Τα αδιέξοδα Ερντογάν και η πίσω αυλή της Άγκυρας στη Λιβύη

Μέχρι τώρα η Άγκυρα το έπαιζε δίπορτο με τις ΗΠΑ και την Ρωσία, εκβιάζοντας πότε προς την μία και πότε προς την άλλη πλευρά για συμφωνίες. Το δίπορτο για τον Ερντογάν τείνει να κλείσει ερμητικά, με την σταδιακή αποκατάσταση των διαύλων επικοινωνίας μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας και ο πρόεδρος της Τουρκίας, θα πρέπει να βρίσκεται σε αναζήτηση φυγής προς τα εμπρός, αλλά και αυτή δεν είναι απλή, όσο την φανταζόταν. Η μεταβατική κυβέρνηση στη Λιβύη, που αποτελούσε την πίσω αυλή της Τουρκίας, πιέζεται από την διεθνή κοινότητα να προχωρήσει σε εκλογές άμεσα και αυτή η προοπτική καθιστά έωλα τα τουρκικά σχέδια για τα θαλάσσια οικόπεδα νότια της Κρήτης. 

Η Λιβύη ήταν τα τελευταία χρόνια για την Άγκυρα η πίσω αυλή, όπου οι ΗΠΑ δεν είχαν άμεση συμμετοχή στις εξελίξεις και η Μόσχα έπαιζε με την Wagner και τον χαμένο στρατηγό Χαφτάρ. Το τουρκικό παιχνίδι με τον μεταβατικό πρωθυπουργό Α. Ντμπεϊμπά, που ήταν μεταβατικός μέχρι τον περασμένο Δεκέμβριο (του 2021), όμως δεν θέλει να φύγει από την καρέκλα του ούτε τον επόμενο, ήταν ιδιαίτερα επωφελές για την τουρκική πλευρά, με ένα νέο μνημόνιο και συμφωνίες στρατιωτικής συνεργασίας που υπεγράφησαν στις αρχές Οκτωβρίου 2022 (από Τσαβούσογλου και Μανγκούς) και την προσδοκία νέων συμφωνιών για συνεκμετάλλευση της θαλάσσιας περιοχής νοτίως της Κρήτης στις αυθαίρετες ΑΟΖ του τουρκολιβυκού μνημονίου του 2019.

Στη Λιβύη, λοιπόν, η Τουρκία, σύμφωνα με την θεώρηση Ερντογάν, έχει το πάνω χέρι και αν τυχόν συναντήσει ζόρια κάπου αλλού, όπως στον Καύκασο με την διένεξη Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν, δίνει υποσχέσεις για την Λιβύη και εξασφαλίζει από το Κρεμλίνο την διακριτική μεταχείριση του Αλίγεφ απέναντι στον Πασινιάν. Και αντιστρόφως, όταν πιέζεται από την Ουάσιγκτον, δηλώνει ότι δεν θα επιτρέψει στη Wagner να μπει παρελαύνοντας στην Τρίπολη. Tα ίδια και στη Συρία, που δεν έχει από πουθενά συγκατάθεση να μπει… μία νύχτα ξαφνικά.

Τα πράγματα αλλάζουν και στη Λιβύη και αλλάζουν και για τον Ντμπεϊμπά και για τη θέση της Άγκυρας. Ο νέος ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ Α. Μπατέλι βρίσκεται εδώ και μέρες στη Λιβύη για συνομιλίες με τον Νμπεϊμπά και τη λιβυκή εθνική επιτροπή εκλογών, με εντολή από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να αξιολογηθεί η προετοιμασία και να συμφωνηθεί χρόνος διεξαγωγής των προεδρικών και των βουλευτικών εκλογών.

Τα μηνύματα από ΗΠΑ

Είχε προηγηθεί η επίσκεψη του νέου ειδικού απεσταλμένου των ΗΠΑ, Ρ. Νόρλαντ ο οποίος μετά την ολοκλήρωση των επαφών του δήλωσε ότι «οι ΗΠΑ συμμερίζονται την απογοήτευση του λιβυκού λαού για την καθυστέρηση της διεξαγωγής εκλογών» και πρόσθεσε ότι «οι εκλογές θα είχαν τερματίσει την κρίση που ταλαιπωρεί την χώρα για πάνω από μία δεκαετία».
Παράλληλα, ο Νόρλαντ έστειλε και άλλο ένα μήνυμα στον Α. Ντπεϊμπά, τονίζοντας ότι «οι ΗΠΑ θα συμβάλλουν αποφασιστικά στην ενίσχυση των ερευνών για την διαφθορά και την τιμωρία των εγκλημάτων που έχουν διαπραχθεί στη χώρα» από τις αντιμαχόμενες στρατιωτικές και πολιτικές φράξιες. Θα εισηγηθεί, επίσης, την σύσταση ενός νέου αναβαθμισμένου μηχανισμού κατανομής των εσόδων πετρελαίου και κάλεσε την κυβέρνηση, για άλλη μία φορά, να κινηθεί «για την υλοποίηση της συμφωνίας απομάκρυνσης των ξένων στρατευμάτων από τη χώρα».

Ο απεσταλμένος των ΗΠΑ πριν φύγει από τη Λιβύη είχε συνομιλίες και με την στρατιωτική επιτροπή 5+5 για την ενοποίηση του στρατού, ενώ ενημέρωσε τον απεσταλμένο του ΟΗΕ, Α. Μπατέλι για τα αποτελέσματα των επαφών και την αναβάθμιση της αμερικανικής πρεσβείας εντός των επομένων ημερών. Μήνυμα, επίσης, για την ταχεία διεξαγωγή εκλογών έστειλε ο εκπρόσωπος της Μ. Βρετανίας στον ΟΗΕ, την Πέμπτη, μετά την ενημέρωση του Συμβουλίου Ασφαλείας από τον γενικό εισαγγελέα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου Κ. Χαν, που έχει ξεκινήσει επιτόπια έρευνα για εγκλήματα στη Λιβύη.

Υπό πίεση ο Ντμπεϊμπά

Από την πλευρά της η κυβέρνηση Νμπεϊμπά εξακολουθεί να παίζει παιχνίδι καθυστερήσεων, ωστόσο, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, οι άλλες πολιτικές δυνάμεις, από τον πρόεδρο του Προεδρικού Συμβουλίου Μοχάμεντ Μένφι και τον πρόεδρο της Βουλής Ακίλα Σάλεχ, μέχρι τον ανακηρυχθέντα -αλλά μη διορισθέντα- πρωθυπουργό Φ. Μπασάγκα (που είναι Λιβυο-Τούρκος) τάσσονται υπέρ της διεξαγωγής εκλογών, θεωρώντας ότι η υφιστάμενη κατάσταση επιτείνει και εντείνει την κρίση. Και η Ελλάδα, όπως είναι επόμενο υποστηρίζει την άμεση διενέργεια εκλογών, όπως είχε δηλώσει από τη Ρώμη ο Νίκος Δένδιας, μία μέρα πριν την επεισοδιακή επίσκεψη στη Λιβύη. H υπουργός Εξωτερικών της Λιβύης, Αλ Μανγκούς, η οποία στο παρελθόν είχε αποδοκιμάσει το παράνομο μνημόνιο του 2019, υπέγραψε το νέο και τώρα κατηγορεί την Αθήνα για απαράδεκτες θέσεις έναντι των συμφερόντων της Λιβύης.

Είναι ενδεικτικό όμως το γεγονός ότι η μεταβατική κυβέρνηση Ντμπεϊμπά στον ενεργειακό τομέα προωθεί τις δικές της συμφωνίες και μπλοκάρει τις συμφωνίες της κρατικής εταιρείας υδρογονανθράκων NOC με εταιρείες δυτικών χωρών, οι οποίες ήταν στην τελική φάση με Total, ENI, Sunco ExxonModil κά. Το κρίσιμο ζήτημα είναι η στάση των στρατιωτικών της επιτροπής 5+5. Εάν πάρουν και οι 5+5 αποστάσεις από τον Νμπεϊμπά, τότε ο μεταβατικός πρωθυπουργός θα αναγκαστεί να πάει στην έξοδο, γιατί δεν θα έχει άλλη πολιτική επιλογή χωρίς στρατιωτική υποστήριξη.

Χαρακτηριστικό της διεθνούς πίεσης προς τον Ντμπεϊμπά να προχωρήσει στο επόμενο βήμα για την ολοκλήρωση της πολιτικής μετάβασης, είναι το γεγονός ότι έγινε προσομοίωση της εκλογικής διαδικασίας και το αποτέλεσμα κρίθηκε ικανοποιητικό. Δοκιμάστηκε επιτυχώς και το ηλεκτρονικό σύστημα ψηφοφορίας, που θεωρείται ασφαλέστερο για την άμεση μετάδοση των ψήφων, ώστε να μην γεννάται φόβος για αφαίρεση εκλογικών σάκων ή καταστροφή καλπών και αλλοίωση του αποτελέσματος.

Η Άγκυρα θέλει τα οικόπεδα

Οι εξελίξεις των τελευταίων ημερών έχουν θορυβήσει την Άγκυρα και η πρώτη αντίδραση της τουρκικής κυβέρνησης ήταν να προσκαλέσει για συνομιλίες τον Μένφι και τον Σάλεχ. Δεν έχει ακόμα καθοριστεί ημερομηνία επίσκεψης, όμως, επιδίωξη της Άγκυρας είναι να σημειωθεί άμεσα. Στο παρασκήνιο η τουρκική διπλωματία κινείται, παράλληλα, για την αποκατάσταση των σχέσεων Ντμπεϊμπά-Μπασάγκα, δεδομένου ότι και οι δύο έχουν στενούς δεσμούς με την Άγκυρα. Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν μέσα σε αυτές τις συνθήκες ο πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν θα επισκεφθεί τη Λιβύη στα τέλη του μήνα ή θα αναβάλλει την επίσκεψη λόγω των αντιδράσεων στο εσωτερικό της Λιβύης (στη Βουλή και στο Προεδρικό Συμβούλιο) και της πίεσης των ΗΠΑ. Η επίσκεψη θα σημάνει την αναγγελία τουρκικών γεωτρήσεων νοτίως της Κρήτης.

Ο Ερντογάν φιλοδοξεί να έχει και στη λιβυκή υπόθεση ρόλο βασικού παίκτη, με τα ανάλογα ανταλλάγματα και πρώτα απ’ όλα να ολοκληρώσει τις συμφωνίες συνεκμετάλλευσης των πεδίων φυσικού αερίου στις θαλάσσιες περιοχές που έχουν αυθαίρετα οριστεί ως ΑΟΖ της Τουρκίας και της Λιβύης, παρακάμπτοντας την Ελλάδα και σε ως ένα βαθμό και την Αίγυπτο. Ουσιαστικά μέσω της Λιβύης επιδιώκει να κλιμακώσει την ένταση με την Ελλάδα, παρά τα μηνύματα αποφυγής προκλήσεων από τον ΟΗΕ, τις ΗΠΑ και την ΕΕ.

Η έκρυθμη πολιτική κατάσταση στο εσωτερικό της Λιβύης, λίγο θέλει να εκραγεί και κάθε τουρκική παρέμβαση μπορεί να γίνει θρυαλλίδα για νέο γύρο εχθροπραξιών. Αθήνα και Κάιρο έχουν διαμηνύσει προς κάθε κατεύθυνση ότι δεν θα γίνουν ανεκτές μονομερείς επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας, ενώ από την πλευρά τους οι ΗΠΑ και η ΕΕ σπεύδουν να προωθήσουν τις κινήσεις του ΟΗΕ, για την τελική πολιτική μετάβαση της Λιβύης. Πέραν των διπλωματικών ενεργειών, η Ευρώπη έχει εντείνει την επιτήρηση του εμπάργκο όπλων, ενώ από την πλευρά τους οι ΗΠΑ ενισχύουν τη ναυτική τους παρουσία στη Μεσόγειο, λόγω και του Ουκρανικού. Επίσης, τις επόμενες ημέρες αρχίζουν στην Ανατολική Μεσόγειο κοινές αεροναυτικές ασκήσεις Γαλλίας-Ιταλίας-Ελλάδας-Κύπρου.