Υδρογονάνθρακες και στρατηγικές στην Ανατολική Μεσόγειο

Η υπογραφή συμφωνίας για την παροχή αερίου, ενέχει θέση διεθνούς συμφωνίας, με βαρύτατες κυρώσεις σε περίπτωση αθέτησης παράδοσης. Οι προβλεπόμενες κυρώσεις επισείουν πολύ υψηλά ασφάλιστρα κινδύνου, το κόστος των οποίων μετακυλίεται στην εμπορική τιμή πώλησης του προϊόντος. Ο τρόπος, με τον οποίο οι υδρογονάνθρακες θα αξιοποιηθούν επηρεάζει ποικιλοτρόπως την Ελλάδα και την Κύπρο.

Οι ισχύουσες σήμερα συμφωνίες προμήθειας αερίου της Τουρκίας έχουν ημερομηνία λήξης. Η μεν συμφωνία προμήθειας από το Ιράν από όπου προμηθεύεται το 25% των αναγκών της, λήγει το 2027. Η δε από την Ρωσία από την οποία προμηθεύεται το 55% των αναγκών της, λήγει το 2023. Η επικείμενη λήξη της Σύμβασης Τουρκίας-Ρωσίας εκτιμάται ότι είναι μία από τις αιτίες που οδήγησαν τη ρωσική εταιρεία Gazprom να πουλήσει πρόσφατα τα δικαιώματά της (μερίδια) στην αντίστοιχη τουρκική εταιρεία Bosphorus Gaz και να απαγκιστρωθεί από την τουρκική αγορά.

Πιθανόν η απομάκρυνση της ρωσικής εταιρείας είναι δείκτης ότι προβλέπονται αναταράξεις στην απρόσκοπτη συνέχιση της συνεργασίας Τουρκίας-Ρωσίας και της προμήθειας αερίου με την υπογραφή νέας συμφωνίας, πριν το 2023, όταν θα λήξει η ισχύουσα. Επιπλέον των ανωτέρω, η Ρωσία είναι προληπτικά προετοιμασμένη είτε να αντιμετωπίσει την κατάσταση διακοπής προμήθειας της Τουρκίας με ρώσικο φυσικό αέριο, είτε την διακοπή διέλευσης ρωσικού αερίου μέσω αγωγών που διέρχονται από την Τουρκία.

Ο διπλασιασμός παροχής ρωσικού αερίου προς την Ευρώπη μέσω του δεύτερου αγωγού που κατασκευάστηκε στον Βορρά (North Stream), είναι μία ένδειξη της ρωσικής προετοιμασίας για αντιμετώπιση της κατάστασης που περιγράφηκε. Επίσης, είναι μία επιπλέον ένδειξη της λυκοφιλίας και της έλλειψης εμπιστοσύνης της Ρωσίας προς την τουρκική ηγεσία.

Επισημαίνεται ότι η ετήσια ποσότητα ρώσικου αερίου που διέρχεται από αγωγούς στην Τουρκία υπολογίζεται σε 10 δισ. κυβικά μέτρα, ακριβώς όση υπολογίζεται ότι θα είναι η ετήσια παραγωγή της Αιγύπτου το 2018. Το 2019 υπολογίζεται ότι η παραγωγή φυσικού αερίου της Αιγύπτου, ως εναλλακτικός εξαγωγέας, θα διπλασιαστεί στα 20 δισ. κυβικά μέτρα, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα υπεραποθέματα που πρόσφατα ανακαλύφθηκαν. Για την εμπορική εκμετάλλευση αυτών θα απαιτηθεί περίπου μία δεκαετία.

Σοκαριστική εξέλιξη

Μία πιθανή εξέλιξη αυτής της μορφής θα είναι σοκαριστική για την οικονομία της Τουρκίας, αφού για να καλύψει τις ανάγκες της, θα πρέπει άμεσα να εξεύρει νέο προμηθευτή, με νέες τρέχουσες εμπορικές τιμές προμήθειας του φυσικού αερίου. Αυτό επεξηγεί εν μέρει την αγωνία, με την οποία η Τουρκία επιθυμεί διακαώς να βάλει χέρι στα πιθανά αποθέματα της Ανατολικής Μεσογείου, ιδίως στην ΑΟΖ της Κύπρου. Βέβαια, για να δοθεί μία ένδειξη της τάξης των μεγεθών, τα αποθέματα στην κυπριακή ΑΟΖ στα κοιτάσματα Αφροδίτη και Καλυψώ, όπως έχουν εκτιμηθεί μέχρι σήμερα, επαρκούν για να τροφοδοτήσουν τις ανάγκες της ΕΕ για ένα μόνο χρόνο.

Οι επικείμενες πιθανές γεωτρήσεις από το τουρκικό γεωτρύπανο Πορθητής στην Ανατολική Μεσόγειο, είναι ένδειξη της αγχώδους πολιτικής της τουρκικής ηγεσίας να δημιουργήσει τετελεσμένα για μελλοντική αξιοποίηση στη μοιρασιά. Εκτιμάται ότι το μοίρασμα της πίτας στους υδρογονάνθρακες της κυπριακής ΑΟΖ θα επιχειρηθεί μέσω της νέας προσπάθειας εξεύρεσης λύσης στο Κυπριακό ζήτημα. Η Τουρκία ήδη απροκάλυπτα προβάλει τις εθνικές της επιδιώξεις στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων, εις βάρος του συμφέροντος των Τουρκοκυπρίων, τους οποίους χρησιμοποιεί απλώς ως αιχμή του δόρατος στις σχετικές επιδιώξεις της.

Σχετικά με τo Ισραήλ, θα απαιτηθούν 7 έως 10 χρόνια για την πλήρη εκμετάλλευση των αποθεμάτων στην δική του ΑΟΖ. Πληροφοριακά, το Ισραήλ μπορεί να παρέχει ετησίως 64 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου προς την Αίγυπτο μέσα στην επόμενη δεκαετία, μέχρι να αξιοποιηθούν τα πρόσφατα ανακαλυφθέντα μεγάλα αποθέματα αερίου στην αιγυπτιακή ΑΟΖ, καθώς και 3 δισ κυβικά μέτρα αερίου προς την Ιορδανία.

Ο κίνδυνος του ιρανικού πετρελαίου

Σχετικά με την επίλυση του Κυπριακού, που εν δυνάμει θα επιλύσει και το θέμα διαχείρισης της κυπριακής ΑΟΖ, Ισραηλινοί εμπειρογνώμονες έχουν εκφράσει την άποψη ότι το Κυπριακό ή θα μείνει στάσιμο, ή θα επιλυθεί με δύο ανεξάρτητα κράτη. Τούτο διότι προτιμούν να συνδιαλέγονται με μία ελληνοκυπριακή κυβέρνηση, παρά να υποχρεωθούν έστω και περιοδικά να συνδιαλέγονται με μία τουρκοκυπριακή που θα ελέγχεται από την Τουρκία.

Η έρευνα και η εκμετάλλευση των όποιων αποθεμάτων υδρογονανθράκων στις ΑΟΖ της Παλαιστίνης, του Λιβάνου και της Συρίας, εκτιμάται ότι θα καθυστερήσει, μέχρις ότου επιλυθούν τα εκκρεμή θέματα εσωτερικής και περιφερειακής ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή.

Η αδειοδότηση εταιρειών για την έναρξη ερευνών σε στόχους στην Δυτική Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης της δυτικής-νοτιοδυτικής Κρήτης, εκτιμάται ότι είναι σε πολύ πρώιμο στάδιο. Τούτο, διότι σύμφωνα με εμπειρογνώμονες, θα απαιτηθούν περίπου οκτώ χρόνια για την ολοκλήρωση των ερευνών (exploration stage), πέντε χρόνια για την ανάπτυξη (development) και περίπου εικοσιπέντε χρόνια για την άντληση.

Επισημαίνεται ότι ο προγραμματισμός αυτός θα είναι βιώσιμος και υλοποιήσιμος, υπό την προϋπόθεση ότι οι περιορισμοί (embargo) εις βάρος του Ιράν, θα εξακολουθήσουν να είναι σε ισχύ για τα επόμενα 30 έως 40 χρόνια. Διότι σε περίπτωση ραγδαίας αλλαγής των ισορροπιών ασφάλειας στην Μέση Ανατολή, είναι δυνατόν να κατακλύσει την αγορά φτηνό ιρανικό αέριο, γεγονός που θα κάνει ασύμφορη οικονομικά την εξόρυξη υδρογονανθράκων στην Ελλάδα ειδικά από μεγάλο βάθος.

Η πολιτική των αγωγών

Πριν ολοκληρωθούν οι προβλεπόμενες γεωτρήσεις για την επιβεβαίωση της ακριβούς ποσότητας αξιοποιήσιμων αποθεμάτων αερίου, ξεκίνησαν οι συζητήσεις για τους πιθανούς τρόπους μεταφοράς του προς τους καταναλωτές, που με προτεραιότητα είναι η διψασμένη για ενέργεια ευρωπαϊκή αγορά.

Η μελλοντική μεταφορά ισραηλινού αερίου μέσω Τουρκίας, είναι κατασκευαστικά ευκολότερη, οικονομικά εφικτή και υλοποιήσιμη, σε αντίθεση με τον θρυλούμενο αγωγό EastMed που έχει αποσπάσει την πολιτική βούληση των Ευρωπαίων. Προϋπόθεση για να είναι ανοικτό το παράθυρο ευκαιρίας για την κατασκευή του, είναι τα κοινά σύνορα στις ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου, δύο μελών της ΕΕ.

Το σχέδιο διέλευσης μέσω Τουρκίας δεν προχωράει, διότι είναι πολιτικά ριψοκίνδυνο. Συγκεκριμένα, όπως δήλωσαν Ισραηλινοί και Αμερικανοί εμπειρογνώμονες, τα ασφάλιστρα κινδύνου για την κατασκευή και λειτουργία ενός αγωγού από την ΑΟΖ του Ισραήλ μέσω Τουρκίας, είναι κατ’ ελάχιστον τριπλάσια από οποιαδήποτε άλλη δρομολόγηση θα ήταν δυνατόν να επιλεγεί.

Η εκτίμηση των υψηλών ασφαλίστρων βασίζεται αφενός στην έλλειψη εμπιστοσύνης προς την σημερινή τουρκική κυβέρνηση, σε συνδυασμό με την οικονομική κατάσταση, την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την κακή εφαρμογή των νόμων, την καταπάτηση της ελευθερίας του Τύπου. Ένας επιπλέον ουσιαστικός παράγοντας που θεωρείται ότι θα επιδράσει αρνητικά, είναι η ισλαμικής ιδεολογίας διδασκαλία σε όλα τα στάδια εκπαίδευσης στην Τουρκία. Το γεγονός αυτό εκτιμάται ότι θα οδηγήσει στο μέλλον σε υπέρμετρο αντισημιτισμό και αρνητικό κλίμα για ισραηλινές ή και αμερικανικές επενδύσεις στην Τουρκία.

Ξεκαθαρίζοντας τις συμφωνίες

Για να μπουν τα πράγματα στη θέση τους, πρέπει να γίνει ξεκάθαρο ότι οι συμφωνίες για την κατασκευή αγωγών μεταφοράς υδρογονανθράκων, χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, που είναι οι ακόλουθες:

• Πρώτον, οι πολιτικές συμφωνίες, διμερείς και πολυμερείς. Οι συμφωνίες αυτής της κατηγορίας, επιβεβαιώνουν την πολιτική βούληση των συμβαλλομένων. Είναι δηλαδή πολιτικού και όχι ουσιαστικού περιεχομένου. Πρωταρχικός σκοπός τους είναι να προετοιμάσουν το έδαφος, εάν οι επενδυτικές εταιρείες επιδείξουν σχετικό ενδιαφέρον για την κατασκευή των αγωγών. Επίσης, σκοπεύουν να διατηρούν το θέμα σε υψηλή ετοιμότητα και επικαιρότητα, ώστε να δημιουργείται ένα αίσθημα ελπίδας και ευφορίας στους πολίτες, με ψηφοθηρικό επιζητούμενο από την κάθε προσυπογράφουσα κυβέρνηση.
• Δεύτερον, οι εμπορικές συμφωνίες που υπογράφονται από εταιρείες, οι οποίες αποφασίζουν να επενδύσουν για την κατασκευή, εκμετάλλευση και συντήρηση των αγωγών. Τις εμπορικές αυτές συμφωνίες είναι πιθανόν να προσυπογράφουν και κυβερνήσεις ενδιαφερομένων χωρών, ιδίως εάν περιλαμβάνονται στις εμπορικές συμφωνίες δεσμευτικοί όροι για τις χώρες, που συντελούν στην βιωσιμότητα των αγωγών, τόσο εμπορικά όσο και την εξασφάλιση θεμάτων ασφαλείας και φυσικής προστασίας. Επίσης, καθορίζονται τα «δικαιώματα» (royalties) και άλλα διαδικαστικά θέματα. Η πρακτική έχει αποδείξει ότι μόνο ένα 5 έως 10% των πολιτικών συμφωνιών ολοκληρώνονται με την υπογραφή των αντίστοιχων εμπορικών συμφωνιών και υλοποίηση των επενδύσεων.

Κατόπιν των ανωτέρω, καθίσταται σαφές ότι η Ελλάδα έχει πολύ δρόμο να διανύσει στο θέμα εντοπισμού και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων. Αυτό, όμως, δεν πρέπει να κουράσει και να εκτρέψει από την υπερκομματική εμμονή στον σκοπό για την τελική επιτυχία. Διότι όπως έγραψε ο Paulo Coelho στο έργο του Αλχημιστής, πριν από περίπου 25 χρόνια: «αν θέλεις κάτι πολύ, όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να το πετύχεις».