Χωρικά ύδατα: κάλλιο πέντε και στο χέρι, αλλά όχι μόνο στο Ιόνιο

Όπως ανακοινώθηκε στην τελετή παράδοσης-παραλαβής του υπουργείου Εξωτερικών, το κύκνειο άσμα του υπουργού Κοτζιά είναι η απόφαση να επεκτείνει τα χωρικά ύδατα από τα έξι στα 12 μίλια από τους Οθωνιούς (βορείως της Κέρκυρας), μέχρι τα Αντικύθηρα (μεταξύ νοτίου Πελοποννήσου και βορειοδυτικής Κρήτης). Ο Κοτζιάς είχε δώσει στίγμα των προθέσεών του με μία αναφορά κατά τη διάρκεια συνέντευξής του στην ΕΡΤ τον περασμένο Δεκέμβριο.

Όπως είναι γνωστό, σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας, κάθε παράκτιο κράτος έχει δικαίωμα να επεκτείνει μονομερώς τα χωρικά ύδατα μέχρι τα 12 μίλια. Εάν η Ελλάδα ασκούσε αυτό το δικαίωμά της, θα ακύρωνε σε πολύ μεγάλο βαθμό τις τουρκικές επεκτατικές διεκδικήσεις, επειδή το Αιγαίο θα άλλαζε μορφή. Τα  διεθνή ύδατα θα περιορίζονταν δραστικά, άρα ένα πολύ μεγάλο τμήμα του πελάγους θα γινόταν ελληνική θάλασσα. Μεταξύ των άλλων, θα έλυνε πρακτικά και το ζήτημα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας σ’ αυτή την περιοχή, αφού θα έμεναν σχετικά μικρές θαλάσσιες περιοχές (κυρίως στο βόρειο Αιγαίο και λιγότερο στα βόρεια της Κρήτης) προς οριοθέτηση.

Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο οι Τούρκοι έσπευσαν να αποτρέψουν την Αθήνα από το να ασκήσει το νόμιμο συμβατικό δικαίωμά της, χαρακτηρίζοντας αιτία πολέμου (casus belli) την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια. Για την ακρίβεια, τον Ιούνιο του 1995 η τουρκική Εθνοσυνέλευση εξουσιοδότησε την κυβέρνηση να λάβει ακόμα και στρατιωτικά μέτρα για να εμποδίσει την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων. Είχαν επίγνωση ότι, εάν γινόταν η επέκταση, η επιχείρηση έγερσης μονομερών επεκτατικών διεκδικήσεων στο Αιγαίο, που προωθούν συστηματικά από το 1973, θα κατέρρεε.

Από τότε η Αθήνα ισχυρίζεται δημοσίως ότι διατηρεί ακέραιο το δικαίωμά της και θα το ασκήσει όποτε αυτή κρίνει. Πρόκειται για μια προσχηματική δήλωση, η οποία διατηρεί κάποια αξία. Είναι σαφές, ωστόσο, πως όταν ένα δικαίωμα δεν ασκείται για πολλά χρόνια, όπως στην περίπτωσή μας, χάνει την ισχύ του. Η άσκησή του γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη.

Διαπραγμάτευση για τα χωρικά ύδατα

Δεν είναι τυχαίο, βεβαίως, ότι κατά σειρά οι κυβερνήσεις Σημίτη, Κώστα Καραμανλή και Γιώργου Παπανδρέου, στο πλαίσιο των ελληνοτουρκικών διερευνητικών επαφών, έχουν διαπραγματευθεί με την Άγκυρα το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων. Κι αυτό παρότι (σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο) πρόκειται για ένα δικαίωμα, το οποίο κάθε παράκτιο κράτος ασκεί μονομερώς και δεν έχει καμία υποχρέωση να το διαπραγματευθεί με τα γειτονικά κράτη. Όταν, άλλωστε, η απόσταση μεταξύ δύο κρατών είναι μικρότερη των 24 μιλίων, τότε εφαρμόζεται η αρχή της μέσης γραμμής.

Στο κέντρο εκείνων των διαπραγματεύσεων (στο πλαίσιο των διερευνητικών επαφών) ήταν μια φόρμουλα ελληνικών χωρικών υδάτων πολλαπλού εύρους. Συγκεκριμένα, σε περιοχές αδιάφορες για την Τουρκία (π.χ. στο Ιόνιο, στο Λιβυκό και στο Μυρτώο) η Ελλάδα θα επεκτείνει τα χωρικά ύδατά της στα 12 μίλια. Στις γειτνιάζουσες με την Τουρκία θαλάσσιες περιοχές τα ελληνικά χωρικά ύδατα θα παραμείνουν στα έξι μίλια. Ας σημειωθεί ότι –σύμφωνα πάντα με την ίδια φόρμουλα– ο ελληνικός εναέριος χώρος από 10 μίλια που είναι σήμερα θα προσαρμοσθεί για να ταυτίζεται με το κατά περιοχή εύρος των χωρικών υδάτων.

Πριν πολλά χρόνια, είχα γράψει: «Από τη στιγμή που η Αθήνα έχει κακώς επιλέξει να διαπραγματευθεί με την Άγκυρα το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων, τουλάχιστον ας το διαπραγματευθεί σωστά. Η Αθήνα έπρεπε εξαρχής να έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια σ’ όλες τις περιοχές που δεν γειτνιάζουν με την Τουρκία και στη συνέχεια να διαπραγματευθεί με την Άγκυρα ένα συμβιβασμό για το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων στις περιοχές που γειτνιάζουν.

»Εάν το είχε κάνει, οι μη γειτνιάζουσες με την Τουρκία θαλάσσιες περιοχές θα είχαν βγει εκτός διαπραγμάτευσης, ενώ τώρα η Άγκυρα ζητάει να μην υπάρξει καμία επέκταση στο ανατολικό Αιγαίο, προσφέροντας(;) σαν αντάλλαγμα την αποδοχή της επέκτασης στο Ιόνιο και στο Λιβυκό! Προσφέρει, δηλαδή, αυτό που η Ελλάδα μπορεί να κάνει μόνη της, χωρίς η Τουρκία να έχει το παραμικρό πρόσχημα αντίδρασης, αφού δεν γειτνιάζει με τις θαλάσσιες αυτές περιοχές». Τη θέση αυτή είχα επανειλημμένως διατυπώσει σε άρθρα και την συμπεριέλαβα στην ενότητα “Δώδεκα μίλια και casus belli” στο βιβλίο “Μετά τον Ερντογάν τι;” (Απρίλιος 2013, εκδόσεις Πατάκη).

Προσχήματα και φοβικό σύνδρομο

Ο Κοτζιάς δεν είχε μιλήσει στην τότε συνέντευξή του τόσο καθαρά. Τώρα, ορίζεται η επέκταση των χωρικών υδάτων, όπως προαναφέραμε, στο τόξο Οθωνιοί-Αντικύθηρα. Δεν διευκρινίσθηκε τι θα πράξει η κυβέρνηση Τσίπρα στην Κρήτη, στο δυτικό Αιγαίο και βεβαίως στο ανατολικό. Προτίθεται να διαπραγματευτεί με την Άγκυρα το εύρος των χωρικών υδάτων στις ανωτέρω περιοχές; Θα το πράξει μόνο για τις περιοχές που γειτνιάζουν με την Τουρκία (ανατολικό Αιγαίο), ή απλώς θα αφήσει τα πράγματα ως έχουν σήμερα;

Η Αθήνα δεν είχε μέχρι τώρα προχωρήσει σε κατά περιοχή επέκταση στα 12 μίλια, με το επιχείρημα ότι, εάν το έκανε, θα ήταν σαν να παραδεχόταν ότι το Αιγαίο είναι ειδική θάλασσα. Ως εκ τούτου, θα έδινε υπόσταση στον τουρκικό ισχυρισμό ότι πρέπει να ισχύσουν ειδικές διευθετήσεις. Αυτό το επιχείρημα επικαλέσθηκε και ο Βαγγέλης Βενιζέλος για να ασκήσει κριτική στην εξαγγελία Κοτζιά-Τσίπρα.

Αυτό το επιχείρημα θα ήταν άξιο συζήτησης εάν η Αθήνα δεν είχε ήδη αποδεχθεί ως βάση διαπραγμάτευσης την προαναφερθείσα φόρμουλα των χωρικών υδάτων διαφορετικού εύρους και πραγματικά ήταν αποφασισμένη να ασκήσει το δικαίωμά της για επέκταση στα 12 μίλια. Ο Βενιζέλος, μάλιστα, ήταν υπουργός σε κυβερνήσεις που διαπραγματεύθηκαν με την Άγκυρα ένα δικαίωμα που σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο ασκείται μονομερώς από κάθε κράτος. Το γεγονός ότι η Αθήνα το διαπραγματεύθηκε δεν είναι έμπρακτη αναγνώριση ότι το Αιγαίο είναι ειδική θάλασσα, όπου δεν ισχύουν οι κανόνες του διεθνούς δικαίου;

Στην πραγματικότητα, οι ελληνικές κυβερνήσεις διαπραγματεύθηκαν με την Άγκυρα όχι επειδή θεωρούν το Αιγαίο ειδική θάλασσα, αλλά επειδή υπέκυψαν -έστω κι αν δεν το ομολογούν- στον εκβιασμό του τουρκικού casus belli. Αυτή είναι η πραγματικότητα και δεν αλλάζει από τη ρητορική ότι η Ελλάδα διατηρεί το δικαίωμά της να επεκτείνει τα χωρικά ύδατά της όποτε το κρίνει.

Προσχηματικό επιχείρημα

Από τη στιγμή που η Αθήνα δεν είναι αποφασισμένη να ασκήσει το δικαίωμά της και που έχει στο παρελθόν διαπραγματευθεί τη φόρμουλα των χωρικών υδάτων διαφορετικού εύρους, το επιχείρημα που επανέλαβε ο Βενιζέλος είναι προσχηματικό. Η πραγματική αιτία είναι το φοβικό σύνδρομο της ελληνικής πολιτικής ελίτ για ενδεχόμενο θερμό επεισόδιο και η συνακόλουθη απροθυμία της να κάνει οτιδήποτε δυνητικά θα ενοχλούσε την Άγκυρα.

Ας σημειωθεί ότι η Τουρκία στις βόρειες (Μαύρη Θάλασσα) και στις νότιες ακτές της (Ανατολική Μεσόγειο) έχει επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 μίλια. Δεν τα έχει, βεβαίως, επεκτείνει στις δυτικές ακτές της (Αιγαίο), επειδή η ίδια δεν θα είχε αξιόλογο όφελος και κυρίως γιατί εάν τα επέκτεινε δεν θα μπορούσε να εμποδίσει την Ελλάδα να πράξει το ίδιο.

Περιοχές, στις οποίες μπορεί η Αθήνα να επεκτείνει τα χωρικά ύδατα στα 12 μίλια δεν είναι μόνο το τόξο από τους Οθωνιούς μέχρι τα Αντικύθηρα. Είναι βεβαίως το Λιβυκό και κάλλιστα μπορούν να συμπεριληφθούν σ’ αυτή την κατηγορία οι βόρειες ακτές της Κρήτης και το δυτικό Αιγαίο (η γραμμή Θερμαϊκός-Εύβοια-Αττική-δυτική Πελοπόννησος). Εάν δεν προχωρήσει, έστω σε δεύτερη φάση αλλά όχι με χρονική καθυστέρηση, στην επέκταση σ’ αυτές τις περιοχές, η Αθήνα θα έχει εμμέσως πλην σαφώς αποδεχθεί ότι γι’ αυτές τις περιοχές η Άγκυρα έχει λόγο και ως εκ τούτου θα καταστούν κάποια στιγμή αντικείμενο διαπραγμάτευσης.

Αντιθέτως, εάν κατοχυρωθούν σύντομα χωρικά ύδατα 12 μιλίων σ’ όλες αυτές τις περιοχές, η όποια άτυπη διαπραγμάτευση με την Άγκυρα θα αφορούσε μόνο το ανατολικό και κεντρικό Αιγαίο, ουσιαστικά τα χωρικά ύδατα της Ανατολικής Μακεδονίας, της Θράκης και των νησιών. Και βεβαίως, η όποια ενδεχόμενη συμφωνία θα ήταν φυσιολογικά κάπου στη μέση δηλαδή στη ζώνη των 8-10 μιλίων.

Το βαθύ ρήγμα στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις προσφέρει μία ευκαιρία για την ανάληψη πρωτοβουλίας από την Αθήνα προς την κατεύθυνση επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια στις περιοχές που δεν γειτνιάζουν με την Τουρκία. Ειδικά εάν έχει προηγηθεί μία συνεννόηση και με την Ουάσιγκτον και με τους μεγάλους Ευρωπαίους εταίρους. Η Ελλάδα, άλλωστε, δεν έχει κανένα πρόβλημα να είναι γενναιόδωρη στην καθιέρωση διαδρόμων ελεύθερης ναυσιπλοΐας, ώστε να κάμψει ενδεχόμενες δυτικές αντιδράσεις τέτοιου χαρακτήρα.