Βάσος Λυσσαρίδης: Ένα μοναδικό κομμάτι της ιστορίας του Ελληνισμού

Ο Βάσος Λυσσαρίδης ήταν ο τελευταίος ιστορικός ηγέτης σε Ελλάδα και Κύπρο, με την πραγματική έννοια του όρου. Η πολιτική του διαδρομή ήταν ταυτισμένη με την πορεία της Κύπρου και του Ελληνισμού. Ήταν πρωταγωνιστής της ιστορίας, με βασικό ρόλο στα δύσκολα σενάρια.

Μαχητικός, με έντονες απόψεις, πατριώτης, διεθνιστής, ρομαντικός αλλά και ρεαλιστής, διαλεκτικός, με ιδέες, χωρίς στατικές απόψεις και δογματισμούς. Ευαίσθητος ποιητής, ζωγράφος, ο Γιατρός έχει αφήσει τα δικά του αποτυπώματα στην ιστορία της Κύπρου. Η πορεία του το επιβεβαιώνει. Από την εποχή της “Ομάδας Αριστερών Πατριωτών”, που συμμετείχε στην ΕΟΚΑ, στον Πενταδάκτυλο με τους κοκκινοσκούφηδες για αντιμετώπιση της τουρκοανταρσίας το 1963, που είχε ως στόχο την κατάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, την αντίσταση στη χούντα και την ίδρυση του Σοσιαλιστικού Κόμματος.

Από την αντίσταση στους υπονομευτές της Κυπριακής Δημοκρατίας, στο πραξικόπημα της χούντας και την εισβολή και τον αντικατοχικό αγώνα. Στάθηκε απέναντι από τις σφαίρες των φασιστών, 30 Αυγούστου 1974 και έμεινε όρθιος. Χάθηκε σε εκείνη την επίθεση ο αγωνιστής, Δώρος Λοΐζου. Έκτοτε, ο Βάσος Λυσσαρίδης έλεγε πως η ζωή του ήταν… δανεική.

Ο Γιατρός αναμετρήθηκε, λοιπόν, πολλές φορές με την ιστορία, ήταν όμως και μέρος αυτής. Μια διαδρομή, μακρά και δύσκολη, η μεγαλύτερη σε πέτρινα χρόνια, με ανηφοριές, κινδύνους και απειλές. Ο θάνατος του Βάσου Λυσσαρίδη, σε μια περίοδο δύσκολη, κλείνει τον κύκλο των πολιτικών της (κυπριακής) Ανεξαρτησίας. Ήταν ο τελευταίος που “κουβαλούσε” όλη αυτή την ιστορία. Ήδη διανύουμε μια άλλη εποχή, χωρίς τη σφραγίδα του Γιατρού. Με την ελπίδα πως θα αξιοποιηθεί η “προίκα”, που άφησε πίσω του.

Βάσος Λυσσαρίδης: Η πολιτική διαδρομή

Η πολιτική του διαδρομή κρίθηκε και θα κριθεί στη συνέχεια από τους ιστορικούς. Πρακτικά, εκλογικά, είχε περισσότερους απέναντι του από αυτούς που είχε δίπλα του. Στην πολιτική αυτό, με όρους “στατιστικής”, μετρά. Ο ίδιος επικαλείτο, συχνά, μία παρηγορητική αναφορά, πως «όλοι μας ερωτεύονται αλλά κανείς δεν μας παντρεύεται». Ομολογουμένως οι απόψεις του, κυρίως στο εθνικό θέμα, είχαν πολύ περισσότερη απήχηση από τα ποσοστά που συγκέντρωνε το κόμμα.

Αυτό το έλεγε συχνά και επιβεβαιώθηκε από τα γεγονότα, σε κρίσιμες στιγμές. Ήταν για τον ίδιο δικαίωση, αν και προφανώς ενδόμυχα τον πλήγωνε. Γιατί οι πολίτες έμεναν στον “έρωτα”, δεν προχωρούσαν στον “γάμο”. Από το κόμμα που ίδρυσε, το 1969, την ΕΔΕΚ, είχαν περάσει πολλοί, κυρίως το 1974 αλλά και μετέπειτα. Οι περισσότεροι δεν έμειναν. Αυτό είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο, που δεν είναι, ωστόσο, της παρούσης. Ο ίδιος με μακρά κοινοβουλευτική παρουσία, διετέλεσε Πρόεδρος της κυπριακής Βουλής, θέση στην οποία εξελέγη το 1985.

Ο Γιατρός, σοσιαλιστής με αριστερές προσεγγίσεις, είχε σχέσεις την περίοδο της κατοχής στην Ελλάδα με το ΕΑΜ, αλλά και το ΚΚΕ. Ωστόσο, όταν επέστρεψε στην Κύπρο, βρέθηκε, σχετικά νωρίς, απέναντι από το ΑΚΕΛ. Αυτό είναι ένα κεφάλαιο για το οποίο δεν μιλούσε. Αλλά και από το ΑΚΕΛ δεν ειπώθηκε οτιδήποτε, εκτός από διάφορες φήμες που αφήνονταν να διαρρεύσουν.

Ο Βάσος Λυσσαρίδης ήταν ένας άνθρωπος που στο ένα χέρι κρατούσε το όπλο και με το άλλο έγραφε ποίηση, ζωγράφιζε. Ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή της πολιτικής -και όπως έλεγε πολλές φορές ο ίδιος- εάν δεν έγραφε στίχους, εάν δεν έπιανε το πινέλο, ασφυκτιούσε. Διαλεκτικός στη σκέψη, βαθιά ιδεολόγος, αλλά ποτέ του δεν ήταν δογματικός. Πρωταγωνιστής στην ιστορία, όποτε χρειάσθηκε ήταν εκεί. Απέτρεψε, έσωσε, πρόσφερε προοπτική.

Τον Απρίλιο του 2021 αποχαιρετήσαμε τον Βάσο Λυσσαρίδη. Αποχαιρετήσαμε μια εποχή, που έκλεισε τον κύκλο της. «Οι ιδέες δεν δολοφονούνται», είχε δηλώσει αμέσως μετά την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, στις 30 Αυγούστου 1974. Αυτό το κράτησε μέχρι τέλους, κρατώντας ζωντανές τις ιδέες του.

 Ένα κείμενο του στα “Τετράδια”

Ο Βάσος Λυσσαρίδης άφησε το στίγμα του στο ελλαδικό περιοδικό “Τετράδια” (Πολιτικού Διαλόγου και Κριτικής), ένα χώρο γνώριμο με τον οποίον τον συνέδεαν σχέσεις πολιτικής συγγένειας. Είχε αρθρογραφήσει και ανταποκρίθηκε πολλές φορές στο κάλεσμα της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού για να έχει τη δική του παρέμβαση και παρουσία. Ένα από τα κείμενα του, απόσπασμα του οποίου δημοσιεύεται πιο κάτω, επιβεβαιώνει πόσο επίκαιρες είναι διαχρονικά οι θέσεις του. Έγραφε στα “Τετράδια” (τεύχος 13, χειμώνας του 1986, σελ. 4-11) για το Κυπριακό, με τίτλο  “Επανατοποθέτηση, νέα στρατηγική”:

«Είναι φανερό ότι επιβάλλεται μια επανατοποθέτηση του Κυπριακού στην πραγματική του βάση, την αντικατοχική. Η στάση της ελληνικής κυβέρνησης γι’ αυτή την αναγκαιότητα είναι απόλυτα δικαιολογημένη. Μια τέτοια επανατοποθέτηση επιβάλλει και μια νέα στρατηγική σε αντικατάσταση της ήδη χρεωκοπημένης αναζήτησης λύσης ίσης απόστασης μεταξύ των παράλογων αξιώσεων του κατακτητή και των δίκαιων απαιτήσεων του θύματος. Η δεύτερη αυτή στρατηγική που ακολουθείτο μέχρι τώρα το μόνο που θα εξασφαλίσει είναι τη νομιμοποίηση των κατοχικών δεδομένων.

Η στρατηγική μας θα πρέπει να στοχεύει στο να κατακτήσει τους επεκτατικούς στόχους της Τουρκίας ανέφικτους. Με τον τερματισμό της κατοχής απελευθερώνεται η τουρκοκυπριακή κοινότητα για ουσιαστικό αυτή τη φορά διακοινοτικό διάλογο ως προς τις εσωτερικές πτυχές του Κυπριακού, που χωρίς την ξένη επέμβαση δεν είναι δύσκολο να λυθούν. Τα καλώς νοούμενα συμφέροντα των ελληνοκυπριακών και τουρκοκυπριακών μαζών δεν συγκρούονται μέσα στα πλαίσια μιας ελεύθερης, ανεξάρτητης, δημοκρατικής κοινωνίας.

Το σοσιαλιστικό κόμμα Κύπρου ΕΔΕΚ, έχει επανειλημμένα αναλύσει τα βασικά στοιχεία αυτής της στρατηγικής:

• Ουσιαστική διεθνοποίηση

Όσο οι ίδιοι παρουσιάζουμε το Κυπριακό σαν μια διακοινοτική διαφορά που θα λυθεί με διακοινοτικό διάλογο, ενώ γνωρίζουμε ότι αυτός ο διάλογος είναι θνησιγενής όσο η Τουρκία εμμένει στους επεκτατικούς της στόχους, δεν είναι δυνατό να συγκεντρώσουμε ουσιαστική αλληλεγγύη. Αυτό που αφορά τις άλλες χώρες δεν είναι οι συνταγματικές διευθετήσεις, αλλά η διατάραξη ισορροπιών και του αποδεκτού κώδικα διακρατικών σχέσεων που απορρίπτει εξωτερικές επεμβάσεις και κατάργηση δικαιωμάτων και κυριαρχίας.

• Άμυνα

Όταν φίλοι και εχθροί γνωρίζουν ότι θα προταχθεί ουσιαστική άμυνα σε περίπτωση απόπειρας επέκτασης της τουρκικής κατοχής, όλοι θα σταθμίσουν τις συνέπειες μιας τέτοιας εξέλιξης.

• Αξιοποίηση των εμπλεκομένων στην κυπριακή κρίση συμφερόντων

Πολλές Αδέσμευτες, οι χώρες του σοσιαλιστικού στρατοπέδου και δυτικές χώρες θεωρούν ότι η διάλυση της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν συνάδει και με τα δικά τους εθνικά συμφέροντα».

Στο προσκήνιο της κυπριακής κρίσης

… «Η άμεση εμπλοκή της Ελλάδας στο προσκήνιο της κυπριακής κρίσης με φυσική παρουσία, αποτελεί ισχυρό πιεστικό παράγοντα προς την Τουρκία, η οποία είναι φυσικό να αντιτίθεται στην επίσημη ελληνική παρουσία στην νοτιο-ανατολική Μεσόγειο. Η πραγμάτωση αυτής της στρατηγικής θα καταστήσει σαφές στην Τουρκία ότι οι τελικοί της στόχοι είναι ανέφικτοι και έτσι θα οδηγήσει σε μια ουσιαστική διαφοροποίηση της τουρκικής θέσης.

Για την επιτυχία αυτής της στρατηγικής επιβάλλεται καθημερινή εμπλοκή του λαού στον χειρισμό των θεμάτων του. Ο λαός πρέπει να είναι ενήμερος και να αποβεί ο ουσιαστικός ρυθμιστής των εξελίξεων. Δεν υπάρχουν περιθώρια για παραδοσιακές προκαταλήψεις.

Ενώπιοι ενωπίοις με την συνείδηση θα πρέπει ο καθένας να αναλάβει τις ευθύνες του. Δεν θα πετύχουμε λευτεριά με καθημερινή προσαρμογή στις απαιτήσεις του κατακτητή. Δεν θα πετύχουμε λευτεριά αν περιορισθούμε σε μια σπασμωδική αντιμετώπιση των τουρκικών ενεργειών. Χρειαζόμαστε μια ολοκληρωμένη θετική στρατηγική. Χρειαζόμαστε πίστη και αγωνιστικότητα.

Με μετριοπάθεια αλλά χωρίς ηττοπάθεια, με ρεαλισμό και όχι ραγιαδισμό θα ανοίξουμε το δρόμο για δικαίωση και λευτεριά. Το μέλλον ανήκει σε αυτούς που αγωνίζονται…» έγραφε ο Βάσος Λυσσαρίδης.

Απόσπασμα αδημοσίευτης συνέντευξης του Γιατρού

Το 2014 είχα πραγματοποιήσει μια σειρά από συναντήσεις με τον Γιατρό. Συνεντεύξεις για πολλά και διάφορά ζητήματα. Πολιτικά, φιλοσοφικά, τέχνη. Η δέσμευση που είχα αναλάβει ήταν να μη δημοσιοποιηθεί οτιδήποτε από τις συνομιλίες μας ενόσω ήταν εν ζωή. Η δέσμευση εκείνη τηρήθηκε και κάποια αποσπάσματα δημοσιεύονται και σήμερα:

«“Ο σοσιαλισμός δεν είναι στατικός, αλλά δεν νοείται εγκατάλειψη αρχών” Όσον αφορά στον σοσιαλισμό, σίγουρα τα πάντα ρει. Ο σοσιαλισμός δεν είναι στατικός, αλλά δεν νοείται εγκατάλειψη αρχών εκτός αν έχουν υπερκεραστεί. Ο λόγος για τον οποίο έγινε η πρώτη πρωτόγονη κοινωνία ήταν η αλληλεγγύη, ήταν ότι κυνηγούμε καλύτερα αν είμαστε μαζί, αποφεύγουμε τους κινδύνους, γι’ αυτό πρέπει να μοιραζόμαστε τα αγαθά. Ήταν σοσιαλιστική η πρώτη ανθρώπινη κοινωνία.

Σήμερα υπάρχουν διαφορές. Και δεν μιλώ το αν είναι ο ένας πλουσιότερος από τον άλλο. Μιλώ για ουσιαστικές ταξικές διαφορές, οι οποίες παρεμποδίζουν ανθρώπους να έχουν αυτά που πρέπει να έχουν. Ευκαιρίες μόρφωσης, ευκαιρίες για την υγεία, ευκαιρίες ανέλιξης, ευκαιρίες παραγωγής. Εκκρεμεί ο σοσιαλισμός, υπό την καλή έννοια. Δηλαδή δεν έχουμε δημιουργήσει μια κοινωνία αλληλεγγύης, στην οποία όλοι οι άνθρωποι να έχουν τα βασικά και τις βασικές ελευθερίες.

…Ο σοσιαλισμός δεν πρέπει να εγκαταλείπει δήθεν με ρεαλιστικές προθέσεις τις βασικές αρχές της αλληλεγγύης. Η Ευρώπη θα πρέπει να ακολουθήσει αυτό τον δρόμο. Όμως στο θέμα της Κύπρου πού είναι; Πού είναι η αλληλεγγύη σε χώρες τα δικαιώματα των οποίων παραβιάζονται; Γιατί αν ο σοσιαλιστής δεν αποδέχεται την ατομική παραβίαση δικαιωμάτων και ζητά μια κοινωνία ισότητας ευκαιριών και κατανομής πλούτου, το ίδιο πρέπει να συμβαίνει και στην παγκόσμια κοινωνία. Δεν μπορείς να είσαι σοσιαλιστής και να δέχεσαι οι έγχρωμοι στην Αφρική να έχουν λιγότερα δικαιώματα από τους λευκούς ή να ανέχεσαι κατοχή…».

Ο Λυσσαρίδης για τον σοσιαλισμό

«Είχαμε εμβολιαστεί από τον μαρξισμό. Η έννοια της αλληλεγγύης παρέμενε σαφής. Όμως δεν είμαστε όμηροι δογμάτων. Θεωρώ τον Μαρξ μια μεγάλη προσωπικότητα της εποχής μας. Ανέλυσε σωστά την εποχή του, όμως η θεραπευτική αγωγή δεν ήταν προς αυτή την κατεύθυνση. Πίστευε ότι ήταν αδύνατο η αστική τάξη να εγκαταλείψει τα δικαιώματά της χωρίς βία, άρα πρέπει να πάμε σε δικτατορία προλεταριάτου. Δικτατορία του προλεταριάτου που ουσιαστικά απεδείχθη δικτατορία κόμματος, δηλαδή κομματική δικτατορία. Αυτά τα είδα νωρίς…».

Ο Βάσος Λυσσαρίδης, έζησε ένα αιώνα. Γεννήθηκε στις 20 Μαΐου 1920 στα Λεύκαρα, χωριό της επαρχίας Λάρνακας. Από τα Λεύκαρα βρέθηκε στην Αθήνα για να σπουδάσει ιατρική, την οποία άσκησε για πολλά χρόνια. Δεν παραμελούσε την ιατρική παρά την εμπλοκή του στην πολιτική. Χρησιμοποιούσε ενίοτε “ιατρικούς όρους” σε πολιτικούς λόγους, με διαλεκτική προσέγγιση, θυμίζοντας την επιστημονική του… καταγωγή. Συχνά έλεγε πως εάν δεν ήταν η πολιτική, θα είχε συνεχίσει στην έρευνα. Αυτό το είχε αποφασίσει, πλην όμως ο αγώνας της ΕΟΚΑ, τον άφησε στην Κύπρο.

---

Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 79-80 του ελλαδικού περιοδικού “Τετράδια” (Πολιτικού Διαλόγου και Κριτικής).