Θα φέρουν οι υποχωρήσεις Μητσοτάκη “συνεκτική εκμετάλλευση”;

Σε προηγούμενα άρθρα έχω εξηγήσει ότι το Διεθνές Δικαστήριο είναι πρακτικά αδύνατον να οριοθετήσει την υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ Ελλάδας και Τουρκίας σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, ακόμα και στην απίθανη περίπτωση που οι δύο χώρες συνυπέγραφαν σχετικό συνυποσχετικό για παραπομπή στη Χάγη. Είναι πρακτικά αδύνατον, επειδή η θάλασσα οριοθετείται με βάση την ξηρά και επειδή η Τουρκία αμφισβητεί με τη θεωρία περί “γκρίζων ζωνών” την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας. Η “συνεκτική εκμετάλλευση” είναι ένας τρόπος για να παρακαμφθεί το εμπόδιο.

Θεωρητικά θα μπορούσε η Άγκυρα να εγκαταλείψει την μονομερή επεκτατική της αυτή διεκδίκηση, αλλά μόνο θεωρητικά. Οι Τούρκοι εργάζονται συστηματικά τον τελευταίο μισό αιώνα για να οικοδομήσουν τη δέσμη μονομερών επεκτατικών διεκδικήσεών τους σε βάρος της Ελλάδας και δεν πρόκειται ποτέ να παραιτηθούν από αυτές, χωρίς να εξασφαλίσουν σοβαρά ανταλλάγματα.

Αφού, λοιπόν, η Άγκυρα συνεχίζει να θεωρεί πως ένας μεγάλος αριθμός ελληνικών νησίδων (κατοικημένων και βραχονησίδων) είναι “τουρκικές υπό ελληνική κατοχή”, η οριοθέτηση με βάση την αρχή της μέσης γραμμής –έστω και τροποποιημένης ώστε να δίνει περισσότερη υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ στην Τουρκία– είναι πρακτικά αδύνατη. Ιδανικά, οι Τούρκοι θα ήθελαν να “σβήσουν” τα νησιά και να οριοθετήσουν με βάση τις ακτογραμμές της Μικράς Ασίας και της ηπειρωτικής Ελλάδας. Είναι προφανές, όμως, ότι η Αθήνα δεν πρόκειται ποτέ να δεχθεί να αυτοκτονήσει.

Κατόπιν αυτών, πώς είναι δυνατόν να γίνει παραπομπή στη Χάγη; Κι όμως είναι. Το Διεθνές Δικαστήριο θα βρισκόταν πράγματι σε αδιέξοδο εάν οι δύο χώρες του ζητούσαν να οριοθετήσει με βάση το Διεθνές Δίκαιο, δηλαδή με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, ενδεχομένως τροποποιημένης με βάση την αρχή της αναλογικότητας. Δεν θα βρισκόταν, όμως, σε κανένα αδιέξοδο εάν οι δύο χώρες με το συνυποσχετικό του ζητούσαν να επικυρώσει με απόφασή του οριοθέτηση, η οποία έχει συμφωνηθεί από Αθήνα και Άγκυρα και η οποία συμφωνία έχει αποτυπωθεί στο συνυποσχετικό. Υπογραμμίζουμε πως εάν οι δύο χώρες συμφωνούν το Δικαστήριο δεν έχει κανένα πρόβλημα να βάλει τη σφραγίδα του, ακόμα κι αν η συμφωνία είναι εκτός Διεθνούς Δικαίου.

“Συνεκτική εκμετάλλευση”

Δεν πρόκειται για μία υπόθεση. Όπως προκύπτει από τα πρακτικά των άτυπων διερευνητικών επαφών του 2002-03 (επικεφαλής οι πρέσβεις Αναστάσιος Σκοπελίτης και Ουγούρ Ζιγιάλ επί κυβέρνησης Σημίτη με υπουργό Εξωτερικών τον Γιώργο Παπανδρέου) στο τραπέζι είχαν πέσει συγκεκριμένες προτάσεις για την παράκαμψη του εμποδίου των “γκρίζων ζωνών”. Η τουρκική πλευρά είχε προτείνει και η ελληνική είχε συζητήσει τη λεγόμενη “συνεκτική εκμετάλλευση”.

Τί σημαίνει αυτή; Η Άγκυρα ήταν διατεθειμένη να αναγνωρίσει ελληνική υφαλοκρηπίδα στην περιοχή των ελληνικών νησιών του ανατολικού Αιγαίου (όχι πλήρη επήρεια και χωρίς να αναγνωρίσει σε επίπεδο αρχών ότι τα νησιά δικαιούνται υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ), εάν η Αθήνα της παραχωρούσε ένα 23% της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου (δεν συζητούσαν τότε για Ανατολική Μεσόγειο).

Συγκεκριμένα, οι Τούρκοι είχαν θέσει ως όρο να τους δοθεί ενιαία κι όχι διάσπαρτη υφαλοκρηπίδα στο βόρειο Αιγαίο, στην περιοχή που ορίζεται (εκτός ελληνικών χωρικών υδάτων) από το Άγιον Όρος και τη Σιθωνία, τη Σκύρο, τη βραχονησίδα Καλόγεροι (δυτικά της Χίου), τον Άγιο Ευστράτιο και τη Λέσβο. Ας σημειωθεί ότι στη συγκεκριμένη περιοχή υπάρχουν εκτεταμένα διεθνή ύδατα και επιπροσθέτως εκεί υπάρχουν τα όποια κοιτάσματα πετρελαίου στο Αιγαίο, σύμφωνα με τις υπάρχουσες ενδείξεις. Εναλλακτικά, οι Τούρκοι είχαν προτείνει συνεκμετάλλευση με προκαθορισμένα ποσοστά, αρχίζοντας από μισά-μισά!

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, οι δύο πλευρές διαπραγματεύονταν όχι τη μέθοδο οριοθέτησης, αλλά τον χάρτη της οριοθέτησης με σκοπό να ζητήσουν από το Διεθνές Δικαστήριο να βάλει απλώς τη σφραγίδα του. Με τη σφραγίδα της Χάγης η συμφωνία θα περνούσε ευκολότερα στην ελληνική κοινή γνώμη. Όπως επίσης προκύπτει από τα πρακτικά, η Άγκυρα ζητούσε από την Αθήνα να συνυπογράψει ένα συνυποσχετικό για να παρακαμφθούν τα δικαιώματα, τα οποία παρέχει το Διεθνές Δίκαιο στην Ελλάδα!

“Παρεμπίπτοντα ζητήματα”

Η ελληνική πλευρά είχε αποδεχθεί ως βάση διαπραγμάτευσης τις προαναφερθείσες τουρκικές προτάσεις, προκειμένου να παραπεμφθεί η “διαφορά” στη Χάγη. Την άνοιξη του 2003, όμως, στον 27ο γύρο των άτυπων διερευνητικών επαφών, προέκυψε το εμπόδιο των “γκρίζων ζωνών”, το οποίο μέχρι τότε είχε παρακαμφθεί με τον τρόπο που περιγράψαμε. Πριν συνεχίσουμε, είναι χρήσιμο να υπογραμμιστεί ότι μέχρι τότε, η Ελλάδα δεν ζητούσε γενικά οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου. Ζητούσε οριοθέτηση στη θαλάσσια προέκταση της συνοριακής γραμμής στον Έβρο και στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ των ελληνικών νησιών του ανατολικού Αιγαίου και των μικρασιατικών παραλίων.

Η διεκδίκηση της Άγκυρας για τουρκική υφαλοκρηπίδα δυτικά των ελληνικών νησιών του ανατολικού Αιγαίου άλλαζε ποιοτικά τα δεδομένα. Όχι μόνο για οικονομικούς (επειδή εκεί βρίσκονταν κοιτάσματα σύμφωνα με τις ενδείξεις), αλλά και για γεωπολιτικούς λόγους. Πάγιος στόχος των Τούρκων ήταν να εγκλωβίσει τα ελληνικά νησιά του ανατολικού Αιγαίου σε τουρκική υφαλοκρηπίδα, εγγράφοντας υποθήκη για μελλοντικές διεκδικήσεις. Κατά συνέπεια, και μόνο το γεγονός ότι η ελληνική πλευρά είχε συζητήσει τέτοιες προτάσεις, στο πλαίσιο διαμόρφωσης σχεδίου συνυποσχετικού, συνιστούσε μεγάλη υποχώρηση.

Το πιο επικίνδυνο, όμως, ήταν πως αναφερόταν ρητά σ’ αυτό ότι οι δύο πλευρές συναινούσαν να επιλυθούν από το Διεθνές Δικαστήριο και τα “παρεμπίπτοντα ζητήματα”. Όταν ο Σκοπελίτης είχε ζητήσει να καθορισθούν τα “παρεμπίπτοντα ζητήματα”, ο Ζιγιάλ είχε αποφύγει να τα κατονομάσει, δηλώνοντας ότι η Άγκυρα θα έχει δικαίωμα να θέσει όποιο ζήτημα θέλει, προφανώς και “γκρίζες ζώνες” και αποστρατιωτικοποίηση των νησιών.

Και μάλιστα είχε ξεκαθαρίσει ότι θα διατηρήσει ακέραιες τις θέσεις της, ακόμα κι αν το Δικαστήριο έκρινε μη “παρεμπίπτοντα” τα ζητήματα που θα έθετε η τουρκική πλευρά και αρνιόταν να τα κρίνει. Ας σημειωθεί ότι ο Ζιγιάλ άφηνε να εννοηθεί, χωρίς όμως να δεσμεύεται, ότι αν η Άγκυρα έπαιρνε αυτά που ζητούσε σε υφαλοκρηπίδα δεν θα έπαιζε σ’ εκείνη τη φάση δυνατά το χαρτί των “γκρίζων ζωνών”.

Πολλαπλού εύρους χωρικά ύδατα

Ένα ζήτημα που κατά έναν τρόπο συνδέεται με την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας-ΑΟΖ ήταν τα χωρικά ύδατα. Συνδέεται, επειδή είναι σκόπιμο να έχουν επεκταθεί τα χωρικά ύδατα πριν την οριοθέτηση, επειδή μετά το δικαίωμα επέκτασης μπορεί να αμφισβητηθεί. Ο Σκοπελίτης το είχε θέσει από νωρίς, αλλά ο συνομιλητής του είχε αρνηθεί να το συζητήσει, επικαλούμενος την απόφαση της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης ότι η επέκταση αποτελεί αιτία πολέμου.

Παρόλα αυτά, η ελληνική πλευρά είχε ρίξει στο τραπέζι διάφορες προτάσεις, κοινός παρονομαστής των οποίων ήταν το εύρος των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο να ποικίλλει από 6-8 μέχρι 12 μίλια. Σε λίγες περιοχές, κυρίως στο βορειοδυτικό Αιγαίο και στην ανατολική Πελοπόννησο, όπου η επέκταση δεν επηρεάζει τις τουρκικές διεκδικήσεις, θα επεκτείνονταν με τη σιωπηρή συναίνεση των Τούρκων στα 12 μίλια.

Στο νότιο και στο ανατολικό Αιγαίο, όμως, όπου η επέκταση επηρεάζει και την υφαλοκρηπίδα και το εύρος του διεθνούς εναερίου χώρου που χρησιμοποιούν τα τουρκικά μαχητικά, τα ελληνικά χωρικά ύδατα θα παρέμεναν στα έξι μίλια, ή το πολύ σε μερικές περιοχές του κεντρικού Αιγαίου στα οκτώ μίλια, χωρίς δυνατότητα μελλοντικής επέκτασης. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, η φόρμουλα εκείνη είχε αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης, αλλά η τουρκική πλευρά είχε αποφύγει να δεσμευτεί.

Έδωσα μεγάλη έμφαση στο τι διαπραγματεύονταν το 2003, επειδή –σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες– στον επικείμενο κύκλο διμερούς διαπραγμάτευσης οι δύο πλευρές θα ξαναπιάσουν το νήμα από εκεί που το είχαν αφήσει πριν 20 χρόνια. Το υλικό που είχε συγκεντρωθεί σ’ εκείνες τις διαπραγματεύσεις θα είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό το πλαίσιο της νέας ελληνοτουρκικής διαπραγμάτευσης. Θα είναι τα ίδια προβλήματα που θα μπουν στο τραπέζι, αν και τώρα η οριοθέτηση θα αφορά και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η τουρκική επιδίωξη, όμως, στην Ανατολική Μεσόγειο ουσιαστικά είναι να μηδενίσει την ελληνική υφαλοκρηπίδα-ΑΟΖ ανατολικά του μεσημβρινού που διέρχεται από τη Ρόδο και να υπάρξει μοιρασιά των κυριαρχικών δικαιωμάτων που παραχωρεί το διεθνές δίκαιο στην Ελλάδα στα δυτικά του ίδιου μεσημβρινού. Το τουρκολιβυκό μνημόνιο μπορεί να γίνει αντικείμενο διαπραγμάτευσης, αλλά θα αλλάξει μόνο εάν η Άγκυρα εξασφαλίσει τον κορμό όσων επιδιώκει σ’ εκείνη την περιοχή.