Θολό τοπίο οι σχέσεις της Αθήνας με τη Λιβύη

Ως τώρα, έχουν υπογραφεί τρία -νομικά έωλα- τουρκολιβυκά Μνημόνια. Δύο, το Νοέμβριο του 2019, για τη στρατιωτική συνεργασία και την οριοθέτηση ΑΟΖ με παράκαμψη των ελληνικών νησιών του Αιγαίου και της υφαλοκρηπίδας τους, συμπεριλαμβανομένης της Κρήτης. Το τρίτο, που υπεγράφη τον Οκτώβριο του 2022, αφορά τη συνεκμετάλλευση των λιβυκών υδρογονανθράκων. Ακολούθως, το Δεκέμβριο του 2023, ο -ελεγχόμενος από την Άγκυρα- πρωθυπουργός της Λιβύης, Αμπ. Ντμπέιμπα, κοινοποίησε στον ΟΗΕ απόφαση επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια και ανακήρυξης συνορεύουσας ζώνης 24 ν.μ.

Φέτος το Μάρτιο, η Αθήνα αναθάρρησε, επειδή ο κ. Ντμπέιμπα και η Εθνική Εταιρία Πετρελαίου (NOC) ανακοίνωσαν διεθνή διαγωνισμό εκμετάλλευσης θαλάσσιων οικοπέδων υδρογονανθράκων, κοντά στην Κρήτη, αποφεύγοντας να θίξουν τις θαλάσσιες ζώνες της Ελλάδας υπό το σημερινό νομικό πλαίσιο της μη οριοθετημένης ΑΟΖ. Επίσης, τα όρια δύο άλλων οικοπέδων του διαγωνισμού εφάπτονται στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, όπως έχει καθοριστεί με το νόμο 4001/2011 («νόμος Μανιάτη»).

Ωστόσο, δεν υπάρχει βάσιμος λόγος ελληνικού ενθουσιασμού, καθώς σε όλη τη Μεσόγειο (και διεθνώς) για τα εφαπτόμενα κοιτάσματα υδρογονανθράκων ασκείται πίεση συνεκμετάλλευσής τους. Μεσοπρόθεσμα, η -πιθανότατη- εξέλιξη θα είναι η Ελλάδα να πιέζεται για συμφωνία συνεκμετάλλευσης με τον τουρκικό κρατικό όμιλο TPAO, ο οποίος έχει προβάδισμα για τα θαλάσσια οικόπεδα της Λιβύης με βάση το Μνημόνιο του 2022.

Αν και, ασφαλώς, στη διπλωματία πρέπει να διατηρούνται ανοιχτοί δίαυλοι επικοινωνίας, ειδικά με τις χώρες με τις οποίες υπάρχουν σοβαρά διμερή προβλήματα, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και οι διορισμένοι (μη εκλεγμένοι) υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης και υφυπουργός Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου κινούνται σε θολό τοπίο. Δεν ζητούν προηγούμενο ή ταυτόχρονο αντάλλαγμα από τη Λιβύη ούτε και θέτουν στο διαπραγματευτικό τραπέζι κάποια βαρύνουσα απαίτηση.

Αναζητώντας θετική ατζέντα

Θεωρητικά, ενόψει των συνομιλιών για τη «θετική ατζέντα», η λιβυκή πλευρά υποσχέθηκε την επανάληψη, αορίστως και «εν ευθέτω χρόνω», των συνομιλιών εμπειρογνωμόνων για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας. Πρακτικά, η υπόσχεση δεν έχει ιδιαίτερη αξία. Γιατί και τον Απρίλιο του 2021, όταν ο κ. Μητσοτάκης επισκέφθηκε την Τρίπολη, το Μέγαρο Μαξίμου ήλπιζε και έκανε -ανεπίσημες- διαρροές περί επικείμενης αναβίωσης ακριβώς των ίδιων τεχνικών διαβουλεύσεων.

Αντίθετα, ο κ. Ντμπέιμπα -επίσημα, δημόσια και προκλητικά- ζήτησε «διαπραγματεύσεις μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας και Λιβύης-Τουρκίας για τον ορισμό των οικονομικών ζωνών, ώστε να συνεχιστεί η συνεργασία στην περιοχή της Μεσογείου». Ο Πρωθυπουργός δεν απάντησε και ο Λίβυος ομόλογός του δεν έχει συμφέρον να αλλάξει τακτική. Εκτός σημαντικού απροόπτου, ο κ. Γεραπετρίτης θα επισκεφθεί σύντομα τη Λιβύη με την πρόθεση να ικανοποιήσει, άμεσα ή εντός λίγων μηνών, το αίτημα επανάληψης της απευθείας αεροπορικής σύνδεσης Αθήνας-Τρίπολης.

Επιπλέον, η Ελλάδα σκοπεύει να προτείνει, στην Κομισιόν και τους 26 εταίρους στην ΕΕ, την άρση των αυστηρότατων απαγορεύσεων που έχουν επιβληθεί στη λιβυκή πολιτική αεροπορία για πτήσεις στον ευρωπαϊκό εναέριο χώρο. Παραμένει άγνωστος ο λόγος που η Αθήνα προτίθεται να κάνει ένα τόσο μεγάλο δώρο στην Τρίπολη, πριν αποσπάσει αντάλλαγμα ή υπόσχεση ανταλλάγματος.

Ιδιαίτερα, αν ληφθούν υπόψη δύο σημαντικά στοιχεία: πρώτον, ότι, στις αρχές του 2022, είχε απορριφθεί κατηγορηματικά το ίδιο λιβυκό αίτημα μετά από δύο συσκέψεις του τότε υφυπουργού Εξωτερικών Κώστα Φραγκογιάννη με εκπροσώπους των συναρμόδιων υπουργείων και υπηρεσιών ασφαλείας της χώρας.

Και, δεύτερον, ότι προ εβδομάδων, σε συνεδρίαση αρμόδιας επιτροπής της ΕΕ, αξιολογήθηκε ότι η κατάσταση στη Λιβύη επιδεινώνεται λόγω των παρεμβάσεων της Μόσχας και της Άγκυρας. Στο άνοιγμα προς τη Λιβύη, εμπλέκεται και ο υφυπουργός Τάσος Χατζηβασιλείου (αντικαταστάτης του κ. Φραγκογιάννη) για τη συζήτηση επενδυτικών θεμάτων. Η ιδέα δεν θα ήταν κακή, αν το υπουργείο Εξωτερικών αξίωνε την προηγούμενη -έστω μερική- συμμόρφωση της Τρίπολης προς στοιχειώδεις υποχρεώσεις της.

Τα αρχικά χρέη της Λιβύης προς ελληνικές εταιρίες χρονολογούνται από τη δεκαετία του ’70. Το 1999, οι τότε υπουργοί Εξωτερικών και Εθνικής Οικονομίας, Γιώργος Παπανδρέου και Γιάννος Παπαντωνίου, υπέγραψαν Μνημόνιο Κατανόησης με το οποίο η Λιβύη αναγνώριζε χρέη (άνευ τόκων) άνω των $ 12.500.000 σε 13 ελληνικές τεχνικές εταιρίες. Δεσμευόταν, επίσης, για την επανεξέταση οφειλών προς άλλες 22 εταιρίες (κατασκευαστικές, εμπορικές, φαρμακευτικές, τσιμεντοβιομηχανίες κ.λπ.) ύψους $ 12.860.000. Τίποτα δεν πληρώθηκε μέχρι την πτώση του καθεστώτος Καντάφι το 2011.

Οι έκτοτε λιβυκές κυβερνήσεις αποφεύγουν, επιμελώς, οποιαδήποτε συζήτηση για τις οφειλές επί Καντάφι. Το πρόσθετο πρόβλημα είναι ότι πράττουν το ίδιο και για τις οφειλές, κυρίως προς ελληνικούς ιατρικούς και τουριστικούς ομίλους, που -αντίστοιχα- περιέθαλψαν και φιλοξένησαν τραυματίες κατά τη διάρκεια και μετά την εξέγερση του 2011. Μόνον το κεφάλαιο αυτών των χρεών (πάλι άνευ τόκων) ανέρχεται σε € 92.600.000.