Θαλάσσιες ζώνες: “Ζωτικός χώρος” για τη Τουρκία, ζήτημα επιβίωσης για την Ελλάδα

Την ώρα που η τουρκική προκλητικότητα έχει φτάσει στο ζενίθ, αποτελώντας μία άμεση και μη αποκρυπτόμενη εχθρική και επεκτατική απειλή κατά της Ελλάδος (με την ανοχή του ΝΑΤΟ, τα ημίμετρα της ΕΕ και ανώδυνες δηλώσεις από πλευράς ΗΠΑ), είναι απαραίτητο να δώσουμε μερικές σύντομες και σαφείς απαντήσεις στους ανυπόστατους και αβάσιμους τουρκικούς ισχυρισμούς.

Το πράττω με την ιδιότητα ενός από τους ελάχιστους Έλληνες επιστήμονες, νομικούς και διεθνολόγους, με ειδίκευση στο Δίκαιο της Θάλασσας και ως συγγραφέας του πρώτου και μοναδικού (μέχρι σήμερα στην Ελλάδα και στην ελληνική γλώσσα), επιστημονικού συγγράμματος 600σελίδων (μονογραφίας) για το νομικό καθεστώς της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Σύγγραμμα που αποτέλεσε την διδακτορική διατριβή μου το 1998, η οποία εγκρίθηκε ομόφωνα με άριστα στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Υπενθυμίζω ότι η ΑΟΖ είναι πρωταρχικά νομικός θεσμός. Προήλθε από την πολυμερή, παγκόσμιας κλίμακας, νομοθετική και κωδικοποιητική συνδιάσκεψη του ΟΗΕ (1973-1982). Τα οικονομικά δικαιώματά της προβλέπονται και καθορίζονται λεπτομερώς στο Κεφάλαιο πέντε για την ΑΟΖ, της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (Montego Bay) και στο Κεφάλαιο έξι που αφορά την συναφή παλαιότερη έννοια της υφαλοκρηπίδας. Τα 13 από τα 21 άρθρα της ΑΟΖ αφορούν το καθεστώς των ζώντων φυσικών πόρων της Ζώνης (δηλαδή κυρίως, αλλά όχι μόνο, της αλιείας).

Το 1982 είχα αναλάβει ως θέμα της διδακτορικής μου διατριβής την ΑΟΖ και με θερινή παραμονή στην Ακαδημία Διεθνούς Δικαίου της Χάγης (Καλοκαίρι 1984 και 1986), είχα συλλέξει την αναδυόμενη τότε διεθνή βιβλιογραφία για το ζήτημα. Τον Δεκέμβριο του 1986, στο 4ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Διεθνούς Δικαίου – Διεθνών Σχέσεων, στη Θεσσαλονίκη, (με δημοσιευμένη στη συνέχεια εισήγησή μου), είχα υποστηρίξει πρώτος στην Ελλάδα, τότε και αργότερα σε πληθώρα άλλων Πανελλήνιων Επιστημονικών Συνεδρίων, την ανάγκη άμεσης ανακήρυξης και θέσπισης της ΑΟΖ από την Ελλάδα.

Τι είχα υποστηρίξει για την ΑΟΖ

Επιπλέον, υποστήριξα και την δραστική αναβάθμιση της θαλάσσιας δικαιοδοσίας της χώρας μας, η οποία παρέμενε μέχρι πρόσφατα η τελευταία παγκοσμίως παράκτια χώρα (149η) ως προς τα δικαιώματά της στις παρακείμενές της θάλασσες. Η πρότασή μου, το 1986, ήταν να οριοθετηθεί ΑΟΖ και όχι υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο με την Τουρκία. Αρχαιότεροι και έγκριτοι συνάδελφοί μου διεθνολόγοι, τότε είχαν αμφισβητήσει τη χρησιμότητα της ανακήρυξης ΑΟΖ από την Ελλάδα στο “στενό” γεωγραφικό περιβάλλον της Μεσογείου.

Είχαν υποστηρίξει ότι η ΑΟΖ αφορά κυρίως τις ακτές των κρατών στους μεγάλους ωκεανούς! Σήμερα τα περισσότερα μεσογειακά κράτη έχουν θεσπίσει ΑΟΖ ή έχουν δεδηλωμένη πρόθεση ότι θα το πράξουν και έχουν για την ώρα άλλες παρόμοιες θεματικές ζώνες (π.χ. αλιείας, περιβαλλοντικής προστασίας, κτλ). Το στέρεο επιχείρημά μου ήταν ότι η ΑΟΖ προσφέρει: Πρώτον, συνολική οικονομική κυριαρχία. Δεύτερον, με το κριτήριο της απόστασης με το οποίο προσδιορίζεται (200 ναυτικά μίλια από τις ακτές), παραγκωνίζει τα γεωμορφικά κριτήρια που προβάλλει η Τουρκία για την υφαλοκρηπίδα.

Επιπλέον, οδηγεί εύκολα στη χρήση της μεθόδου της μέσης γραμμής για την οριοθέτησή της με τα γειτονικά κράτη. Αυτό βέβαια στη συνέχεια υιοθετήθηκε πάγια και από τη διεθνή νομολογία. Όμως ακόμη και σήμερα η Τουρκία δεν παύει να μιλάει για την «φυσική προέκταση» του ηπειρωτικού εδάφους της για να αναιρέσει τα δικαιώματα θαλασσίων ζωνών των ελληνικών νησιών, (καλύπτοντας αυτόν τον ισχυρισμό της καταχρηστικά, με την έννοια της ευθυδικίας).

Να επισημάνω επίσης ότι το 1986, όταν εγώ υποστήριζα στην Θεσσαλονίκη την θέσπιση μιας ελληνικής ΑΟΖ, την ίδια χρονιά η Τουρκία εξήγγειλε την ΑΟΖ της στην Μαύρη Θάλασσα και την οριοθέτησε το 1988 με την τότε Σοβιετική Ένωση (μάλιστα χρησιμοποιώντας την αρχή της μέσης γραμμής που αρνείται στο Αιγαίο και γενικότερα)! Παρά ταύτα η Ελλάδα δεν άδραξε τότε την ευκαιρία για να κάνει κάτι αντίστοιχο, μερικώς ή συνολικώς, στις θάλασσές της…

Το χρονικό της τουρκικής επιθετικότητας 

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να υπενθυμίσω σύντομα το χρονικό των κρίσιμων, παράνομων και επιθετικών κινήσεων της Τουρκίας στο χώρο της θαλάσσιας δικαιοδοσίας του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου:

• 1973: Μονομερείς και παράνομες έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο.
• 1976-1978: Άρνηση της δικαστικής επίλυσης της διαφοράς στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
• 1987: Απαγόρευση της διεξαγωγής υποθαλάσσιων ερευνών για πετρέλαιο στα ανατολικά της Θάσου και σε ολόκληρο το Αιγαίο, πέραν των έξι ναυτικών μιλίων της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης.
• 1995: Απειλή πολέμου κατά της Ελλάδας (casus belli) για την ενδεχόμενη επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης, πέραν των έξι ναυτικών μιλίων στο Αιγαίο και σε άλλες θάλασσες τουρκικού ενδιαφέροντος.
• 1996: Διεκδίκηση των Ιμίων και δεκάδων ή και εκατοντάδων άλλων νησίδων και βραχονησίδων του Αιγαίου!
• Η κλιμακούμενη αμφισβήτηση των θαλάσσιων οριοθετήσεων ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας (2003 με την Αίγυπτο, 2007 με τον Λίβανο και 2010 με το Ισραήλ).
• 2009: Υποκίνηση της προσπάθειας ακύρωσης της ελληνοαλβανικής συμφωνίας οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών στο βόρειο Ιόνιο.
• 2011 μέχρι σήμερα: Σαφής διεκδίκηση με χάρτες, έρευνες και γεωτρήσεις, τμημάτων της ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας. Επίσης, παράνομη και καταχρηστική οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας της Τουρκίας και των Κατεχομένων της Βορείου Κύπρου.
• Πλήρης άρνηση του δικαιώματος των νησιών, κατά το Δίκαιο της Θάλασσας, για ισότιμες θαλάσσιες ζώνες με τα ηπειρώτικα εδάφη και παράνομη διεκδίκηση τεράστιων περιοχών της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και της κυπριακής ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο.
• Νοέμβριος του 2019: Υπογραφή του εξωφρενικού και πλήρως παράνομου τουρκολιβυκού “συμφώνου” οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας, με ταυτόχρονη προσπάθεια κατάργησης των νόμιμων θαλάσσιων δικαιωμάτων και ζωνών της Ελλάδας, από τη Ρόδο και το Καστελόριζο, μέχρι τα ανατολικά και νότια της Κρήτης.

Απέτυχαν οι διαπραγματεύσεις

Οι προσπάθειες εξεύρεσης κοινού εδάφους μέσω απευθείας διαπραγματεύσεων, διεθνών οργανισμών, διπλωματικής ή δικαστικής επίλυσης που έγιναν το 1975, το 1976-1978, το 1976-1981, το 1987-1988, το 1997, το 1999 και από το 2000 έως το 2019, δεν απέφεραν κανένα ορατό και χειροπιαστό αποτέλεσμα.

Το μόνο που κατάφεραν είναι να αποθρασύνουν τον τουρκικό θαλάσσιο και εναέριο επεκτατισμό κατά της Ελλάδας, με τελευταία προπαγανδιστική του έκφραση τη θεωρία περί “Γαλάζιας Πατρίδας”. Δεν πρόκειται βέβαια για απλή απαίτηση περισσότερων θαλάσσιων δικαιωμάτων. Πρόκειται για διεκδίκηση ζωτικού χώρου (κατά το ναζιστικό lebensraum).

Επιπλέον, πρόκειται για σταδιακή αλλαγή συνόρων (πέρα από το θαλάσσιο και εναέριο χώρο) και στα νησιά του Αιγαίου, μέχρι και το Καστελλόριζο (με διαμοιρασμό του Αρχιπελάγους μας με τη λογική του 50%-50%, όπως επί 60 χρόνια ήδη επιχειρεί η Τουρκία να επιβάλει και στην Κυπριακή Δημοκρατία). Για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό το ζήτημα δεν αφορά μόνο την κατανομή θαλάσσιων ζωνών στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά είναι ύψιστο θέμα ασφάλειας και επιβίωσης!