Θέλουμε ή δεν θέλουμε την Χάγη;

Έχω κουραστεί να γράφω για το Δίκαιο της Θάλασσας για τέσσερις δεκαετίες, αλλά αποφάσισα να σχολιάσω άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Infognomon Politics. Ο συγγραφέας αναφέρει για την οριοθέτηση ΑΟΖ ανάμεσα στην Ελλάδα και Αλβανία:

«Δεύτερον, στη Χάγη είναι βέβαιο ότι θα “συγκρουστούν” πια μετωπικά οι διαφορετικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις των δύο χωρών ως προς την οριοθέτηση. Στη Συμφωνία του 2009 το εκατέρωθεν προβλεφθέν θαλάσσιο “όριο πολλαπλών χρήσεων” ακολουθούσε πιστά τη μέση γραμμή και κατά την οριοθέτηση ελήφθησαν πλήρως υπόψη όλα τα ελληνικά νησιά της περιοχής, επί των θαλασσίων ζωνών των οποίων δόθηκε πλήρης επήρεια.

»Η αρχή αυτή, της μέσης γραμμής/ίσης απόστασης, είναι διατυπωμένη στον Ν. 4001/2011 (αρ. 156) και συνιστά τη μεθοδολογία που η ελληνική πλευρά προκρίνει νομικά στις διαφορές της, ωστόσο, το ΑΣΔ (Αλβανικό Συνταγματικό Δικαστήριο) αν και επιβεβαίωσε φυσικά ότι η εφαρμογή της είναι συμβατή με το διεθνές δίκαιο της θάλασσας, τόνισε ότι δημιουργεί παραταύτα ένα άδικο αποτέλεσμα για την Αλβανία, διότι είναι αντίθετη με την αρχή της ευθυδικίας (principle of Equity), η οποία έπρεπε να τύχει in concreto πρακτικής υλοποίησης στην περίπτωση Ελλάδας-Αλβανίας».

Τώρα που η κυβέρνηση αποφάσισε να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για την οριοθέτηση των ΑΟΖ ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Αλβανία, έχει ξεσηκωθεί μια ομάδα πανεπιστημιακών, δημοσιογράφων και κάποιων που δεν γνωρίζουν καν που βρίσκεται η Χάγη και εισηγούνται αφ’ υψηλού να μην πάμε στην Χάγη, γιατί όχι μόνο θα χάσουμε, αλλά εάν ακολουθήσει προσφυγή μας στην Χάγη και για την διαφορά μας με την Τουρκία, η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου θα είναι παρόμοια με αυτή της ελληνοαλβανικής διαφοράς, άρα και σε αυτή την περίπτωση κινδυνεύουμε να χάσουμε, με ζημιά των εθνικών μας συμφερόντων. Βλέπω από τώρα τα σχόλια στις εφημερίδες μας:«Ο Κυριάκος έδωσε περισσότερα στην Αλβανία από ό,τι η Ντόρα το 2009!»

Συμπεραίνουν, επομένως, ότι δεν πρέπει να εναποθέσουμε καμιά διαφορά μας στην Χάγη και να συνεχίσουμε να τσακωνόμαστε με την Αλβανία και την Τουρκία στο διηνεκές. Όπως είναι γνωστό έχουμε θαλάσσια σύνορα με έξι κράτη. Μέχρι στιγμής έχουμε προχωρήσει σε μιάμιση οριοθέτηση. Μια με την Ιταλία και μισή με την Αίγυπτο. Έτσι χρειάζεται να κάνουμε άλλες τεσσερισήμισι, με την Τουρκία, την Κύπρο, την Λιβύη, την Αλβανία και άλλη μισή με την Αίγυπτο.

Θα ήθελα να τονίσω εδώ ότι η μερική οριοθέτηση με την Αίγυπτο εγκυμονεί πολλούς κινδύνους. Οι Κύπριοι υποψιάζονται ότι οι Αιγύπτιοι θέλουν να οριοθετήσουν την ΑΟΖ τους με την Τουρκία ανατολικά του 28ου Μεσημβρινού. Έτσι θα αποκόψουν μια για πάντα τις ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου.

Τι προβλέπει το Σύνταγμα των Θαλασσών του 1982

Ένα από τα τουρκικά επιχειρήματα που καταρρίπτει η UNCLOS είναι αυτό της “φυσικής προέκτασης” της υφαλοκρηπίδας. Η Τουρκία πολλές φορές έχει ισχυρισθεί ότι τα ελληνικά νησιά στο ανατολικό Αιγαίο κείνται πάνω στην τουρκική υφαλοκρηπίδα, μια και αυτή δεν είναι τίποτε άλλο παρά η γεωλογική φυσική προέκταση της Μικράς Ασίας (Ανατολίας). Όμως, με την νέα UNCLOS, η υφαλοκρηπίδα δεν φέρει πλέον την σφραγίδα του γεωλογικού φαινομένου, αλλά ορίζεται σαν μια θαλάσσια ζώνη, τα όρια της οποίας καθορίζονται από την απόστασή τους από τις ακτές με προβλεπόμενο μέγιστο πλάτος, εκτός ορισμένων περιπτώσεων, τα 200 ν.μ.

Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, εν προκειμένω, προσφέρει ένα επιπλέον επιχείρημα κατά της Τουρκίας, γιατί στην απόφασή του για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ της Λιβύης και της Μάλτας αναφέρει:

«Εφόσον η εξέλιξη του δικαίου επιτρέπει σε ένα Κράτος να ισχυρίζεται ότι η υφαλοκρηπίδα που του ανήκει, μπορεί να επεκτείνεται μέχρι 200 μίλια από την ακτή του, ανεξάρτητα από τα γεωλογικά χαρακτηριστικά που αντιστοιχούν στον βυθό και στο υπέδαφός του, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να αποδοθεί κάποιος ρόλος στους γεωλογικούς ή στους γεωφυσικούς παράγοντες μέσα σ’ αυτή την απόσταση, είτε για να επικυρώσουν τον νομικό τίτλο του ενδιαφερόμενου Κράτους, είτε για να τους χρησιμοποιήσουν για την οριοθέτηση των διεκδικήσεων του».

Όπως σωστά αναφέρει ο Ε. Γούναρης: «Είναι απαράδεκτο και χωρίς καμία νομική βάση στο διεθνές δίκαιο όταν κάποιες ηπειρωτικές χώρες μονοπωλούν την φυσική προέκταση σε βάρος των νησιών άλλων χωρών, έχοντας υπόψη τους την επέκταση των δικαιωμάτων τους στην υφαλοκρηπίδα που βρίσκεται πέρα από αυτά τα νησιά ή μεταξύ αυτών των νησιών και των ακτών των παραπάνω ηπειρωτικών χωρών».

Μια “δίκαιη λύση” – “Πάει” η μέση γραμμή…

Όσον αφορά το θέμα των ειδικών περιστάσεων,που κατά την Τουρκία που δικαιολογούν ρύθμιση διαφορετική από την μέση γραμμή, η Άγκυρα επικαλείται το άρθρο 6 της Σύμβασης της Γενεύης, που ως εξαίρεση της μέσης γραμμής προβλέπει τις ειδικές περιστάσεις. Παρόλον ότι η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της Σύμβασης που τις καθιερώνει, τα επιχειρήματά της αποσκοπούν στην άρνηση υφαλοκρηπίδας στα νησιά του Αιγαίου με βάση τις αρχές της “καλής πίστης”, της “καλής γειτονίας” και της “δικαιοσύνης”. Αλλά, όπως επισημαίνει ο καθηγητής Ροζάκης:

«…οι ειδικές περιστάσεις –που αποτελούν την εξαίρεση στην ακέραιη εφαρμογή μιας μέσης γραμμής, με βάση μέτρησης τις ακτές των νησιών– δεν δικαιολογούν ούτε την μετάθεση της μέσης γραμμής από το Ανατολικό Αιγαίο στο Κεντρικό Αιγαίο (όπως έκανε η Τουρκία), ούτε μια επίλυση της διαφοράς ex aequo et bono, όπου πια ο κανόνας ότι τα νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα θα μπορούσε ολοκληρωτικά να αγνοηθεί».

Πάντως η ελληνική πλευρά έχει αντιληφθεί ότι η Σύμβαση του 1982 για την οριοθέτηση της ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας, μεταξύ κρατών των οποίων οι ακτές είναι παρακείμενες ή απέναντι, δεν την ευνοεί απόλυτα. Γιατί ενώ στη Σύμβαση της Γενεύης η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας ορίζεται με την μέθοδο της μέσης γραμμής και της ίσης απόστασης, στην νέα Σύμβαση του 1982 το Άρθρο 83, που αναφέρεται σε τέτοιου είδους περιπτώσεις, δεν ορίζει μέθοδο οριοθέτησης. Πιο συγκεκριμένα, οι δύο πρώτες παράγραφοι του άρθρου 83 αναφέρουν τα ακόλουθα:

1. H οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Κρατών με απέναντι ή παρακείμενες ακτές θα πραγματοποιείται κατόπιν συμφωνίας με βάση το διεθνές δίκαιο, όπως αναφέρεται στο ‘Άρθρο 38 του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου, για την επίτευξη μιας δίκαιης λύσης.
2. Αν δεν μπορεί να επιτευχθεί σ’ ένα λογικό χρονικό πλαίσιο συμφωνία, τα ενδιαφερόμενα Κράτη θα προσφεύγουν στις διαδικασίες που προβλέπονται στο Μέρος XV (της Σύμβασης). Όσον αφορά την οριοθέτηση της ΑΟΖ η UNCLOS επαναλαμβάνει στο άρθρο 74 ακριβώς ό,τι προβλέπεται στο παραπάνω άρθρο 83 για την υφαλοκρηπίδα.

Από τα άρθρα αυτά καταδεικνύεται ότι η οριοθέτηση ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας πρέπει να γίνεται με κοινή συμφωνία για να επιτευχθεί “μια δίκαιη λύση”. Αν αυτό δεν επιτευχθεί εντός ευλόγου χρόνου, τα ενδιαφερόμενα μέρη επιζητούν την επίλυση της διαφοράς με τα ειρηνικά μέσα που περιγράφει ο Χάρτης του ΟΗΕ, δηλαδή μεσολάβηση, συμβιβασμό, διαιτησία, δικαστική ρύθμιση ή ό,τι άλλο. Αλλά η μέση γραμμή που αναφερόταν στην Σύμβαση του 1958 σαν μια ενδεικνυόμενη λύση, δεν μνημονεύεται πια στην Σύμβαση του 1982.

Δύο επιλογές

Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης διαθέτει μόνο δύο επιλογές. Η μία είναι η μέση γραμμή/ίση απόσταση και η άλλη είναι η αρχή της ευθυδικίας (equity). Η Χάγη και τα άλλα διαιτητικά δικαστήρια έχουν χρησιμοποιήσει την μέση γραμμή στο 64% των περιπτώσεων και την ευθυδικία στο 36%. Αλλά εμείς γνωρίζουμε ήδη την απόφαση που θα λάβει και ως εκ τούτου δηλώνουμε απρόθυμοι να δεχθούμε την ετυμηγορία της.

Αλλά όσοι αρνούνται την Χάγη, ξεχνούν ότι το κλειδί στα βάσανά μας είναι η άμεση οριοθέτηση της ΑΟΖ με αυτή της Κυπριακής Δημοκρατίας και άμεση επέκταση των χωρικών μας υδάτων σε όλη την επικράτεια και όχι μια παράνομη τμηματική επέκταση. Είναι τραγικό να γνωρίζουμε εκ των προτέρων την απόφαση της Χάγης για την οριοθέτηση με την Αλβανία και αντί να πανηγυρίζουμε ότι, μετά την Αλβανία, μας απομένουν άλλες τρεισήμισι οριοθετήσεις, εμείς να επιμένουμε ότι δεν πρέπει να προσφύγουμε στη Χάγη ούτε για την Αλβανία, ούτε για την Λιβύη ούτε βέβαια για την Τουρκία, με το σκεπτικό ότι γνωρίζουμε ποια ακριβώς θα είναι η απόφαση της Χάγης!