Στο χείλος του γκρεμού το κράτος των Σκοπίων

Η συμφωνία της Αχρίδας που υπεγράφη τον Αύγουστο του 2001 μεταξύ του συνόλου των σλαβομακεδονικών και αλβανικών πολιτικών κομμάτων της ΠΓΔΜ, υπό την καθοδήγηση και πίεση της ΕΕ και των ΗΠΑ, προκάλεσε μια ουσιαστική μεταβολή στη δομή της κρατικής υπόστασης της γειτονικής μας χώρας και ταυτόχρονα στη νομή της εξουσίας. Ο Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός (NLA) μετετράπη στο βασικό πολιτικό κόμμα των αλβανών (DUI) με πρόεδρο τον χαρισματικό Αλί Αχμέτι.

Δεν θα σταθώ στις επιμέρους πρόνοιες της συμφωνίας της Αχρίδας. Όπως κάθε συμφωνία, διμερής , πολυμερής ή διεθνής, συνομολογείται υπό δεδομένες συνθήκες και συσχετισμούς δυνάμεων. Έχοντας, όμως, από πρώτο χέρι έγκυρη και συνεχή πληροφόρηση για τα τεκταινόμενα στον βόρειο γείτονά μας, πρέπει να ομολογήσω ότι αρκετά από τα αιτήματα του αλβανικού πληθυσμού ήταν λογικά. Κυρίως όσον αφορά την χρήση της αλβανικής γλώσσας και ειδικότερα την εξασφάλιση πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στην αλβανική.

Πρώτος και κύριος στόχος των Αλβανών ήταν και παραμένει η ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ (κυρίως) και στην ΕΕ. Την προοπτική αυτή ανέτρεψε λόγω της επιλογής μιας πρωτόγονης αλυτρωτικής πολιτικής απέναντι στην Ελλάδα ο πρωθυπουργός Νίκολα Γκρουέφσκι. Ο ξυλοδαρμός από Σλαβομακεδόνες παραστρατιωτικούς του Σλαβομακεδόνα αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης μέσα στην αίθουσα του Κοινοβουλίου των Σκοπίων, αποτελεί την επιτομή της πόλωσης και των ψευδαισθήσεων που συστηματικά καλλιέργησε η κυρίαρχη πολιτική τάξη της ΠΓΔΜ για μια δεκαετία.

Σήμερα διαλύονται στα Σκόπια τα αγάλματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και οι συμβολισμοί μιας εθνικής ταυτότητας που αναζητούσαν μέσω της επίσημης πολιτικής του εξαρχαϊσμού. Ο αλβανικός πληθυσμός αρνήθηκε να λάβει μέρος στο δημοψήφισμα της 8ης Σεπτεμβρίου 1991, με το οποίο η πρώην σοσιαλιστική ομόσπονδη Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας έγινε ανεξάρτητο κράτος με την συνταγματική ονομασία «Republika Makedohnjia» (“Δημοκρατία της Μακεδονίας”). Χρησιμοποιώ την σλαβομακεδονική διατύπωση της ονομασίας, διότι έτσι αναφέρεται στο σύνταγμά της γραμμένο στο κυριλλικό αλφάβητο.

Οι Αλβανοί των δυτικών περιοχών της χώρας (Τέτοβο, Γκόστιβαρ, Ντέμπαρ) ανακήρυξαν την δική τους Δημοκρατία με την ονομασία «Δημοκρατία της Ιλλυρίδας». Ο θεωρούμενος ως μετριοπαθής πρόεδρος Κίρο Γκλιγκόρωφ δεν έδινε την εντύπωση να αντιμετωπίζει θετικά τις προτάσεις των μεσολαβητών της διεθνούς κοινότητας (ΟΑΣΕ) Γκέρτ Άρενς και Μαξ Βάν Ντερ Στούλ για την αλβανική γλώσσα και την ίδρυση αλβανικής πανεπιστημιακής σχολής στο πλαίσιο του πανεπιστημίου των Σκοπίων.

Το Προοίμιο του Συντάγματος του 1991 αποτέλεσε την ρίζα του κακού, καθιστώντας την πολυπληθή αλβανική κοινότητα «πολίτες δεύτερης κατηγορίας», όπως συνήθιζε να λέγει ο ιστορικός ηγέτης των Αλβανών Άρμπεν Τζαφέρι. Θυμίζω ότι πέραν του ονόματος, το Προοίμιο του Συντάγματος και άλλα άρθρα του (για παράδειγμα το άρθρο 49) προκάλεσαν και εξακολουθούν να προκαλούν την αντίδραση της Ελλάδος.

Ουδέποτε θεώρησα ότι η συμφωνία της Αχρίδας ήταν το τέλος. Αντίθετα, ήταν ένας σημαντικός σταθμός στην προσπάθεια θεραπείας ενός πολωτικού και συγκρουσιακού ιού που είναι ενδημικός. Αντίθετα από όσα υποστηρίζουν οι Σλαβομακεδόνες πολιτικοί, καθώς και τα γνωστά για τις αλυτρωτικές βλέψεις τους μέλη της Ακαδημίας Επιστημών των Σκοπίων (MANU), ο ιός δεν εισάγεται ούτε από την Ελλάδα, ούτε από την Βουλγαρία, ούτε από την Αλβανία.

Στις 24 Ιουνίου 2011 σε μια συνέντευξη στην ανεξάρτητη (τότε) εφημερίδα των Σκοπίων Utrinski Vesnik, ρωτήθηκα κατά πόσον η συμφωνία της Αχρίδας έδωσε οριστική απάντηση στο αλβανικό ζήτημα. Η απάντηση μου έξι χρόνια πριν ήταν η ακόλουθη:

Πρώτον: Το όχι μου είναι κατηγορηματικό. Τα πράγματα είναι μεν καλύτερα για τους Αλβανούς σε σύγκριση με την κατάσταση, στην οποία βρίσκονταν τα πολιτικά δικαιώματα και η ισότητα στο παρελθόν. Ωστόσο, από στρατηγικής άποψης οι Αλβανοί στην χώρα σας είναι όμηροι της πολιτικής εξαρχαϊσμού και της ανυπαρξίας προοπτικής ένταξης στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ.

Δεύτερον: Ο μοναδικός τρόπος οριστικής σταθεροποίησης του κράτους είναι τα αλβανικά πολιτικά κόμματα από κοινού να υπογράψουν πολιτική πλατφόρμα, υπογραμμίζοντας ότι προτεραιότητά τους είναι η επίλυση του προβλήματος του ονόματος με την Ελλάδα. Μία τέτοια κίνηση θα επιτρέψει την ένταξη στο ΝΑΤΟ και την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ ευθύς ως υπάρξει συμφωνία με την Ελλάδα για το όνομα.

Τρίτον: Θεωρώ ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας σας οι εθνικής καταγωγής Αλβανοί κρατούν στα χέρια τους το κλειδί του μέλλοντος της χώρας σας. (Οι θέσεις μου αυτές σε συνδυασμό με μια συνολική πρόταση  για τις σχέσεις της Ελλάδος με την ΠΓΔΜ και τον αλβανικό παράγοντα στα Βαλκάνια περιλαμβάνονται εκτενώς στο βιβλίο μου «Οράματα και Χίμαιρες – Διαδρομές ενός Διπλωμάτη» (Εκδόσεις Ι.Σιδέρης, 2016) και «Η άλλη κρίση – η μαρτυρία ενός πρέσβη» (Εκδόσεις Ινφογνώμων, 2013).

Η Ελλάδα υποχρεώθηκε σε μια απαξιωτική για φίλη και σύμμαχο χώρα μεταχείριση από τις ΗΠΑ τον Νοέμβριο του 2004. Θυμίζω ότι με πρόσχημα την ανάγκη να υπερψηφιστεί από τους Σλαβομακεδόνες το πακέτο των συνταγματικών αναθεωρήσεων που επέβαλε η συμφωνία της Αχρίδας, η Ουάσινγκτον προσέφερε ως αντάλλαγμα την συνταγματική ονομασία.

Πέραν των δικαιολογημένων αντιδράσεων, διαμαρτυριών και αποριών που προκάλεσε στην Ελλάδα η αμερικανική αυτή πολιτική απόφαση, δημιούργησε μια πρόσθετη αλαζονεία και αυτοπεποίθηση στα Σκόπια. Ειδικότερα στο σλαβομακεδονικό κατεστημένο. Ταυτόχρονα, υπονόμευσε τις διαπραγματεύσεις μεταξύ Αθηνών και Σκοπίων, μειώνοντας την διάθεση των Σλαβομακεδόνων για λύση.

Θέλω να ελπίζω ότι τώρα ακόμη και οι ΗΠΑ αντιλαμβάνονται ότι η ευθύνη ανήκει ολότελα στην πολιτική των κυβερνήσεων του κ. Γκρουέφσκι. Η Ελλάδα υποχρεώθηκε άθελά της να καταβάλει ένα σοβαρό τίμημα για ένα ζήτημα, στο οποίο ουδεμία ευθύνη είχε. Η λεγόμενη «αλβανική πλατφόρμα» για την ΠΓΔΜ κάνει ξεχωριστή μνεία στην ανάγκη επίλυσης του ζητήματος της ονομασίας. Προτείνει την υιοθέτηση δεσμευτικής διακήρυξης του Κοινοβουλίου των Σκοπίων, προκειμένου να εξαναγκάσει την κυβέρνηση να λύσει το πρόβλημα. Απαιτεί ταυτόχρονα την συμμετοχή των Αλβανών στις συνομιλίες με την Ελλάδα.

Ο λόγος είναι σαφής. Σύμφωνα με το Κείμενο αυτό που φέρει την υπογραφή όλων των Αλβανών πολιτικών αρχηγών της ΠΓΔΜ, η επίλυση του θέματος της ονομασίας θα άρει τα εμπόδια για την ενσωμάτωση της χώρας στο ΝΑΤΟ και για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ. Η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να κινείται με προσοχή. Η σημερινή κρίση στην γειτονική χώρα θα έχει συνέχεια. Εκτιμώ ότι με την πάροδο του χρόνου θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε μια νέα πολιτειακή μορφή που θα επιβληθεί με νέα συνταγματική αναθεώρηση.

Το ερώτημα δεν είναι αν θα γίνει, αλλά πότε θα γίνει. Την κυρία ευθύνη έχουν ο στενός κύκλος του μέχρι πρότινος πρωθυπουργού κ. Γκρουέφσκι, καθώς και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Ιβανώφ που ενεργεί περισσότερο ως πολιτικός προστάτης του κυβερνώντος κόμματος VMRO και λιγότερο ως παράγων ενότητας. Η σύντομη ανακοίνωση του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, με την οποία εκφράζει την λύπη του για τις εξελίξεις στην γειτονική μας χώρα και δηλώνει την μη ανάμειξή μας στις εσωτερικές της υποθέσεις, είναι ορθή και χρήσιμη.

Θα μπορούσαμε ακόμα να προβούμε σε έκκληση προς όλες τις γειτονικές με την ΠΓΔΜ χώρες να κρατήσουν κοινή στάση. Ήτοι, την στήριξη της κυριαρχίας και της εδαφικής της ακεραιότητας, καθώς και την αποφυγή ενεργειών που θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως μονομερείς επεμβάσεις.