφανώς και δεν υπέγραψε κάποια άλλη οριστική συμφωνία, όπως υπονοεί ο όρος προσύμφωνο.

Όλα αυτά θα είχαν μόνον ιστορική σημασία. Δυστυχώς, όμως, η σύγχυση του χαρακτηρισμού της Συμφωνίας των Πρεσπών ως “προσυμφώνου” συνεχίζεται μέχρι και σήμερα και καλό είναι να ξεκαθαρισθεί για να μη δηλητηριάζεται η κοινή γνώμη με ανυπόστατα πράγματα. Στο διεθνές δίκαιο δεν υπάρχει η έννοια του προσυμφώνου.

Στη Σύμβαση της Βιέννης περί Συνθηκών του 1969 δεν υπάρχει πουθενά είτε ο όρος “προσύμφωνο”, είτε κάτι ανάλογο που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως προσύμφωνο. Η Σύμβαση της Βιέννης αποτελεί το πιο πλήρες και εμπεριστατωμένο διεθνές κείμενο που ρυθμίζει οτιδήποτε υπάρχει για τις διεθνείς συμφωνίες. Έχει υπογραφεί από 131 κράτη κι έχει κυρωθεί από 116.

Άλλο προσύμφωνο, άλλο συμφωνία

Ο όρος προσύμφωνο ανήκει αποκλειστικώς στο εσωτερικό δίκαιο. Περιγράφει μία νομική πράξη που αναφέρεται στο άρθρο 166 του Αστικού Κώδικα. Αφορά κυρίως σε αγοραπωλησίες ακινήτων. Σε κάποιες περιπτώσεις, τα δύο μέρη μετά τις διαπραγματεύσεις δεν θέλουν, ή δεν μπορούν να προχωρήσουν σε οριστική σύμβαση. Επιθυμούν, όμως, να υπάρχει κάποια νομική δέσμευση ότι μελλοντικά η σύμβαση αυτή θα καταρτιστεί. Υπογράφουν τότε προσύμφωνο.

Στο διεθνές δίκαιο δεν υπάρχουν τέτοια σχήματα. Στην προκειμένη περίπτωση με τη Συμφωνία των Πρεσπών είχαμε την ακόλουθη διαδικασία. Στις 18 Ιουνίου 2018 υπεγράφη ένα διεθνές κείμενο. Την υπογραφή τους έθεσαν οι υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών. Βάσει της Συμβάσεως της Βιέννης τεκμαίρεται ότι «ως εκ της θέσεώς των, οι κάτωθι θεωρούνται ως εκπροσωπούντες το κράτος των άνευ επιδείξεως πληρεξουσιότητας: (α) Αρχηγοί κρατών, Πρόεδροι Κυβερνήσεων, Υπουργοί Εξωτερικών…» (άρθρο 7, παράγραφος 2, εδάφιο α΄).

Επομένως, κατά το διεθνές δίκαιο η υπογραφή ετέθη νομίμως από τους δύο υπουργούς. Η υπογραφή δεν έθετε αυτομάτως εν ισχύι τη συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών. Είχε την εξής έννοια:

• Πρώτον, της επιβεβαιώσεως ότι πρόκειται για το αυθεντικό και οριστικό κείμενο που τα δύο Μέρη διαπραγματεύθηκαν (άρθρο 10 Συμβάσεως Βιέννης).
• Δεύτερον,της αποχής από πράξεις ή ενέργειες αντίθετες προς το κείμενο που υπεγράφη μέχρι την θέση του εν ισχύι (άρθρο 18 Συμβάσεως Βιέννης).
• Τρίτον, της προθέσεώς των δύο πλευρών να συμμορφωθούν με το συγκεκριμένο κείμενο, αφού πρώτα ολοκληρωθεί η κύρωσή του (άρθρο 14 Συμβάσεως Βιέννης & άρθρο 1, παρ. 4 της Συμφωνίας των Πρεσπών).

Επομένως, μετά τις 18 Ιουνίου 2018 είχαμε μία υπογεγραμμένη διεθνή συμφωνία που δεν είχε τεθεί ακόμη εν ισχύ, διότι έπρεπε να κυρωθεί από τα δύο κράτη. Διευκρινίζεται ότι αυτή είναι η συνήθης πρακτική μεταξύ κρατών. Ουδέποτε διανοήθηκε κάποιος διεθνώς να χαρακτηρίσει μία υπογεγραμμένη, αλλά μη κυρωθείσα ακόμη συνθήκη, ως προσύμφωνο (πλην Καμένου).

Η βιασύνη της Αθήνας 

Η ΠΓΔΜ ολοκλήρωσε –με αρκετά προβλήματα– την εσωτερική διαδικασία κυρώσεως. Ουδέποτε η ελληνική πλευρά μπήκε στη διαδικασία να θέσει προφανή ερωτήματα ως προς τη διαδικασία αυτή (π.χ. τί έγινε με τη συμμετοχή στο δημοψήφισμα, ή γιατί η κύρωση του κειμένου υπεγράφη από τον Πρόεδρο της Βουλής και όχι από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας).

Επρόκειτο για ασύγγνωστη επιλογή της κυβερνήσεως Τσίπρα. Στην αγωνία της να γίνουν όλα με ταχύτητα, αγνόησε το εθνικό συμφέρον. Μη θέτοντας τα σχετικά ερωτήματα εγκαίρως (δηλαδή πριν την κύρωση από δικής μας πλευράς), ουσιαστικά αποδέχθηκε και θεράπευσε τα συγκεκριμένα ελαττώματα. Τα αποτελέσματα αυτής της στάσεως είναι πιθανόν να αντιμετωπίσουμε στο μέλλον.

Σλαβομακεδόνες μπορούν να προσφύγουν στα εσωτερικά δικαστήρια της χώρας τους και επικαλούμενοι τις συγκεκριμένες ελλείψεις να ζητήσουν την μη εφαρμογή της Συμφωνίας στο εσωτερικό. Κάτι τέτοιο δεν θα επηρεάσει τη διεθνή ονομασία “Βόρεια Μακεδονία”. Θα έχει όμως άμεσες συνέπειες στο επιζητούμενο erga omnes, δηλαδή στη χρήση της ονομασίας Βόρεια Μακεδονία και στο εσωτερικό.

Μετά την ΠΓΔΜ ήλθε η σειρά της Ελλάδος να προχωρήσει στην κύρωση. Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας και τη σχετική αλληλοενημέρωση των δύο χωρών, ολοκληρώθηκε η διαδικασία θέσεως εν ισχύ της Συμφωνίας των Πρεσπών. Έκτοτε, η Συμφωνία των Πρεσπών είναι ένα κείμενο που δεσμεύει και τις δύο χώρες. Τα ίδια ισχύουν και για το Πρωτόκολλο Εντάξεως της γειτονικής μας χώρας στο ΝΑΤΟ.

Ευσεβείς πόθοι και πραγματικότητα

Πρόκειται για διαφορετικό κείμενο από τη Συμφωνία των Πρεσπών, που συνδέεται, όμως, άμεσα με αυτή. Είναι η διεθνής συμφωνία –και ουχί, βεβαίως, προσύμφωνο– που υπέγραψαν όλα τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ δια των αντιπροσώπων τους και με την οποία θα γίνουν δεκτά τα Σκόπια στο ΝΑΤΟ. Μετά την υπογραφή, το Πρωτόκολλο εστάλη προς κύρωση σε όλα τα κράτη-μέλη. Η Ελλάδα κύρωσε το Πρωτόκολλο διότι έχει αναλάβει τη σχετική διεθνή υποχρέωση βάσει της Συμφωνίας των Πρεσπών (άρθρο 2, παρ. 4).

Το Πρωτόκολλο δεν έχει κυρωθεί ακόμη από όλα τα κράτη. Εάν, μέχρι την ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας, τα Σκόπια παραβιάσουν κατά ουσιώδη τρόπο τη Συμφωνία των Πρεσπών, η Ελλάδα θα έχει δικαίωμα να ζητήσει εξηγήσεις. Εάν δεν ικανοποιηθεί, να ζητήσει τις υπηρεσίες του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ και ακολούθως να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο (άρθρο 19 Συμφωνίας Πρεσπών), διακόπτοντας την ένταξη.

Εάν, όμως, ολοκληρωθεί η κύρωση και ενταχθούν τα Σκόπια στο ΝΑΤΟ, δεν υπάρχει στη συνέχεια δυνατότητα απομακρύνσεώς τους από τη Συμμαχία. Θα υποστούν, βεβαίως, άλλες συνέπειες εάν δεν εφαρμόζουν τη Συμφωνία , όπως, π.χ. προσφυγή στη διεθνή Δικαιοσύνη, ή προβλήματα στην ενταξιακή τους διαδικασία στην ΕΕ.

Πατριωτισμός δεν είναι ούτε να στήνεις οικοδομήματα στην άμμο των ευσεβών σου πόθων, ούτε να σπέρνεις φίδια στα μυαλά των ανθρώπων, μιλώντας για προσύμφωνα και αφήνοντας να εννοηθεί ότι τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά από την πραγματικότητα. Πατριωτισμός είναι να γνωρίζεις την πραγματικότητα για να μπορείς να αντιμετωπίζεις σωστά τα προβλήματα.