Τί είναι και γιατί έχει σημασία ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός

Η προαναφερόμενη ευρωπαϊκή οδηγία για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό επικεντρώνεται σε τέσσερις άξονες (περιβάλλον, αλιεία, θαλάσσιες μεταφορές και ενέργεια) και θέτει τα νομικά θεμέλια για την συνεργασία των κρατών µε τους παράκτιους γείτονές αυτών. Σύμφωνα με την οδηγία αυτή, τα κράτη-μέλη είχαν την υποχρέωση να εκπονήσουν ένα Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (κάτι σαν το Κτηματολόγιο) και να ορίσουν τις αρμόδιες αρχές που θα υλοποιούσαν τους στόχους που θέτει έως το 2016. Επίσης τα κράτη είχαν την υποχρέωση να προσαρμόσουν ανάλογα την εθνική τους νομοθεσία και να θέσουν σε ισχύ τους νόμους αυτούς μέχρι την 31 Μαρτίου του 2021.

Ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός αποσκοπεί στην οργάνωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στις θαλάσσιες περιοχές-ζώνες, κατά τέτοιον τρόπο ώστε να επιτυγχάνονται διάφοροι οικολογικοί, οικονομικοί, επιστημονικοί και κοινωνικοί στόχοι, όπως π.χ. η ανάπτυξη βιώσιμης γαλάζιας οικονομίας, η ορθολογική χρήση των θαλάσσιων πόρων, η προστασία και διατήρηση θαλάσσιων οικοσυστημάτων, η μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

Ό,τι, λοιπόν, έχει να κάνει με ανθρωπογενείς δραστηριότητες στη θάλασσα όπως π.χ. παραγωγή ενέργειας, θαλάσσιες μεταφορές, μεταφορές ενέργειας, αλιεία, υδατοκαλλιέργειες, τουρισμός, εξόρυξη πρώτων υλών κ.α. καταγράφεται και κατά κάποιο τρόπο διασφαλίζεται.

Η χώρα μας, παρά του ό,τι είχε λάβει και μια προειδοποιητική επιστολή τον Δεκέμβριο του 2021, παρά του ό,τι λόγω του κορονοϊού είχε λάβει και μια παράταση, παρά του ότι έχει το μεγαλύτερο συμφέρον από κάθε άλλη χώρα λόγω της ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της τοποθέτησης υποβρύχιων καλωδίων και παρά του ότι με την οδηγία αυτή τίθενται σε εφαρμογή οι σχετικές διατάξεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας που σθεναρά υποστηρίζουμε, δεν είχε συμμορφωθεί και δεν είχε ολοκληρώσει τις απαιτούμενες ενέργειες. Έτσι, η επιτροπή της ΕΕ τον Απρίλιο του 2023 υπέβαλε μια αιτιολογημένη έκθεση που ζητούσε να παραπεμφτούν στο Δικαστήριο οι χώρες που δεν συμμορφώθηκαν. Με τις σημερινές εξελίξεις, παύει μία εκκρεμότητα ετών .

Η παραπομπή 

Επειδή, λοιπόν, η χώρα μας δεν είχε εκπονήσει, ούτε κοινοποιήσει στην ΕΕ τα θαλάσσια χωροταξικά της σχέδια, η αρμόδια Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 21 Δεκεμβρίου 2023, μας είχε παραπέμψει στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Βουλγαρία ήταν και αυτή να παραπεμφτεί για το ίδιο θέμα, αλλά η υπόθεση της τέθηκε στο αρχείο γιατί κατάφερε να υποβάλει το θαλάσσιο χωροταξικό της σχέδιο στις 31 Αυγούστου 2023.

Η Κύπρος ολοκλήρωσε και υπέβαλε τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό της, αποτυπώνοντας την Κυπριακή ΑΟΖ, όπως αυτή έχει οριοθετηθεί στις Συμφωνίες με Αίγυπτο και Ισραήλ και φυσικά εμφανίζεται και η ΑΟΖ του νησιού που δεν βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η Τουρκία ως ήταν φυσικό διαμαρτυρήθηκε γι’ αυτό, όπως είχε κάνει και με τον καθορισμό της Κυπριακής ΑΟΖ.

Να σημειωθεί ότι η Τουρκία είχε αντιδράσει έντονα τον περασμένο Νοέμβριο και στην δημοσίευση των χαρτών του ελληνικού θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού από την Κομισιόν, καθώς απεικονίζονταν η ελληνική ΑΟΖ. Το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών είχε χαρακτηρίσει τα εν λόγω σχέδια «άκυρα» και «χωρίς νομική ισχύ».

Σύμφωνα δε με δημοσίευμα της εφημερίδας Milliyet, η Τουρκία σκοπεύει να προχωρήσει στη σύνταξη δικού της θαλάσσιου χωροταξικού χάρτη για τη “Γαλάζια Πατρίδα”. Σύμφωνα με την εφημερίδα, η Τουρκία επιλέγει τη μέση γραμμή του Αιγαίου ως σύνορο, διεκδικώντας τη μία πλευρά του πελάγους. Αυτή αποτελεί την πάγια επιδίωξη της Τουρκίας που υποστηρίζει ότι τα νησιά δεν δικαιούνται θαλάσσιες ζώνες και συνεπώς η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας /ΑΟΖ πρέπει να γίνει στη μέση γραμμή μεταξύ των ηπειρωτικών ακτών Ελλάδας και Τουρκίας.

Το επόμενο βήμα

Ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός, ειδικά για την Ελλάδα, δεν είναι μια απλή τεχνική διαδικασία. Περιλαμβάνει την καταγραφή όλων οι θαλάσσιες ζώνες της Ελλάδας και φυσικά όλα τα νησιά, νησίδια και βράχοι. Η χώρα μας σύμφωνα με την Υδρογραφική Υπηρεσία έχει 29.472 νησιά, 1.354 κόλπους και όρμους και 161 στενά και διαύλους.

Όμως, πριν την κατάθεση του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, έπρεπε να έχουμε κλείσει όλους τους κόλπους και όρμους μας με ευθείες γραμμές βάσεως, να χαρακτηρίσουμε σαν “ιστορικούς κόλπους” τους λιγοστούς που έχουν άνοιγμα πάνω από 22 ναυτικά μίλια (Σαρωνικός, Λακωνικός κ.α.) και να χαράξουμε για όλη την επικράτεια μας τις Ευθείες Γραμμές Βάσεως από τις οποίες θα αρχίζει η μέτρηση της χωρικής μας θάλασσας.

Σε ό,τι αφορά το ζήτημα των 12 ναυτικών μιλίων, casus belli για την Άγκυρα ένα κυριαρχικό δικαίωμα της Ελλάδας, να επισημάνουμε ότι κανένα κράτος εκτός εμάς και την Τουρκία δεν έχει χωρική θάλασσα κάτω των 12.

Η περίπτωση της Λιβύης

Η κυβέρνηση της Τρίπολης στις 5 Δεκεμβρίου του 2023, ανακήρυξε συνορεύουσα ζώνη (contiguous zone) σε απόσταση 12 ναυτικών μιλίων πέρα και δίπλα στα χωρικά της ύδατα που από το 1973 έχει καθορίσει σε 12 ναυτικά μίλια, με αφετηρία μετρήσεως τις υιοθετημένες ευθείες γραμμές βάσης (οι οποίες κατά παράβαση της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας είχαν κλείσει τον κόλπο της Σύρτης).

Να θυμηθούμε πως τότε, 9 Οκτωβρίου 1973, η Λιβύη, με ρηματική της διακοίνωση ενημέρωσε ότι για λόγους ασφαλείας και “ιστορικούς” λόγους κλείνει τον κόλπο της Σύρτης, με μία ευθεία γραμμή 306 ναυτικών μιλίων (!) και διεκδικούσε τα μέχρι εκεί ύδατα ως “εσωτερικά”. Η χώρα μας δεν αναγνώρισε ποτέ την ενέργεια αυτή και στις 22 Φεβρουαρίου 1974 έστειλε δική μας ρηματική διακοίνωση με την οποία εξέφραζε τη διαμαρτυρία και την αντίθεση μας. Ανάλογη στάση μη αναγνώρισης τήρησαν και άλλες χώρες, μεταξύ άλλων οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ισπανία και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, σήμερα Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).

Οι ΗΠΑ αργότερα, τη δεκαετία του 1980, προχώρησαν και κλιμάκωσαν την ένταση με εκτέλεση αεροναυτικών ασκήσεων (Φεβρουάριος 1986) και στη συνέχεια πολεμικών επιχειρήσεων (Μάρτιο 1986) στη περιοχή προσβάλλοντας δύο φρεγάτες και δύο κορβέτες με 36 Λίβυους νεκρούς. Συνεπώς οι “ιστορικοί λόγοι” που η Λιβύη επικαλείται δεν μπορούν να αιτιολογηθούν αφού για να ισχύσουν πρέπει αφενός να μην έχει διαμαρτυρηθεί για αυτό κάποιο άλλο κράτος και αφετέρου να υπάρχει μια ειρηνική και για μεγάλο χρονικό διάστημα, άσκηση κυριαρχίας.

Η περίπτωση της Κρήτης

Η συνέχιση της χάραξης των Γραμμών βάσεως και της επέκτασης της Αιγιαλίτιδας ζώνης από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια, είναι επιτακτική τουλάχιστο για το Κρητικό Πέλαγος, Βόρειο και Νότιο, στο οποίο υπάρχουν πάνω από 165 νησιά, νησίδια και βράχοι, σε μερικά από τα οποία θα μπορούσαμε να ακουμπήσουμε τις γραμμές Βάσεως από την Κρήτη. Επίσης θα μπορούσαμε να κλείσουμε και τους 19 σπουδαιότερους κόλπους του νησιού που θα μας δώσουν κάποια αύξηση της περιοχής εθνικής κυριαρχίας (χωρική θάλασσα) και ΑΟΖ.

Εξυπακούεται ότι για να διευκολύνουμε τη διεθνή ναυσιπλοΐα θα πρέπει σύμφωνα πάντα με τις προβλέψεις της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, να ορίσουμε τα Στενά Κάσου και Αντικυθήρων σαν Στενά Διεθνούς Ναυσιπλοΐας, αφού η απόσταση Αντικύθηρα-Γραμβούσα και Ελάσα Λασιθίου – Πλάτη Κάσου, είναι 16,06 και 23,72 ναυτικά μίλια αντίστοιχα και αλληλοκαλύπτονται. Το ίδιο θα πρέπει να γίνει και για το στενό Κυθήρων που έχει την πολλαπλάσια κίνηση από τα άλλα στενά.

Τέλος, αν θέλουμε να διασφαλίσουμε την αποτροπή μιας ενδεχόμενης οικολογικής καταστροφής από επικίνδυνες ενέργειες όπως π.χ. μεταγγίσεις καυσίμων, καθώς και για να αποτρέψουμε την πιθανή εκδήλωση παράνομων ενεργειών στις Ελληνικές θάλασσες και πελάγη, πρέπει όπως έκανε και η Λιβύη, να καθορίσουμε τη “Συνορεύουσα Ζώνη” που θα ξεκινά από τα εξωτερικά όρια της Χωρικής μας θάλασσας και θα έχει έκταση 12 ναυτικά μίλια.

Συμπερασματικά η χώρα μας επιβάλλεται άμεσα να κάνει τα εξής:

• Να συνεχίσει το κλείσιμο των σχετικών κόλπων και όρμων, προσδιορίζοντας και τους “ιστορικούς κόλπους” και επίσης να συνεχίσει τη χάραξη των “ευθειών γραμμών βάσεως” προς τον νότο, στο Κρητικό Πέλαγος δηλαδή, από εκεί που σταματήσαμε με το Προεδρικό Διάταγμα 107/2020 (ΦΕΚ 258/Α/27-12-2020).
• Να αυξήσει στο Κρητικό πέλαγος το πλάτος της Αιγιαλίτιδας Ζώνης από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια και να αναφέρουμε κατηγορηματικά ότι μελλοντικά, σε χρόνο που θα αποφασίσουμε εμείς, θα γίνει το ίδιο και για τις υπόλοιπες Ελληνικές θάλασσες και πελάγη και επίσης να ανακοινώσουμε τα στενά Διεθνούς Ναυσιπλοΐας που θα προσδιορίσουμε.
• Να δηλώσει την ανακήρυξη Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης προσδιορίζοντας τα όρια της όπως εμείς τα αντιλαμβανόμαστε και που είναι σύμφωνα με την Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και να αναφέρουμε ότι όπου υπάρχει επαφή με ΑΟΖ άλλου κράτους τα όρια της θα συμφωνηθούν με το κράτος αυτό σε εύλογο χρονικό διάστημα.
•  Να εκπληρώσουμε την υποχρέωση μας προς την ΕΕ αποστέλλοντας, όπως έκανε και η Κύπρος, τα απαραίτητα στοιχεία για την ενημέρωση όλων και φυσικά ενίσχυση των θέσεων μας.