Ξεφυλλίζοντας τη μαγική ιστορία των ελληνικών θαλασσών

Ξεφυλλίζοντας τη μαγική ιστορία των ελληνικών θαλασσών… Η χώρα μας, στην Ανατολική Λεκάνη της Μεσογείου, στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, που αποτελείται από μια χερσόνησο και από πλήθος νησιών, νησίδων, βραχονησίδων και βράχων, περιβάλλεται από τρία μεγάλα πελάγη (Αιγαίο, Ιόνιο και Νότιο Κρητικό), έχει πέντε μικρότερα και οκτώ επί μέρους θαλάσσιες περιοχές. Σύμφωνα με την ναυτική γεωγραφία, ωκεανός είναι μια πολύ μεγάλη υγρή επιφάνεια με αλμυρό νερό, που ονομάστηκε έτσι από τον Ηρόδοτο χάρις στον μυθικό Θεό Ωκεανό.

Αρχικά, οι ωκεανοί ήταν τρεις (Ειρηνικός, Ατλαντικός και Ινδικός), ενώ αργότερα προστέθηκαν και οι δύο των πόλων της Γης (Αρκτικός και Ανταρκτικός). Οι ωκεανοί συνολικά καλύπτουν σχεδόν τα τρία τέταρτα (71%) της επιφάνειας της Γης. Μεγάλες υδάτινες εκτάσεις, μικρότερες όμως των ωκεανών, που σχηματίζονται ανάμεσα σε νησιά ή σε μεγάλες εκτάσεις ξηράς, ονομάζονται θάλασσες (π.χ. Μεσόγειος). Όταν η έκτασή τους είναι πιο μικρή, ονομάζονται πελάγη (Ιόνιο, Αιγαίο, Κρητικό), ενώ όταν η έκταση τους περιορίζεται έντονα από τη ξηρά, τότε ονομάζεται κόλπος και η χώρα μας έχει 57 μεγάλους κόλπους.

Οι Έλληνες είναι θαλασσινός λαός και από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν άρρηκτα δεμένοι με τις θάλασσές και τα πελάγη τους. Γεννήθηκαν, μεγάλωσαν και δημιούργησαν πολιτισμό στις θάλασσες τους, και μέσω αυτών τον μετέδωσαν στις γειτονικές χώρες και ηπείρους.
Από τα τρία πελάγη που περιβάλλουν την Ελλάδα, το μεγαλύτερο, το αρχιπέλαγος του Αιγαίου, περιέχει πέντε μεγάλες “πελαγικές” περιοχές και οκτώ μικρότερες, θάλασσες ή κόλπους και αυτό επειδή οι νησιώτες κάτοικοι του Ελλαδικού χώρου, ήθελαν όλοι να έχουν τη δική τους θάλασσα.

Πήραν λοιπόν ονόματα από την μυθολογία και την γεωγραφία και τα έδωσαν στα γειτονικά τους τμήματα του Αιγαιοπελαγίτικου χώρου και έτσι έχουμε το Βόρειο Κρητικό πέλαγος, το Καρπάθιο πέλαγος, τη θάλασσα Ρόδου, τη θάλασσα Καστελόριζου, το Ικάριο, τη θάλασσα Σάμου, το Μυρτώο πέλαγος, την Ευβοϊκή θάλασσα και το Θρακικό πέλαγος. Η υποδιαίρεση αυτή φάνηκε ιδιαίτερα χρήσιμη στη “μετεωρολογία”, η οποία επειδή κάθε θαλάσσια περιοχή έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και καιρούς μπορεί και δίδει ακριβέστερες προγνώσεις στις γεωγραφικές αυτές περιοχές.

Ο σχηματισμός των θαλασσών μας

Από την εποχή του Ανώτερου Καινοζωικού, δηλαδή των τελευταίων 23 εκατομμυρίων χρόνων περίπου και του Κατώτερου Μειόκαινου (Ακουιτάνιο), δηλαδή πριν από 22,5 εκατ. χρόνια, και την εποχή των παγετώνων, η Ευρώπη, η Αφρική και η Ασία ήταν ενωμένες, στη δε Μεσόγειο υπήρχαν δύο ξεχωριστές λιμνοθάλασσες. Μια δυτικά και μια ανατολικά. Στην ανατολική πλευρά, το μέρος που δεν καλυπτόταν από πάγους, αποτελούσε την χώρα της Αιγηίδος που περιλάμβανε τη σημερινή Ελλάδα και μέρος της Μικράς Ασίας.

Η χώρα διασχιζόταν από τον Αιγαίο ποταμό, που ερχόταν από τον Εύξεινο και χυνόταν στην περιοχή Δυτικά της Κρήτης σχηματίζοντας μια θάλασσα. Στην ίδια θάλασσα κατέληγε και ο Αδριατικός, που έχυνε τα νερά του βόρεια της Κέρκυρας και ο Νείλος ποταμός.

 

Όταν άρχισε το λιώσιμο των πάγων προέκυψαν τεράστιες γεωλογικές μεταβολές, συνεπεία των οποίων η καταστροφή του μεγαλύτερου μέρους της Αιγηίδος. Αρχικά βυθίσεις-ανυψώσεις της γης και αργότερα από σεισμούς-ηφαίστεια. Η “Μεσόγειος” κατακλίστηκε με τα νερά του Ατλαντικού και έτσι σχηματίστηκαν τα τρία πελάγη που περικλείουν την Ελλάδα.

Σύμφωνα με τον ΙΜΟ (Διεθνή Υδρογραφικό Οργανισμό, Special Publication No 28, Limits of Oceans and Seas) τα σημεία που προσδιορίζουν τα όρια του Αιγαίου και του Ιονίου πελάγους από το 1952 έχουν ως εξής:

Επειδή το Αιγαίο έχει ένα υπερβολικά μεγάλο αριθμό νησιών, νησίδων, νησιδίων και βράχων, συνολικά 29.372 νησιά, αλλά και πέντε επιμέρους “πελάγη”, δικαιωματικά ονομάστηκε από όλους τους αρχαίους γεωγράφους και χαρτογράφους ως “Αρχιπέλαγος”. Όρος πού προέρχεται από τις λέξεις “άρχων” και “πέλαγος” και που χρησιμοποιείται από τον μεσαίωνα, σε όλους τους χάρτες που εκδιδόταν. Ακόμη και το 1952, το όνομα που αναφέρεται στο κείμενο της διεθνώς αναγνωρισμένης έκδοσης του ΙΜΟ και εμφανίζεται και στους χάρτες του, είναι “Mer Egee (L’ Archipel)”.

Τα νησιά αυτά του Αιγαίου, έγιναν και σχηματίστηκαν από τα νερά του και συνεπώς όλα τα νησιά μεταξύ της ηπειρωτικής Ελλάδας και των Μικρασιατικών ακτών (ελληνικά και τουρκικά), οφείλουν την ύπαρξη τους στη θάλασσα αυτή. Με απλά λόγια: τα νησιά μας κάθονται πάνω στην χώρα της Αιγηίδος και όχι πάνω στην υφαλοκρηπίδα της Μικρασιατικής ακτής!

Το αρχιπέλαγος του Αιγαίου

Το Αρχιπέλαγος μας έχει πέντε μικρότερες πελαγικές περιοχές: Θρακικό, Ικάριο, Μυρτώο, Βόρειο Κρητικό και Καρπάθιο. Ειδικά για το Κρητικό πέλαγος, αυτό περιλαμβάνει την θαλάσσια περιοχή που περιβάλει την Κρήτη και υποδιαιρείται σε δύο, στο βόρειο και στο νότιο.

Παλιά, το βόρειο Κρητικό λεγόταν Κρητικό πέλαγος και το νότιο χωριζόταν στο Αιγύπτιο ανατολικά και στο Λιβυκό δυτικά. Όμως για λόγους απλότητας και αποφυγής παρερμηνειών και παρεξηγήσεων, η θαλάσσια περιοχή νότια της Κρήτης αναφέρεται πλέον σαν Νότιο Κρητικό ενώ η βόρεια, Βόρειο Κρητικό και οι ονομασίες αυτές, από το 1990 και μετά, αποτυπώνονται σε όλους τους χάρτινους και ηλεκτρονικούς ναυτιλιακούς χάρτες της ΥΥ.

Εκτός των πελαγών που προαναφέρθηκαν, υπάρχουν και μερικές άλλες, σχετικά μεγάλες θαλάσσιες περιοχές, που χρησιμοποιούνται ανεπίσημα και κυρίως από την Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία. Τα ονόματα αυτά δεν αποδίδουν την έννοια με την οποία προσδιορίζεται μια θάλασσα.

Η καθιέρωση αυτή των επιπλέον θαλασσίων περιοχών, είναι πολύ χρήσιμη και διευκολύνει τον εντοπισμό μιας περιοχής. Όμως, τα όρια των περιοχών αυτών θα πρέπει να είναι εύκολο να περιγραφούν, να σχεδιαστούν και κυρίως θα πρέπει να ταυτίζονται με αυτά των άλλων θαλασσίων περιοχών. Θα πρέπει να είναι κοινά για όλους που γράφουν ή περιγράφουν, ένα τόπο, μια περιοχή ή μια θάλασσα.

Διεθνές σύστημα ασφάλειας και χάρτες

Το 1972, με πρωτοβουλία των Διεθνών οργανισμών ΙΗΟ (International Hydrographic Organization στο Μονακό) και ΙΜΟ (International Maritime Organization στο Λονδίνο) αποφασίστηκε και το 1974 δημιουργήθηκε η Παγκόσμια Υπηρεσία Προειδοποιήσεων Ναυσιπλοΐας (World-Wide Navigational Warning Service-WWNWS), που καθιέρωσε το Παγκόσμιο Σύστημα Κινδύνου και Ασφάλειας στη θάλασσα (Global Maritime Distress and Safety System-GMDSS).

Το σχέδιο αυτό εγκρίθηκε το 1988 και τέθηκε σε ισχύ το 1992. Έτσι από τότε, η WWNWS συντονίζει όλους τους ανά τον κόσμο κρατικούς φορείς, ήτοι τις ΥΥ που ενημερώνουν σχετικά με τον ασφαλή πλου των πλοίων και τη διόρθωση ναυτικών χαρτών, τις Εθνικές Μετεωρολογικές Υπηρεσίες για προειδοποιήσεις και προβλέψεις καιρού, τα Κέντρα Συντονισμού Διασώσεων (RCC) σε περίπτωση κινδυνεύοντας σκάφους και τη Διεθνή υπηρεσία επιτήρησης Πάγων (IIP) για ενημέρωση επί ύπαρξης παγόβουνων στους ωκεανούς.

Για την καλύτερη διανομή των πληροφοριών αυτών, η υδρόγειος χωρίστηκε σε 21 περιοχές (γεωγραφικές) που ονομάζονται NAVAREA (μετάδοση προειδοποιήσεων Ναυσιπλοΐας) και METAREA (μετάδοση Μετεωρολογικών πληροφοριών) και κάθε περιοχή έχει ένα κράτος στο ρόλο του Συντονιστή. Κάθε μία περιοχή υποδιαιρείται σε υπο-περιοχές (sub-areas) τα όρια των οποίων συνήθως συμπίπτουν με την ΑΟΖ του παράκτιου κράτους,

Ο ρόλος της Ελλάδας

Η Μεσόγειος με την Μαύρη θάλασσα ανήκουν στη NAVAREA ΙΙΙ (Περιοχή ΙΙΙ) με συντονιστή την Ισπανία, ενώ για την περιοχή “Μετεωρολογικών Πληροφοριών METAREA ΙΙΙ”, συντονιστής είναι, για μεν το δυτικό μέρος η μετεωρολογική υπηρεσία της Γαλλίας, ενώ για το ανατολικό η αντίστοιχη της Ελλάδας.

Οι METAREA για διευκόλυνση των διαδικασιών, συνήθως χωρίζονται σε μικρότερες θαλάσσιες περιοχές. Στην Ανατολική Μεσόγειο, για την έκδοση μετεωρολογικών προβλέψεων και ενημερώσεων, υπάρχουν 36 υπο-περιοχές.

Στην υπο-περιοχή μας, το ρόλο του συντονιστή για την συλλογή, επεξεργασία και διαβίβαση των μηνυμάτων NAVTEX (αρχικά λέξεων NAVigational TEXt), έχει η Υδρογραφική Υπηρεσία, που συνεργάζεται στενά με τις συναρμόδιες υπηρεσίες, την ΕΜΥ και το Θάλαμο Επιχειρήσεων του Λιμενικού Σώματος.

Τα εξωτερικά όρια των ελληνικών θαλάσσιων περιοχών, συμπίπτουν με τα διεθνώς καθιερωθέντα όρια της περιοχής FIR Αθηνών, καθώς και με αυτά της περιοχής ευθύνης για την Έρευνα- Διάσωση (SAR) σε περίπτωση ναυτικών και αεροπορικών ατυχημάτων. Η περιοχή Ευθύνης Έρευνας και Διάσωσης της Ελλάδος διαιρείται παραπέρα σε έξη υπο-περιοχές, με τα αντίστοιχα υπο-κέντρα στον Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Χανιά, Ρόδο και Μυτιλήνη.

Κοινή συνεννόηση

Ανακεφαλαιώνοντας, η χώρα μας είναι αυτή που ο Θεός την προίκισε με πλήθος νησιών και θαλασσών. Οι θάλασσες αυτές και τα πελάγη μας, πρέπει να συνεχίσουν να αποτελούν τον δίαυλο μεταφοράς πολιτισμού, πνεύματος αγάπης και ανθρωπιστικών αξιών.

Επειδή όμως είναι πολλές, αναφέρονται συχνά και από πολλούς φορείς, επειδή κάθε δάσκαλος, συγγραφέας, δημοσιογράφος, ερευνητής ή εκδότης χαρτών, από επίσημους ναυτιλιακούς μέχρι τουριστικούς και σχολικούς χάρτες, αναφέρει και εμφανίζει τις ίδιες περιοχές με διαφορετικά ονόματα, εκτιμάται πώς είναι απαραίτητος ο συντονισμός, ίσως από την ΥΥ, όλων των αρμοδίων φορέων, ώστε τα ονόματα των θαλασσίων περιοχών με τα όρια τους, να επανελεγχθούν, να σταθεροποιηθούν και να δημοσιοποιηθούν.

Ιδιαίτερη μέριμνα, πρέπει να ληφθεί από το υπουργείο Παιδείας, ώστε όλα τα εκπαιδευτικά βοηθήματα και ιδιαίτερα οι εργασίες που λαμβάνουν κρατική ή από ΕΕ χρηματοδότηση, να χρησιμοποιούν τα ίδια ονόματα και να έχουν τα ίδια όρια. Δεν είναι δυνατόν να βλέπουμε σε κάθε βιβλίο, σύγγραμμα ή άρθρο τα ίδια ονόματα με διαφορετικά όρια, ούτε και να έχουμε ακόμη βιβλία και χάρτες που να έχουν το Νότιο κρητικό πέλαγος χωρισμένο και να το αναφέρουν σαν Λιβυκό ή Αιγυπτιακό Πέλαγος.

Κάτι τέτοιο εκτός από σύγχυση, μόνο προβλήματα μπορεί να δημιουργήσει. Με τα γειτονικά μας προς νότο κράτη, δεν είχαμε ποτέ πρόβλημα και οι σχέσεις μας ήταν και είναι, αγαθές. Όμως, επειδή η περιοχή μας είναι στη Νοτιοανατολική Λεκάνη της Μεσογείου, που πολλά συμφέροντα υπάρχουν και πολλές δραστηριότητες λαμβάνουν και θα λαμβάνουν χώρα, ίσως να αναδυθεί κάποιο πρόβλημα και αυτό καλό είναι, να το προλάβουμε.

Δεν είναι δυνατόν να βλέπουμε σε κάθε βιβλίο, σύγγραμμα ή άρθρο τα ίδια ονόματα με διαφορετικά όρια, ούτε και να έχουμε ακόμη βιβλία και χάρτες που να έχουν το Νότιο κρητικό πέλαγος χωρισμένο και να το αναφέρουν σαν Λιβυκό ή Αιγυπτιακό Πέλαγος. Κάτι τέτοιο εκτός από σύγχυση, μόνο προβλήματα μπορεί να δημιουργήσει. Όταν λέμε “Ικάριο πέλαγος” αυτόματα συλλογιζόμαστε: Η Ικαρία είναι στην Ελλάδα άρα το πέλαγος είναι Ελληνικό! Τι θα πούμε αν από μόνοι μας τους δίνουμε ονόματα που παραπέμπουν σε άλλα κράτη; Είναι λογικό;

Βέβαια, με τα γειτονικά μας προς νότο κράτη, δεν είχαμε ποτέ πρόβλημα και οι σχέσεις μας ήταν και είναι, αγαθές. Όμως, επειδή η περιοχή μας είναι στη Νοτιοανατολική Λεκάνη της Μεσογείου, που πολλά συμφέροντα υπάρχουν και πολλές δραστηριότητες λαμβάνουν και θα λαμβάνουν χώρα, ίσως μελλοντικά να αναδυθεί κάποιο πρόβλημα και αυτό καλό είναι, να το προλάβουμε.