Το γεωπολιτικό κενό, ο τουρκικός ηγεμονισμός και οι κινήσεις Ελλάδας-Κύπρου

Ανακατανομή ισχύος και παιχνίδια επικράτησης διαδραματίζονται στη Μεσόγειο, με τις εξελίξεις να δοκιμάζουν δυνάμεις και αντοχές. Δυο νέα δεδομένα διαμορφώνουν τις νέες δράσεις. Από τη μια η πανδημία, που επίσπευσε τη διαμόρφωση ενός νέου σκηνικού, ενίσχυσης της γεωπολιτικής, των περιφερειών και από την άλλη το κενό που δημιουργεί η απουσία των ΗΠΑ από την περιοχή μας. Οι ΗΠΑ διανύουν μια περίοδο στρατηγικής αμηχανίας, ενισχύοντας τις λογικές Τραμπ για αυτοαπομονωτισμό, που θεωρείται πρωτόγνωρη για τους Αμερικανούς προσέγγιση.

Ενόψει όλων αυτών, πολλοί είναι οι δελφίνοι που σπεύδουν για να συμπληρώσουν το κενό και να επικρατήσουν ως δύναμη στην ευρύτερη περιοχή. Έντονη κινητικότητα προς αυτή την κατεύθυνση επιδεικνύει η κατοχική Τουρκία, υπάρχουν όμως μεγαλύτερες δυνάμεις που δεν πρόκειται να μείνουν αδρανείς στα παιχνίδια Ερντογάν, καθώς η στρατηγική σημασία είναι μεγάλη και δεν πρόκειται να εγκαταλείψουν τα σχέδια τους.

Ενδιαφέρον να καλύψουν το κενό, όπως πληροφορούμαστε, επιδεικνύουν και οι Βρετανοί. Παρά τα προβλήματα που προκαλεί η έξοδος από την ΕΕ, η κακή διαχείριση της πανδημίας, το Λονδίνο προτάσσει ζητήματα στρατηγικής αύξησης της επιρροής και ελέγχου. Η Βρετανία, που επιδιώκει να πάρει το «δακτυλίδι» από τους Αμερικανούς, προβάλλει ως πλεονέκτημα την παρουσία της στην Κύπρο, διά των Βάσεων.

Ενδιαφέρον, επίσης, έχουν η Γαλλία και η Κίνα, που είναι ανερχόμενη παγκόσμια δύναμη. Το Πεκίνο δεν διαθέτει ακόμη σημαντικές επιρροές στην περιοχή, προτάσσει, ωστόσο, την οικονομική διπλωματία. Στο παιχνίδι στρατηγικού ελέγχου είναι ασφαλώς και η Ρωσία. Η Μόσχα έχει δυνατότητες να καλύψει το κενό, πλην όμως κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση ξυπνούν τα αντιρωσικά αντανακλαστικά της Ουάσινγκτον και γενικότερα των δυτικών.

Την ίδια ώρα, η ΕΕ, επιβεβαιώνει συνεχώς την αδυναμία της να συγκροτήσει μια ενιαία πολιτική και να δράσει συλλογικά διαμορφώνοντας συνθήκες για αύξηση την επιρροή της στην ευρύτερη περιοχή. Συνεπώς η Ένωση δεν μπορεί και προφανώς δεν θέλει να διαδραματίσει ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο και ως εκ τούτου να καλύψει οποιοδήποτε κενό.

Ο τουρκικός ηγεμονισμός

Είναι σαφές πως από όλους τους δελφίνους, που διεκδικούν την ηγεμονία της περιοχής, η Τουρκία φαίνεται να προηγείται στα… σημεία. Κυρίως γιατί προωθεί και εφαρμόζει το επεκτατικό της σχέδιο. Η τουρκική τακτική συνίσταται στην περικύκλωση –κατά κύριο λόγο– Ελλάδος και Κύπρου και την εξάπλωση των δυνάμεων της σε όλη την περιοχή. Αυτή την περίοδο η κατοχική δύναμη έχει ανοίξει πολλά και ταυτόχρονα μέτωπα, τακτική υψηλού ρίσκου.

Έχει εισβάλει στη Συρία, στο Ιράκ, εμπλέκεται δυναμικά στην κρίση στη Λιβύη, διενεργεί γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ, ενώ έχει εξαγγείλει σεισμικές έρευνες στη ελληνική θαλάσσια περιοχή. Την ίδια ώρα, η Τουρκία διαμορφώνει έναν κύκλο γύρω από την Κύπρο, την Αίγυπτο, την Ιορδανία, τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Λιβύη και το Ισραήλ. Διαθέτει στρατιωτικές Βάσεις στο Κατάρ και στη Σομαλία. Περαιτέρω, με τη συμφωνία Τουρκίας-Αλβανίας, τουρκικά πολεμικά πλοία θα μπορούν να ελλιμενίζονται στη ναυτική Βάση του Αυλώνα στη νότια Αλβανία.

Η Τουρκία, σύμφωνα με τον πρώην υπουργό της Ελλάδος, Νίκο Κοτζιά, ακολουθεί εδώ και δεκαετίες ένα σταθερό σενάριο: αμφισβητεί τα δικαιώματα της Ελλάδας σε συγκεκριμένες περιοχές. Κατόπιν τις γκριζάρει. Αμφισβητεί την ελληνικότητά τους και στη συνέχεια λαμβάνει μέτρα αποτροπής εξάσκησης από την Ελλάδα των διεθνών δικαιωμάτων της που απορρέουν από το Διεθνές Δίκαιο. Στη συνέχεια, εμφανίζει τα γκριζαρισμένα “μέρη” ως δικά της. Ταυτόχρονα, φορτώνει την ατζέντα των διμερών σχέσεων με όλο και περισσότερες αμφισβητήσεις και προκλήσεις.

Η τακτική αυτή επεκτείνεται πλέον και σε άλλες χώρες. Το ζητούμενο είναι κατά πόσο θα προχωρεί, όπως γίνεται μέχρι τώρα, ανενόχλητη η κατοχική Τουρκία. Γιατί η μη αντίδραση θα την καταστήσει βαθμηδόν, σε περιφερειακή δύναμη, με σημαντικές επιρροές στην περιοχή. Βεβαίως, υπάρχει και ένα άλλο σενάριο, για συνεργασίες δυνάμεων που θα καλύψουν μαζί το κενό. Φτάνει να μη συγκρούονται συμφέροντα. Για παράδειγμα, το θέμα της Λιβύης φαίνεται να είναι κλειδί. Οι Αμερικανοί ναι μεν απομακρύνθηκαν, ωστόσο δεν θέλουν με κανένα τρόπο να ελέγξουν τη χώρα οι Ρώσοι. Οι τελευταίοι, αν και συνεργάζονται με την Τουρκία, δεν πρόκειται να αφήσουν την Άγκυρα να είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού.

Κινήσεις Ελλάδα-Κύπρου στη Μεσόγειο

Σε αυτή τη μάχη επικράτησης στην περιοχή, Ελλάδα και Κύπρος μπορούν να έχουν ρόλο ή να ακολουθούν τις εξελίξεις. Στη Λευκωσία, ο σχεδιασμός, μεταξύ άλλων, είναι να διαμορφωθεί μια περιφερειακή συνεργασία των χωρών της ευρύτερης περιοχής, για να έχουν ρόλο και λόγο. Και πρωτίστως να λειτουργήσει αυτή η συνεργασία αποτρεπτικά στις τουρκικές επεκτατικές κινήσεις.

Δεν είναι ένα εύκολο εγχείρημα, καθώς υπάρχουν διαφορετικά συμφέροντα και προτεραιότητες. Πληροφορίες αναφέρουν πως διαμορφώνεται ένα σχέδιο δράσης για προώθηση αυτού του εγχειρήματος και ήδη έχουν γίνει βολιδοσκοπήσεις. Χρήσιμες στους διπλωματικούς αυτούς σχεδιασμούς κρίνονται οι ανακοινώσεις που αναμένεται να γίνουν από τον υπουργό Άμυνας προσεχώς.

Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, είναι σαφές πως προτεραιότητα είναι να αποτραπεί το επόμενο βήμα της Τουρκίας, που είναι η αποστολή ερευνητικού σκάφους στη θαλάσσια περιοχή της Κρήτης (ή και του Καστελλόριζου). Σε αυτή τη φάση η Αθήνα προτάσσει ενέργειες που θα βοηθήσουν στην ακύρωση του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου. Μετά την υπογραφή συμφωνίας για τον καθορισμό θαλάσσιων συνόρων με την Ιταλία, έγινε προσπάθεια με την Αίγυπτο.

Οι συζητήσεις με τη χώρα αυτή χρονίζουν και όπως προκύπτει από το ταξίδι του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών, Νίκου Δένδια, την περασμένη Πέμπτη στο Κάιρο, οι συζητήσεις θα συνεχισθούν. Η κίνηση της Ελλάδος να γίνει έστω και τμηματική συμφωνία (περιοχή της Κρήτης) δεν κατέστη δυνατόν να επιτευχθεί, καθώς οι Αιγύπτιοι θέτουν διάφορα ζητήματα. Η τμηματική συμφωνία, πάντως, που δεν θα περιλαμβάνει την περιοχή Καστελλόριζου, Κύπρου, σαφώς και στέλνει λανθασμένα μηνύματα της Τουρκίας κι αυτό θα το βρει η Αθήνα μπροστά της στη συνέχεια.

Σε στάση αναμονής είναι η Λευκωσία ενόψει της έκθεσης του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Αντόνιο Γκουτέρες για την ΟΥΝΦΙΚΥΠ και την ανανέωση της θητείας της Δύναμης για έξι ακόμη μήνες. Η πανδημία φαίνεται πως φρενάρει κάποιες εξελίξεις που είχαν σχεδιαστεί από τη Γραμματεία αλλά και από κράτη που διαδραματίζουν διαχρονικά ρόλο στο Κυπριακό.

Ενόψει του γεγονότος ότι εξελίξεις στο Κυπριακό δεν υπάρχουν ενόψει των παράνομων εκλογών στα κατεχόμενα, που χρονικά τοποθετούνται τον Οκτώβριο, η ΟΥΝΦΙΚΥΠ δεν θα χρησιμοποιηθεί ως μοχλός πίεσης. Αυτό που αναμένεται να γίνει είναι να υπάρξουν διατυπώσεις, τόσο στην έκθεση όσο και στο ψήφισμα, που θα στέλνουν προειδοποιητικές βολές.