Τουρκικοί ισχυρισμοί και Διεθνές Δίκαιο στην Ανατολική Μεσόγειο

Ανατολικά της Κρήτης οι ΑΟΖ Ελλάδας και Τουρκίας ορίζονται από τα εξωτερικά όρια των χωρικών υδάτων της Κρήτης, Κάσου, Καρπάθου, Ρόδου, συστάδας Καστελλόριζου, καθώς και της τουρκικής ακτής. Η περιοχή αυτή, που είχε μείνει στο απυρόβλητο στις δεκαετίες 1970 και 1980, τις τελευταίες δεκαετίες είναι στο κέντρο του τουρκικού ενδιαφέροντος. Αυτό προκλήθηκε αφενός από το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα Ελλάδας-Κύπρου, καθώς και από τις πολυμερείς συνεργασίες στην Ανατολική Μεσόγειο με αφορμή την οικονομική εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων και τη μεταφορά τους στην Ευρώπη, καθώς επίσης και την μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας.

Στον γεωγραφικό αυτό τομέα, οι ισχυρισμοί της Τουρκίας, συνοπτικά, έχουν ως κατωτέρω: Το σύμπλεγμα Καστελλόριζου απέχει ελάχιστα από την τουρκική ακτή ενώ πολύ από τον κορμό της Ελλάδας. Επομένως –σύμφωνα με την άποψη της Άγκυρας– το σύμπλεγμα του Καστελλόριζου δεν πρέπει να έχει ούτε χωρικά ύδατα, ούτε ΑΟΖ. Η Τουρκία παραβλέπει ότι όλα τα νησιά έχουν και χωρικά ύδατα και ΑΟΖ, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο. Το γεγονός ότι το Καστελλόριζο απέχει 60 μίλια από τη Ρόδο λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από τα Διεθνή Δικαστήρια.

Το τουρκολυβικό μνημόνιο είναι το αποκορύφωμα σειράς παράνομων ενεργειών της Τουρκίας που ξεκίνησε από την αμφισβήτηση της κυπριακής ΑΟΖ. Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι προς τα Δυτικά της Μεγαλονήσου η κυπριακή ΑΟΖ είναι τουρκική ΑΟΖ που φθάνει μέχρι τα χωρικά ύδατα της Κύπρου. Στην περιοχή εκείνη η Τουρκία επεξέτεινε μονομερώς την διεκδικούμενη από αυτήν ΑΟΖ σε δύο φάσεις, χωρίς την σύμφωνη γνώμη του όμορου κράτους, όπως προβλέπει το Διεθνές Δίκαιο. Η στρατικοποίηση από την Τουρκία διεκδικούμενης ΑΟΖ θεωρείται παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου που λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από τα Διεθνή Δικαστήρια.

Στη συμφωνία για τη δημιουργία της μεταβατικής κυβέρνησης στη Λιβύη, προβλέπεται ότι η κυβέρνηση αυτή δεν έχει το δικαίωμα να υπογράφει διεθνείς δεσμευτικές συμφωνίες χωρίς την ψήφιση από τη λιβυκή Βουλή. Παραβλέποντας αυτή την υποχρέωση Άγκυρα και Τρίπολη υπέγραψαν το τουρκολιβυκό μνημόνιο, ενώ η Βουλή της Λιβύης το έχει καταγγείλει στον ΟΗΕ ως παράνομο. Το γεγονός αυτό δεν είναι δυνατόν να περάσει απαρατήρητο ενώπιον Διεθνούς Δικαστηρίου.

Τουρκία και UNCLOS

Η ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ σταμάτησε στον μεσημβρινό που διατρέχει την Ρόδο, προφανώς σε αναμονή εφαρμογής της ρήτρας αναλογικότητας, όταν συμφωνηθούν οι ΑΟΖ Ελλάδας και Τουρκίας. Ο χάρτης που σχεδιάστηκε από ομάδα επιστημόνων του Πανεπιστημίου της Σεβίλλης και είναι γνωστός ως “Sevilla map” εμφανίζει το μέγιστο που θα μπορούσε να λάβει η χώρα μας σε ΑΟΖ, με πλήρη επήρεια των νήσων. Αυτό βέβαια προϋποθέτει τη σύμφωνη γνώμη του όμορου κράτους, γεγονός που δεν ισχύει στην περίπτωση της Τουρκίας. Επίσης στον χάρτη αυτό δεν έχει υπολογιστεί η ρήτρα αναλογικότητας που είναι βέβαιο ότι θα συνεκτιμηθεί από ένα Διεθνές Δικαστήριο.

Τούρκος εμπειρογνώμονας που συμμετείχε την δεκαετία του 1980 στις διεργασίες για την αποδοχή της UNCLOS, δήλωσε σε Διεθνές Συνέδριο που συμμετείχα, ότι η Τουρκία δεν υπέγραψε τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, διότι είχε μελετηθεί και δεν εξυπηρετούσε τα τουρκικά συμφέροντα. Για τον λόγο αυτό, από την Άγκυρα ήταν μονόδρομος να προχωρήσει στο Casus Belli, με σκοπό να περιορίσει τις “απώλειες” σε θαλάσσιες ζώνες στο Αιγαίο στην περίπτωση που η Ελλάδα αποφάσιζε να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια. Η απειλή πολέμου και όχι η προσφυγή σε Διεθνές Όργανο επίλυσης διακρατικών διαφορών, είναι σοβαρό παράπτωμα που λαμβάνεται υπόψη από Διεθνές Δικαστήριο.

Ο ίδιος εμπειρογνώμονας ανέφερε επίσης ότι η Ελλάδα δεν έπρεπε να αποδεχθεί την UNCLOS (Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας) ως έχει, διότι στα άρθρα που αναφέρονται στις περιπτώσεις Αρχιπελάγους δεν περιλαμβάνει τα νησιά του Αιγαίου, παρά το γεγονός ότι ο όρος Archipelago πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε από τους Ενετούς για να περιγράψει το Αιγαίο. Η περιγραφή στην UNCLOS, που δεν δίνει στο Αιγαίο τον χαρακτηρισμό του Αρχιπελάγους, επιτρέπει στην Τουρκία να επικαλείται το ειδικό καθεστώς της “περίκλειστης θάλασσας” και του “ειδικού καθεστώτος” για τα νησιά. Εκτιμάται ότι αυτό είναι αδύναμο τουρκικό επιχείρημα.

Στα άρθρα της Συνθήκης της Λωζάννης  του 1923 (για παράδειγμα στο άρθρο 12, τα ελληνικά νησιά του Αιγαίου αναφέρονται ως: «Ελληνικά νησιά της Ανατολικής Μεσογείου». Θεσμικά λοιπόν και με βάση τη Συνθήκη που καθόρισε τα σύνορα στην περιοχή, το Αιγαίο είναι μέρος της Ανατολικής Μεσογείου. Είναι επομένως σαφές ότι οποιαδήποτε αναφορά στην γεωγραφική περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, περιλαμβάνει και το Αιγαίο Πέλαγος.

Εξετάζοντας τις ελληνοτουρκικές διαφορές στον καθορισμό των Διεθνών Υδάτων και τον διαμοιρασμό τους σε ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο, διαπιστώνεται –όπως θα επεξηγηθεί στη συνέχεια– ότι διακρίνονται τρεις γεωγραφικοί τομείς με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά όσον αφορά τον καθορισμό των ΑΟΖ. Αυτοί οι γεωγραφικοί τομείς είναι: το Βόρειο Αιγαίο, το νότιο Αιγαίο και η περιοχή ανατολικά της Κρήτης.