To τουρκικό Pax Aquarium στην Κύπρο

Η επιστράτευση των υδατικών πόρων αναδεικνύεται σήμερα ως ένας ιδιαίτερα αποτελεσματικός τρόπος για την επίτευξη πολιτικών επιδιώξεων, καθιερώνοντας πρακτικά την Υδροπολιτική ως αναπόσπαστο μέρος της Βιο-Γεωπολιτικής. Από το 1820 μέχρι σήμερα έχουν υπογραφεί περίπου 500 συμφωνίες για την κατανομή και διαχείριση υδάτων που ανήκουν σε κοινές λεκάνες απορροής.

Σήμερα, 148 κράτη βρίσκονται σε μια τουλάχιστον λεκάνη απορροής, 21 κράτη βρίσκονται εξολοκλήρου εντός μιας λεκάνης απορροής, ενώ δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται από υπόγεια ύδατα, εντός 273 υπογείων υδροφόρων που ανήκουν στην επικράτεια τουλάχιστον δύο κρατών.

Αυτή η ιδιαίτερη διασυνοριακή τοπολογία της κατανομής του νερού, έχει δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για τις συγκρούσεις του σε περιοχές με αυξημένη φυσική λειψυδρία, καθιστώντας αναγκαία την προσεκτική διαχείρισή του στο επίπεδο των διεθνών συνθηκών. Ο Υδρολογικός Κύκλος ορίζεται συνοπτικά από την αλληλουχία Εξάτμιση-Συμπύκνωση-Κατακρήμνιση-Απορροή.

Η κυκλοφορία του νερού στον πλανήτη είναι ταχύτατη. Μια σταγόνα νερού που θα εξατμιστεί σήμερα από το έδαφος θα επιστρέψει σε αυτό σε μόλις 6 ημέρες. Ωστόσο, ενώ η ποσότητα του νερού είναι συνολικά σταθερή, η γεωγραφική κατανομή του είναι άνιση. Το νερό στην αέρια κατάστασή του (υδρατμοί) είναι ο “παγκόσμιος θερμοστάτης” και ρυθμίζει την ροή ενέργειας από τον Ήλιο.

Με μεταβαλλόμενη περιεκτικότητα στην ατμόσφαιρα από 0,4-4%, οι υδρατμοί λειτουργούν ως θερμικός αποσβεστήρας. Μόνον το 3% του νερού του πλανήτη είναι γλυκό νερό (freshwater), όπου μόνον το 0,5% είναι ταυτόχρονα σε ρευστή κατάσταση (δηλ. όχι σε μορφή υδρατμού ή πάγου) και κατάλληλο για πόση δίχως περαιτέρω επεξεργασία. Επιπλέον, το νερό είναι ο “παγκόσμιος διαλύτης”, μειώνοντας την συγκέντρωση των χημικών ουσιών ή αλλάζοντας την σύνθεσή τους.

To νερό και η ποσοτική του διάσταση

Ωστόσο, η ποιότητα του νερού –όταν αυτό αναμιγνύεται με άλλες χημικές ουσίες (π.χ. γεωργικά ή χημικά απόβλητα)– υποβαθμίζεται, με αποτέλεσμα το φυσικό περιβάλλον να χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να την επαναφέρει. Λόγω της ταχείας κυκλοφορίας του νερού στον πλανήτη υπάρχει η εσφαλμένη αντίληψη ότι το νερό είναι άφθονο. Αυτό ωστόσο αφορά μονάχα στην ποσοτική του διάσταση. Πρακτικά, η ανθρωπότητα καταναλώνει ποιότητα νερού, οπότε και η λειψυδρία αφορά περισσότερο στην έλλειψη ποιότητας παρά ποσότητας.
Ύδωρ και Πολιτισμός

Μία από τις πλουσιότερες αποθήκες γλυκού νερού στον πλανήτη βρίσκεται υπογείως της Σαχάρα, ωστόσο όντας σε κατάσταση υψηλής διασποράς για να αντληθεί οικονομικά. Πριν από 12-14.000 έτη, στην αυγή του Γεωργικού Πολιτισμού, η Σαχάρα ήταν μια μεγάλη εύφορη κοιλάδα που άλλαξε λόγω φυσικών κλιματικών μεταβολών. Σήμερα, η γεωργία απορροφά το 70% των υδατικών πόρων στον ανεπτυγμένο κόσμο και το 90% στον αναπτυσσόμενο.

Ενδεικτικά, σε όλον τον κύκλο ζωής προϊόντος, 1 kg καλαμποκιού χρειάζεται 1.400 lt νερού, 1 kg ρυζιού χρειάζεται 3.500 lt νερού, ενώ μόλις 1 kg μοσχαρίσιου κρέατος χρειάζεται 15.000 lt νερού. Ο επόμενος μεγάλος καταναλωτής νερού είναι ο τομέας των υδρογονανθράκων που το χρησιμοποιεί ως ενδιάμεσο πόρο για την διύλιση καυσίμων και την παραγωγή των περίπου 6.000 παραπροϊόντων του αργού πετρελαίου.

Κατά την επεξεργασία 1 βαρελιού αργού πετρελαίου, μόνον για την παραγωγή καυσίμων καταναλώνεται 1,5 βαρέλι νερού. Περαιτέρω, η κατανάλωση νερού για την παραγωγή 1 ισοδύναμου βαρελιού σχιστολιθικού αερίου και πετρελαίου στις ΗΠΑ και στον Καναδά είναι θηριώδης, φθάνοντας μέχρι και τα 10 βαρέλια νερού.

Pax Aquarium στην Κύπρο

Οι παραπάνω πραγματικότητες καθιστούν το νερό ως κρίσιμο πόρο. Η διαθεσιμότητα των υδατικών πόρων είναι είτε “πρωτογενής”  – δηλαδή μια χώρα το εφοδιάζεται άμεσα από κατακρημνίσεις (βροχή, χιονόπτωση) στην επικράτειά της– έχοντας υποδομές (φράγματα) για να το συσσωρεύει και να το διαχειρίζεται ή “δευτερογενής” –δηλαδή η διαθεσιμότητα νερού σε μια χώρα εξαρτάται από την ποσότητα που θα της προμηθεύσει μια άλλη (συνήθως συνορεύουσα) χώρα μέσω κάποιας διμερούς συμφωνίας.

Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις συγκρούσεων υδατικών πόρων στον πλανήτη –με πιο ενδεικτική αυτήν της Αιθιοπίας και της Αιγύπτου για το Μεγάλο Φράγμα της Αναγέννησης. Ωστόσο, εδώ θα εξετάσουμε την περίπτωση άσκησης υδροπολιτικής πίεσης από την Τουρκία στην Κύπρο. Η Τουρκία διαθέτει στην επικράτειά της συνολικά 325 φράγματα. Τα 101 βρίσκονται στο τόξο από Ανατολικά, Νοτιο-Ανατολικά έως την Μεσόγειο.

Από το 1998 είχε αποφασιστεί η υδατική σύνδεση της Τουρκίας με το κατεχόμενο μέρος της Κύπρου μέσω υποθαλάσσιων αγωγών. Μόλις 2 έτη μετά τα Ίμια και μόλις 1 έτος πριν την έναρξη της περίφημης “διπλωματίας των σεισμών” που όπως αποδείχθηκε απευθυνόταν περισσότερο στο θυμικό των πολιτών παρά στις γεωπολιτικές πραγματικότητες της εποχής.

Το 2014 ολοκληρώθηκε το διεθνώς πρωτότυπο φαραωνικό έργο υποθαλάσσιας υδρολογικής σύνδεσης της Τουρκίας με την κατεχόμενη Κύπρο. Με μια δόση ειρωνείας, η Τουρκία ονόμασε το έργο “Ποταμό της Ειρήνης” (“Peace River”). Αμέσως μετά την ολοκλήρωσή του, η Τουρκία ίδρυσε το 2015 την Ακαδημία Υδροπολιτικής, με σκοπό την επιστημονική καθιέρωση του Pax Aquarium ως βραχίονα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Διευθυντής της είναι ο Dursun Yildiz, εξαιρετικά ικανός μηχανικός, με εκπαίδευση και πρακτικό έργο στην Ολλανδία – πρωτοπόρου χώρας στην υδραυλική τεχνολογία– και στις ΗΠΑ.

Με το έργο, τα κατεχόμενα δέχονται από το φράγμα του Alakorpu στην Τουρκία μια ετήσια ποσότητα νερού 75 εκ. κυβικών μέτρων (κ.μ.). Το νερό φθάνει στο φράγμα Gecitkoy στα κατεχόμενα, φορτίζοντάς το είτε για άμεση υδροδότηση ή για αναρρύθμιση. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 2011 κι ολοκληρώθηκαν το 2014 –δηλ. μόλις 4 έτη μετά την έναρξή του. Το έργο κόστισε 450 εκ. δολάρια και ουσιαστικά αυτονόμησε υδροδοτικά την κατεχόμενη Κύπρο.

Η ελληνική ολιγωρία

Περαιτέρω, σύμφωνα με το Αναπτυξιακό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNDP), κάθε επένδυση –έστω και σε αμφισβητούμενα εδάφη– που επιλύει θεμελιώδεις ανάγκες (όπως το νερό) ενός πληθυσμού δημιουργεί έννομα δικαιώματα για τον “επενδυτή”. Έτσι, η Τουρκία τείνει “χείρα φιλίας”  και προς την Κύπρο, προτείνοντας την επέκταση του “Ποταμού της Ειρήνης”  για την επίλυση των θεμάτων λειψυδρίας και υψηλής υδατικής πίεσής (water stress) της.

Η Ελλάδα ολιγώρησε αδικαιολόγητα, καθώς στην περίπτωση ανάγκης ανθρωπιστικής αντιμετώπισης της λειψυδρίας στα κατεχόμενα θα μπορούσε να διεκδικήσει την διεθνοποίηση του έργου ως προικοδότηση σε μια μελλοντικά ενοποιημένη Κύπρο. Τώρα, σέρνεται υπό το καθεστώς τετελεσμένων γεγονότων, δωρίζοντας στην Τουρκία ένα σημαντικό διπλωματικό προηγούμενο.

Ωστόσο, πόση έκπληξη μας προκαλεί αυτό όταν στην ίδια την ελληνική επικράτεια το έργο της Μεσοχώρας, αξίας 500 εκ. ευρώ παραμένει αδρανές από τις αρχές του 2000, με ετήσια απώλεια αξίας 20 εκ. ευρώ, όπου  –ανάμεσα σε άλλα– προβλεπόταν και αγωγός σύνδεσης με την Θεσσαλία, για άρδευση κι αποκατάσταση της ποιότητας των υπόγειων υδροφόρων που έχουν υποστεί υφαλμύρινση από την υπερ-άντληση;