Το “Ταξίδι” στο βουνό – Ο Ζαχαριάδης, το ΑΚΕΛ και η Ένωση

Τα μυθιστορήματα ενίοτε συνδέονται με την ιστορία. Τοποθετούν το αφήγημα τους μέσα στον χρόνο, αξιοποιούν γεγονότα, μελετούν πραγματικούς χαρακτήρες και τους μεταμορφώνουν στις δικές τους μυθιστορηματικές ανάγκες. Είναι μια πορεία μέσα σ’ έναν φανταστικό κόσμο, που δεν θα άντεχε στον… ήλιο, χωρίς στοιχεία από την ιστορική πραγματικότητα.

Ο Ευάγγελος Μαυρουδής είναι γιατρός στο επάγγελμα. Πώς μπορεί ένας επιστήμονας, ένας γιατρός, να είναι καταξιωμένος λογοτέχνης, συγγραφέας; Δεν είναι εξαίρεση ο Ευάγγελος. Δεν είναι ο πρώτος, ούτε θα είναι ο τελευταίος γιατρός που είναι λογοτέχνης, συγγραφέας. Υπάρχει εξήγηση; Ναι. Ασχολείται με τους ανθρώπους καθημερινά, τους οποίους αφουγκράζεται, ξεχωρίζει χαρακτήρες, που ενδεχομένως να τους “χρησιμοποιεί” σε μυθιστορήματά του. Είναι ένας γιατρός-συγγραφέας με πλούσια κοινωνική δράση, που παρακολουθεί το πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Βεβαίως όλα αυτά χρειάζονται το αυτονόητο, το προφανές: Το ταλέντο. Και αγάπη για την τέχνη και την ιστορία.

Ως συγγραφέας ασχολείται με το ιστορικό μυθιστόρημα. Παρουσιάστηκε το 2010 με τη γνωστή τριλογία “Επιστροφή στη Σμύρνη”. Πρώτη παρουσία και πρώτη εκδοτική επιτυχία. Φέτος, 2022, η τριλογία είναι επίκαιρη με αφορμή των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ακολούθησαν τα βιβλία: το 2013, “Ο χρόνος με τη Ρόζι”, μυθιστόρημα με βιωματικά στοιχεία, και το 2016, σε συνεργασία με τον Κώστα Κουτσομύτη, “Το κόκκινο ταγκό” και “Νίκος Ζαχαριάδης, η άνοδος και η πτώση ενός ηγέτη”. Και το 2020, “Το ταξίδι – Κύπρος 1948” των εκδόσεων “Κέδρος”.

Το “Ταξίδι”, είναι αποτέλεσμα μιας ενδελεχούς ιστορικής έρευνας. Ο συγγραφέας βάδισε σε δρόμους, από τους οποίους πέρασαν οι πρωταγωνιστές. Δρόμοι άγνωστοι ακόμη και σε καλούς γνώστες της ιστορίας της Κύπρου και του κομμουνιστικού κινήματος. Το μυθιστόρημα επιτρέπει στον συγγραφέα να “στρογγυλεύει” τα γεγονότα, αλλά ο Μαυρουδής, κράτησε την ιστορική αλήθεια ενώ ταυτόχρονα την άφησε να κινηθεί στα “σύννεφα” της φαντασίας του. Η μυθιστορηματική πραγματικότητα, είναι άλλωστε αυτή που αρέσει περισσότερο στους αναγνώστες. Ακόμη και σε εκείνους, που γνωρίζουν τα γεγονότα.

Αύγουστος 1977: ο θάνατος του Μακάριου

“Το Ταξίδι”, συνδέει δύο χρονικές περιόδους για να δέσει την ιστορία του. Η πρώτη αφορά το ταξίδι ενός Ισραηλινού δημοσιογράφου, ο οποίος έφθασε στην Κύπρο το 1977, τρία χρόνια μετά την τουρκική εισβολή, με τη χώρα να βιώνει την καταστροφή. Ο Ισραηλινός έρχεται στην Κύπρο για τον θάνατο του Μακαρίου, που επισυνέβη την 3η Αυγούστου 1977. Είχε φθάσει στο αεροδρόμιο Λάρνακας στις 4 Αυγούστου αντιμετωπίζοντας ένα κλίμα βουβό, πένθιμο. Ακόμη και ο ταξιτζής, ο οποίος τον μεταφέρει στη Λευκωσία, χωμένος πίσω από το τιμόνι, το μόνο που είχε πει ήταν πως «έφυγε νωρίς». Μια αναφορά με πολλές προεκτάσεις.

Ο σκοπός του δημοσιογράφου, όμως, ενδόμυχα ήταν να αναζητήσει την ταυτότητα του πατέρα του. Η μητέρα του, μυθιστορηματικός χαρακτήρας, η Λίνα Μάτσα, ελληνικής καταγωγής Ισραηλινή πριμαντόνα, γεννημένη στην Πάτρα με μουσικές σπουδές στη Βιέννη, είχε συλληφθεί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στάλθηκε στο Μαουτχάουζεν, από το οποίο καταφέρνει να βγει ζωντανή. Θα βρεθεί στην Κύπρο από το 1946-1949 όταν την είχαν συλλάβει μαζί με άλλους ομοεθνείς της, οι Άγγλοι. Η Λίνα, μητέρα του αφηγητή, αρνείται να του αποκαλύψει την ταυτότητα του πατέρα του. Γι’ αυτό και αναλαμβάνει να κάνει τη δική του έρευνα.

Οι πληροφορίες που συγκεντρώνει αποκαλύπτουν μια συνταρακτική αλήθεια. Η δεύτερη χρονική περίοδος ήταν η δεκαετία του 1940, όταν όλα οδηγούν στο ταξίδι των δύο στελεχών στην Ελλάδα τον Οκτώβρη 1948 και την πολύμηνη περιπέτειά τους στην Ευρώπη και στην Αφρική. Μια παράλληλη ιστορία, που διατρέχει το βιβλίο είναι η παρουσία στην Κύπρο περίπου 50.000 Εβραίων προσφύγων που ζούσαν σε βρετανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης πού έχτισαν Γερμανοί αιχμάλωτοι πολέμου. Οι Εβραίοι μεταφέρονταν στην Κύπρο από την Παλαιστίνη όπου ταξίδευαν οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος.

Πίσω στη δεκαετία του 1940

Η έρευνα του δημοσιογράφου, τον καθιστά και αφηγητή της ιστορίας. Η μητέρα του ήταν μια γοητευτική τραγουδίστρια, που εργαζόταν σε ένα κέντρο της εποχής, το “Αντωνάκης”, που υπάρχει μέχρι και σήμερα. Σε εκείνο τον χώρο, ένα βράδυ, που είχαν συνεστίαση αριστεροί και δεξιοί αθλητικοί παράγοντες του ποδοσφαίρου, δολοφονήθηκε ένας Γερμανός μουσικός, ο οποίος είχε διατελέσει αιχμάλωτος πολέμου.

Μια δολοφονία με ερωτηματικά και πολλά ανεξιχνίαστα “γιατί”, σκεπάζει ένα πέπλο μυστηρίου και θέτει πολλές φιγούρες-θαμώνες, στο μικροσκόπιο της Αστυνομίας. Ο Γερμανός μουσικός είχε σχέση και με την έρευνα του δημοσιογράφου, όπως και ο “αόρατος” αδελφός της Λίνας, άνθρωπος των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών και πανταχού παρών, ο οποίος έστω και εκ του μακρόθεν, ήταν ο προστάτης της οικογένειας. Το γεγονός έβαλε και ένα τέλος στη συνεστίαση, που ούτως ή άλλως δεν οδηγούσε πουθενά.

Η αφήγηση με κινηματογραφικό σκηνικό, με σκηνοθεσία, που πετυχαίνει την εναλλαγή εικόνων με απόλυτη επιτυχία, διαμορφώνει σταθερά και με μικρά βήματα το παζλ. Σε αυτό το σημείο μπαίνει εμβόλιμη και η ιστορική έρευνα του συγγραφέα. Ξεκινά να μελετά την ιστορία της Κύπρου, από τη δεκαετία του 1940, όταν το νησί βρισκόταν υπό βρετανική κατοχή. Σε αυτή την πορεία, περνούν από μπροστά μας όλοι οι πρωταγωνιστές. Ο Μακάριος, ο Ντενκτάς, στελέχη της κυπριακής Αριστεράς, πολιτικοί της Δεξιάς, ποδοσφαιρικοί παράγοντες, καλλιτέχνες, αξιωματούχοι της αποικιοκρατικής κυβέρνησης. Άνθρωποι που συνεργάζονταν με τους κατακτητές, άνθρωποι που μονίμως στέκονταν απέναντί τους.

Ο συγγραφέας, ως να είναι μέρος της κυπριακής κοινωνίας, την περιγράφει με ακρίβεια και με λεπτομέρειες. Μυθοπλαστικά και ιστορικά γεγονότα συνυπάρχουν. Η επιτυχία έγκειται στο γεγονός ότι ο συγγραφέας με αριστουργηματικό τρόπο καταφέρνει μια ισορροπία, ώστε να δέσει τον μύθο, τη φαντασία, μαζί με τα πραγματικά γεγονότα. Διαβάζοντας το βιβλίο και έχοντας ως υπόβαθρο τα όσα συνέβησαν μέσα από μελέτη της ιστορίας, συνέλαβα το εαυτό μου πολλές φορές να βρίσκομαι σε μια γωνιά και να παρακολουθώ τις σκηνές που περιγράφει ο συγγραφέας. Οι περιγραφές του “ζωντανές”, παρουσιάζονται συνεχώς μπροστά από τον αναγνώστη.

Συνάντηση με τον Ζαχαριάδη

Το τέλος του ταξιδιού δεν ήταν η συνάντηση της αντιπροσωπείας του ΑΚΕΛ με την ηγεσία του ΚΚΕ, στο βουνό, αν και συνιστούσε την καθοριστικότερη στιγμή. Η συνάντηση των δύο ηγεσιών άλλαξε άρδην την πολιτική θέση του κυπριακού κόμματος. Μέχρι να φθάσουν εκεί έφυγαν από την Κύπρο, έφτασαν στο Κάιρο, από εκεί στο Παρίσι, την Πράγα, τη Βουδαπέστη, το Βελιγράδι, τα Σκόπια και από εκεί με αυτοκίνητο στα βουνά της Ελλάδας. Το ταξίδι στο βουνό και η συνάντηση με τον Νίκο Ζαχαριάδη ήταν συγκλονιστική. Και στο μυθιστόρημα και στην πραγματικότητα. Τα όσα συνέβησαν σε εκείνη την ιστορική συνάντηση, που έμελλε να αλλάξει και την προσέγγιση του ΑΚΕΛ στο Κυπριακό, ο συγγραφέας την περιγράφει στη βάση των στοιχείων που συγκέντρωσε στη διάρκεια της έρευνας.

Στη συνάντηση εκείνη ο Ζαχαριάδης παρουσιάσθηκε να γνωρίζει τα πάντα για τους Κύπριους συντρόφους. Είχε γνωρίσει στη Μόσχα τους ιδρυτές του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου, τον Χαράλαμπο Βατυλιώτη Βάτη και όπως είπε, ήταν παρών στη δίκη και καταδίκη του από την Κομιντέρ, για τα όσα δεν έπραξε το ΚΚΚ στη διάρκεια της εξέγερσης του το 1931, τα γνωστά Οκτωβριανά. Γνώρισε και τον Πλουτή Σέρβα, προκάτοχο του Φιφή Ιωάννου.

Σε ό,τι αφορά το θέμα της γραμμής, ο Ζαχαριάδης ήταν ξεκάθαρος: «Ακούστε σύντροφοι, κάνατε ένα λάθος. Αποκλίνατε προς τα δεξιά. Συζητούσατε με τους ιμπεριαλιστές το θέμα του συντάγματος, ενώ την ίδια στιγμή εμείς, οι Έλληνες αδελφοί σας, πολεμούσαμε τους Βρετανούς σε ένοπλο αγώνα. Ήταν λάθος. Δεν θα πρέπει να περιμένετε ότι θα φθάσετε ποτέ στην ένωση μέσω ενός τέτοιου συντάγματος. Να γυρίσετε πίσω και να διορθώσετε τα λάθη σας. Το σύνθημα σας πρέπει να είναι ένα: Άμεσος Ένωση! Ένωση και μόνο Ένωση».

Ο Φιφής ήταν κατακόκκινος. Όλη η πολιτική του ΑΚΕΛ τα τελευταία χρόνια είχε αποκαθηλωθεί με δυο λόγια. «Ο “μεγάλος αρχηγός” απέναντί του έδειχνε να μη σηκώνει κουβέντα. Γύρω του τα υπόλοιπα μέλη της καθοδήγησης του ΚΚΕ, ντυμένα όλα στο χακί, κουνούσαν το κεφάλι επικροτώντας. Δίπλα στον Φιφή, ο Ανδρέας, θερμός υποστηρικτής της γραμμής αυτής, ένιωθε δικαιωμένος» (σελίδα 375).

Η προσπάθεια του Φιφή να προβάλει ενστάσεις ή επιφυλάξεις δεν άρεσε στον Ζαχαριάδη, που δεν ανεχόταν την αμφισβήτηση. «Δεν έχετε βουνά στην Κύπρο;», τον ρώτησε με νόημα και επιβλητικό ύφος. Αν και κατά την αναχώρηση των δύο Κυπρίων ο Φιφής έθεσε εκ νέου το θέμα, ο Ζαχαριάδης τον παρέπεμψε στο Βουκουρέστι, που ήταν η έδρα της Κομινφόρμ. Απάντηση δεν πήραν ποτέ από την Κομινφόρμ και ο καθένας μπορεί να καταλάβει το γιατί.

Η επιστροφή στο Ισραήλ και το… μυστικό

Πολλά χρόνια μετά, η άλλη ιστορία, αυτή του Ισραηλινού δημοσιογράφου έκλεισε με πολλές αλήθειες, που φαίνεται στο μυθιστόρημα να παρέμεινε “σφραγισμένο”, κρυμμένο μυστικό για τον ίδιον και μόνο. «Από τη Λάρνακα στο Τελ Αβίβ η διαδρομή είναι μία ώρα. Μόλις μπήκα στο αεροπλάνο αναγνώρισα τις δύο αεροσυνοδούς από το δρομολόγιο του ερχομού μου… Κάθισα και έδεσα τη ζώνη ασφαλείας. Από το παράθυρο έβλεπα τη θάλασσα. Γαλανή και απέραντη. Οι ακτίνες του ήλιου λαμπύριζαν πάνω της. Ανεμότρατες επέστρεφαν υπό τους ήχους της μουσικής του Μάνου Χατζιδάκι, “Πάμε βόλτα στο φεγγάρι” σε σόλο πιάνο… Έφευγα πιο αναστατωμένος από ό,τι πριν». (σελ. 553).

«…Είχα πάει στην Κύπρο αναζητώντας τις ρίζες μου, επ’ ευκαιρία της κηδείας ενός ανθρώπου που ταύτιζα με την ιστορία του νησιού. Είχα συναντήσει ανθρώπους που τον λάτρευαν ή τον μισούσαν. Που τον θεωρούσαν υπεύθυνο για τα όσα είχαν γίνει ή δεν είχαν γίνει, ενώ θα έπρεπε να είχαν γίνει. Γνωρίζω πια ότι για να γίνει αποδεκτή η αλήθεια χρειάζεται χρόνος, ώστε να καταλαγιάσουν τα πάθη. Οι άνθρωποι δεν βλέπουν τα πράγματα όπως είναι, αλλά όπως θέλουν να είναι. Άνοιξα πάλι το μικρό χαρτί που μου είχε δώσει ο Φιφής Ιωάννου. Ήταν ένα φύλλο από τα δελτία παραγγελίας  του “Αντωνάκη”. Αναγνώρισα τον γραφικό χαρακτήρα της μητέρας μου. Διάβασα την ταραχή της. Ο Φιφής μού είπε ότι είχε πάντα στο πορτοφόλι του. Ήταν κιτρινισμένο από τα χρόνια, διπλωμένο πολλές φορές, σχεδόν τσακισμένο…» (σελ. 554-555).

Ποιος ήταν ο πατέρας του; Τι σχέση είχε ο αδελφός της μητέρας του, που δεν ήθελε η Λίνα να πάει στην Αμερική με τον Γερμανό μουσικό; Η Λίνα δεν έσπασε τη σιωπή της. Ο γιός της γνώριζε πολλά μετά το ταξίδι, που έκανε στην Κύπρο. Το “Ταξίδι” των 600 σελίδων διαβάζεται “ποταμός”. Σε καθηλώνει μπροστά στις σελίδες του, προσφέροντας μία συνεχή αγωνία για το τι θα συμβεί στη συνέχεια. Οι ανατροπές πολλές, κυρίως σε ό,τι αφορά τη μυθοπλασία.

Ο συγγραφέας διαχωρίζει στο τέλος, στα παραρτήματα του βιβλίου, τα ιστορικά πρόσωπα από τους μυθιστοριογραφικούς χαρακτήρες. Με αυτό τον σαφή διαχωρισμό καθορίζει και μία γραμμή μεταξύ της ιστορίας και του μύθου. Αυτός ο διαχωρισμός δεν είναι σαφής κατά την ανάγνωση και αυτό καθιστά το βιβλίο πιο ενδιαφέρον. Εδώ έγκειται, μεταξύ άλλων, και η επιτυχία του.