Βήμα σημειωτόν στη Βιέννη με άρωμα blame game

Γράφει ο Σταύρος Λυγερός  – 

Η συνάντηση Κοτζιά-Ντιμιτρόφ με την παρουσία του Νίμιτς την Παρασκευή (30 Μαρτίου) στη Βιέννη δεν γεφύρωσε το χάσμα που χωρίζει τις δύο πλευρές. Αν και τόσο οι δύο υπουργοί Εξωτερικών όσο και ο μεσολαβητής έκαναν λόγο για πρόοδο, η πραγματικότητα είναι ότι οι βασικές διαφορές παραμένουν. Απλώς, συμφωνήθηκε πως οι διαπραγματεύσεις θα συνεχισθούν μετά το Πάσχα, αν και οι δύο πλευρές είναι εμφανές ότι προετοιμάζονται για το παιχνίδι επίρριψης της ευθύνης στην περίπτωση ναυαγίου (blame game).

Σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες, έχει επέλθει σύγκλιση όσον αφορά το όνομα του κράτους. Η Αθήνα, όμως, το θέλει στη σλαβική εκδοχή του και αμετάφραστο (Γκορναμακεντόνιγια), αλλά τα Σκόπια επιμένουν να είναι δύο λέξεις και να μεταφράζεται (Upper Macedonia αγγλικά, Άνω Μακεδονία ελληνικά). Διπλωματική πηγή υποστηρίζει ότι η ελληνική πλευρά θα δεχόταν να υποχωρήσει σ’ αυτό το ζήτημα, εάν εξασφάλιζε ότι τα Σκόπια θα υποχωρούσαν με τη σειρά τους στο ζήτημα του το εύρους χρήσης του νέου ονόματος.

Όπως είναι γνωστό, η Αθήνα ζητάει το νέο όνομα να χρησιμοποιείται όχι μόνο διεθνώς, αλλά και στο εσωτερικό του γειτονικού κράτους. Αυτό σημαίνει αλλαγή του Συντάγματος. Τη θέση αυτή επανέλαβε αυτές τις ημέρες ο Τσίπρας στη Θεσσαλονίκη και σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες δεν είναι διατεθειμένος να κάνει πίσω.

Για να παρακάμψει το ελληνικό αίτημα για αλλαγή του Συντάγματος, ο Ζάεφ έχει προτείνει αντ’ αυτού τη σύναψη Διεθνούς Συμφώνου, το οποίο να επικυρωθεί από τα δύο Κοινοβούλια, αλλά και από τον ΟΗΕ με ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας. Επικαλέσθηκε, μάλιστα, το επιχείρημα ότι έτσι η Ελλάδα θα είναι κατοχυρωμένη, δεδομένου ότι ακόμα και αν άλλαζε το Σύνταγμα θα μπορούσε μελλοντικά να αλλάξει και πάλι.

Το Μέρος και το Όλον

Το επιχείρημα του Ζάεφ είναι βάσιμο, αλλά δεν απαντάει στην ουσία. Ο ίδιος έχει παραδεχθεί πως η χώρα του καλύπτει μέρος της γεωγραφικής Μακεδονίας και ως εκ τούτου αποδέχεται γεωγραφικό προσδιορισμό (Άνω Μακεδονία). Γιατί, λοιπόν, επιμένει στο εσωτερικό να ονομάζεται επισήμως “Μακεδονία”; Δεν συνιστά αυτό κατάχρηση; Το Μέρος δεν οικειοποιείται το Όλον; Είναι κραυγαλέα αντιφατικό ο Σλαβομακεδόνας πρωθυπουργός να αποδέχεται το Άνω Μακεδονία για διεθνή χρήση και να επιμένει στο όνομα “Μακεδονία” για εσωτερική.

Οι Ζάεφ και Ντιμιτρόφ έχουν επανειλημμένως χρησιμοποιήσει το επιχείρημα ότι αλλαγή Συντάγματος δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί, επειδή δεν διαθέτουν την αναγκαία διευρυμένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Πρόκειται για πραγματικό πρόβλημα, αλλά έχει σημασία πριν συζητηθεί τρόπος επίλυσής του, η κυβέρνηση των Σκοπίων να δηλώσει ξεκάθαρα εάν συμφωνεί ή όχι το Γκόρνα Μακεντόνιγια να είναι και η συνταγματική ονομασία του κράτους.

Η κυβέρνηση Ζάεφ συμφωνεί το κράτος να ονομάζεται Άνω Μακεδονία, αλλά επιμένει οι πολίτες του γειτονικού κράτους (ανεξαρτήτως εάν εθνοτικά είναι Σλάβοι ή Αλβανοί), να ονομάζονται “Μακεδόνες”. Κι αυτό, παρότι παντού το όνομα της ιθαγένειας είναι παράγωγο της κρατικής ονομασίας. Στο Βέλγιο π.χ. κατοικούν δύο εθνότητες οι Βαλόνοι και οι Φλαμανδοί. Ως πολίτες του Βελγίου, όμως, έχουν βελγική ιθαγένεια, ονομάζονται Βέλγοι.

Το εθνικό ιδεολόγημα

Γιατί η κυβέρνηση Ζάεφ επιμένει οι πολίτες να ονομάζονται “Μακεδόνες” (όπως και η πλειονοτική εθνότητα) και η γλώσσα να ονομάζεται “μακεδονική”; Για τον ίδιο λόγο που επιμένει να μην αλλάξει η συνταγματική ονομασία, στο εσωτερικό το κράτος να συνεχίσει να ονομάζεται “Μακεδονία”. Μπορεί για προφανείς λόγους σκοπιμότητας (ένταξη στο ΝΑΤΟ), να αποδέχεται ότι η χώρα του είναι μέρος της γεωγραφικής Μακεδονίας, αλλά το εθνικό ιδεολόγημα των Σλαβομακεδόνων θεωρεί ολόκληρη τη γεωγραφική Μακεδονία σαν πατρίδα και μάλιστα διαμελισμένη!

Ο πυρήνας της διαφωνίας που εμποδίζει τη συμφωνία είναι ότι οι Σλαβομακεδόνες αρνούνται να αποδεχθούν αυτό που πραγματικά αντιπροσωπεύουν στην περιοχή. Να αποδεχθούν το προφανές: ότι είναι μία από τις εθνότητες που κατοικούν στην πολυεθνική γεωγραφική περιοχή που ονομάζεται Μακεδονία. Αν αποδέχονταν ότι είναι Μέρος και όχι Όλον, το πρόβλημα θα είχε λυθεί.

Θα κατανοούσαν ότι η χώρα τους δεν μπορεί να ονομάζεται Μακεδονία, επειδή αυτό το όνομα παραπέμπει στο Όλον. Για τον ίδιον ακριβώς λόγο η εθνότητά τους δεν μπορεί να ονομάζεται μακεδονική, επειδή ακριβώς κι αυτό το όνομα παραπέμπει στο Όλον. Το ίδιο ισχύει για τη γλώσσα τους. Ο όρος σλαβομακεδονική εθνότητα (δηλαδή οι Σλάβοι που κατοικούν σε ένα τμήμα της γεωγραφικής Μακεδονίας) είναι δόκιμος, επειδή ακριβώς αντανακλά την πραγματικότητα. Το ίδιο ισχύει και για τη γλώσσα τους (σλαβομακεδονική).

Το πρόσχημα περί συναισθήματος

Οι Ζάεφ και Ντιμιτρόφ, όμως, δηλώνουν πως το ζήτημα της ταυτότητας (όνομα εθνότητας και γλώσσας) είναι εκτός συζήτησης, επειδή αφορά το συναίσθημα. Φθηνές υπεκφυγές! Αυτό που ενδιαφέρει την Ελλάδα δεν είναι πως ο κάθε Σλαβομακεδόνας θα ονομάζει το κράτος, τον εαυτό του και τη γλώσσα του. Αυτό που την ενδιαφέρει είναι πως η ΠΓΔΜ, ως συντεταγμένη Πολιτεία στο εσωτερικό και ως κράτος στο εξωτερικό, θα αποκαλεί τον εαυτό της (κρατικό όνομα) τους πολίτες της (ιθαγένεια), καθώς και την κυρίαρχη εθνότητα και γλώσσα. Κι όλα αυτά δεν είναι καθόλου συναίσθημα.

Δεν πρόκειται για παιχνίδι με τις λέξεις. Πρόκειται για την ανάγκη τα ονόματα να αντιστοιχηθούν με την πραγματικότητα της περιοχής. Η άρνηση των Σλαβομακεδόνων να αποδεχθούν αυτό που πραγματικά αντιπροσωπεύουν ισοδυναμεί με εμμονή στο ιδρυτικό εθνικό τους ιδεολόγημα. Δηλαδή στον φαντασιακό αλυτρωτισμό τους που αφορά το σύνολο της γεωγραφικής Μακεδονίας.

Όσοι στην Ελλάδα ομιλούν για την ανάγκη απάλειψης αλυτρωτικών αναφορών πρέπει να κατανοήσουν ότι το όχημα του φαντασιακού αλυτρωτισμού είναι το όνομα του κράτους, της ιθαγένειας, της κυρίαρχης εθνότητας και της γλώσσας. Κάποιες αναφορές στο Σύνταγμά τους που αποπνέουν αλυτρωτισμό είναι ασήμαντες μπροστά στα ονόματα.

Το πραγματικό δίλημμα, λοιπόν, δεν είναι Διεθνές Σύμφωνο ή αλλαγή Συντάγματος, όπως θέλει να το παρουσιάζει ο Ζάεφ. Το ζητούμενο είναι η υπογραφή ενός ισχυρού Διεθνούς Συμφώνου με όλες τις παραπάνω προβλέψεις. Ένα Σύμφωνο, το οποίο να προβλέπει ρητά την αλλαγή του Συντάγματος, ως πράξη προσαρμογής του εσωτερικού δικαίου στο Σύμφωνο, το οποίο θα συνιστά υπέρτερο διεθνές δίκαιο. Και όρος για την πλήρη ένταξη στο ΝΑΤΟ πρέπει να είναι η αλλαγή του Συντάγματος.

Μεθόδευση συνάντησης Τσίπρα-Ζάεφ

Αν και η Αθήνα έχει βάλει στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης και το ζήτημα της ταυτότητας (εθνότητα και γλώσσα), ρίχνει το κύριο βάρος το Γκόρνα Μακεντόνιγια να καταστεί το νέο συνταγματικό όνομα του γειτονικού κράτους. Η προτεραιότητα δεν είναι λάθος, αλλά θα ήταν λάθος στο πλαίσιο ενός συμβιβασμού να εγκαταλειφθεί ο όρος για αλλαγή του ονόματος και των πολιτών και της γλώσσας.

Όπως είναι γνωστό, η Δύση επιδιώκει συμφωνία μέχρι τη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούλιο, ώστε να καταστεί δυνατή η πρόσκληση για ένταξη της ΠΓΔΜ. Η ένταξη στην Ατλαντική Συμμαχία αποτελεί κεντρική πολιτική προτεραιότητα και για την κυβέρνηση Ζάεφ, αλλά στα Σκόπια ελπίζουν πως οι δυτικές πιέσεις θα στραφούν προς την Αθήνα.

Η ελληνική κυβέρνηση, ωστόσο, έχει ξεκαθαρίσει προς πάσα κατεύθυνση ότι χωρίς συνταγματική αναθεώρηση δεν πρόκειται να συμφωνήσει και τα Σκόπια θα παραμείνουν εκτός ΝΑΤΟ. Τα ογκώδη συλλαλητήρια και η κατηγορηματική άρνηση των ΑΝΕΛ να ψηφίσουν σύνθετη ονομασία υποχρέωσαν το Μαξίμου να κάνει δεύτερες σκέψεις και τον Κοτζιά να εγκαταλείψει την αρχική σπουδή του. Η εμμονή, λοιπόν, στη θέση για συνταγματική αναθεώρηση είναι ένας εύλογος τρόπος αποφυγής και πολιτικού-εκλογικού κόστους και ενδοκυβερνητικής κρίσης και εκτροπής των δυτικών πιέσεων.

Κανονικά, οι Τσίπρας και Ζάεφ θα συναντηθούν εάν στις διαπραγματεύσεις Κοτζιά-Ντιμιτρόφ γεφυρωθεί το χάσμα. Όσο αυτό το ενδεχόμενο, όμως, δεν φαίνεται στον ορίζοντα τόσο σε κέντρα αποφάσεων στη Δύση κερδίζει έδαφος η ιδέα μίας συνάντησης των δύο πρωθυπουργών με σκοπό να άρουν αυτοί το αδιέξοδο. Δυτικοί διπλωμάτες υποστηρίζουν πως ο Ζάεφ είναι και πιο ευέλικτος από τον Ντιμιτρόφ και πιο διατεθειμένος να κάνει βήματα πίσω, προκειμένου να εξασφαλίσει την ένταξη στο ΝΑΤΟ.