Η 19η Μαΐου των Ποντίων – Συνάντηση της Ιστορίας με την Πολιτική

Τα τελευταία 30 χρόνια η πολιτική στην Ελλάδα, συναντιέται έντονα με δύο “δομικές” τάσεις. Της μακράς και της μέσης διάρκειας, πέραν της παραδοσιακής κεντρικότητας του ρόλου της, λόγω του κατακερματισμού των κοινωνικών υποκειμένων. Αυτό είναι αποτέλεσμα των εκτεταμένων αναπαραγόμενων μορφών μικροϊδιοκτητικών σχέσεων παραγωγής και των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών που λαμβάνει ο κοινωνικός αγώνας.

Η τάση της μακράς διάρκειας εγγράφεται στο βάρος της γεωπολιτικής κίνησης στην εξέλιξη του ημι-περιφερειακού ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, μέσα από την πάλη, τις αντιθέσεις. Από την κρατογένεση της ελληνικής παλιγγενεσίας, την εθνική ολοκλήρωση-Μεγάλη Ιδέα, τη δεκαετία του ’40, μέχρι το Κυπριακό, την Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία και την ένταξη-συμμετοχή σε υπερεθνικές περιφερειακές ολοκληρώσεις.

Η πολιτική διαπάλη, η εμφάνιση κάθε 70 περίπου χρόνια βεμπεριανού τύπου χαρισματικών ηγεσιών (Ιωάννης Καποδίστριας, Ελευθέριος Βενιζέλος, Ανδρέας Παπανδρέου), μορφοποιείται στη βάση της κύριας αντίθεσης, της εξάρτησης, όπως εσωτερικεύεται, διαμορφώνοντας πολιτικο-οργανωτικά και θεωρητικά ανταγωνιστικά σχέδια δημοκρατικών-κοινωνικών αλλαγών, διεκδικώντας βαθμούς σχετικής εθνικής αυτονομίας στη διαδικασία διεθνούς ενσωμάτωσης.

Τάση της μέσης διάρκειας

Η τάση της μέσης διάρκειας, είναι ο κόσμος όπως διαμορφώνεται και εξελίσσεται μετά το 1989-1990. Η εποχή της καλούμενης παγκοσμιοποίησης, ενοποίησης και διαφορετικότητας, ομοιομορφίας και ιδιομορφίας, παραδοσιακών υλικών ζητημάτων και νέων μεταϋλιστικών αξιών, ταυτοτικών θεμάτων, κρατοκεντρικής, διακρατικής και πολυκεντρικής πολιτικής θέσμισης, η κίνηση της κοινωνίας πολιτών, η νέα σχέση εθνικού-υπερεθνικού, τοπικού-παγκόσμιου, η χωροχρονική συμπύκνωση, η έκρηξη των παραγωγικών δυνάμεων, οι διαδικασίες συσσώρευσης κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα, θέματα παραγωγής-ανάπτυξης, εργασίας, μετατοπίσεις πληθυσμών, δημογραφικές ανακατατάξεις.

Ιστορικά ζητήματα που έρχονται με βάθος χρονικό, λαμβάνουν τις ιδιαίτερες μορφές και περιεχόμενά τους στη συγκυρία, διαμορφώνοντας στρατηγικές, μέτωπα, ταυτότητες, καταγράφοντας όμως και συλλογικές αυτοκατανοήσεις στις δυναμικά μεταβαλλόμενες συνθήκες. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’80, τόσο στη χώρα μας, όσο και διεθνώς, πρωτοπόροι διανοούμενοι, ενεργοί-δημοκρατικοί πολίτες του κόσμου, ανθρωπιστές, ξεκίνησαν συστηματικούς αγώνες για την αναγνώριση των γενοκτονικών εγκλημάτων του επώδυνου 20ου αιώνα και τις καθιερώσεις ημερών μνήμης.

Ο ελληνικός 20ος αιώνας είχε μια τραγική εμπειρία και ιδιαιτερότητα. Το ελληνικό έθνος υπέστη τόσο το έγκλημα της Γενοκτονίας και του ξεριζωμού, το Ολοκαύτωμα του Ανατολικού Ελληνισμού στην Μικρά Ασία- Ιωνία και στον Πόντο την περίοδο 1914-1923, όσο και τα Ολοκαυτώματα της Κατοχής σε όλη την Ελλάδα την περίοδο 1941-1944. Τόσο τον κεμαλισμό-οθωμανισμό, όσο και τον ναζισμό-φασισμό. Κορυφαίοι Έλληνες σκηνοθέτες όπως ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στον Θίασο και ο Παντελής Βούλγαρης στο Τελευταίο Σημείωμα  αποδίδουν με τρόπο απαράμιλλο αυτήν την ιδιαιτερότητα του ελληνικού 20ου αιώνα.

Καθόλου τυχαία κατά τη γνώμη μου, είναι ο Ανδρέας Παπανδρέου, στην αρχή της νέας εποχής και στην ολοκλήρωση της πολιτικής του διαδρομής, που συνδέεται με την αφετηρία της διεκδίκησης-θεσμοποίησης των ζητημάτων αυτών στην ημερήσια διάταξη. Αφενός με την αναγνώριση από την Ελληνική Βουλή της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και την καθιέρωση της 19ης Μαϊου ως ημέρα μνήμης (ν. 2193/94), αφετέρου με τη διεκδίκηση των οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα (14-11-1995). Θα μείνουμε στην 19η Μαϊου.

Εχθρότητα στο εθνικό φαινόμενο

Η κυρίαρχη πολιτική τάξη της χώρας και η επίσημη διανόηση από τα μέσα της δεκαετίας του ’90 και μετά κινήθηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Υποβάθμισε πολιτικά την 19η Μαϊου, επιχείρησε να αμφισβητήσει την ιστορική βαρύτητα μέσα από έναν επιστημονικοφανή λόγο με πολλαπλές ιδεολογικές κατασκευές, αρνήθηκε τη διεθνοποίησή της. Εν ολίγοις υπονόμευσε το ζήτημα, επιχειρώντας να το αφαιρέσει από την ημερήσια διάταξη.

Η πολυδιάστατη εχθρότητα προς το εθνικό φαινόμενο, μέσα από μία υφιστάμενη σχέση με την παγκοσμιοποίηση, βρίσκεται στον πυρήνα αυτών των προσεγγίσεων. Ήταν κυρίαρχη στην λεγόμενη εκσυγχρονιστική κεντροαριστερά, στην ανανεωτική-ριζοσπαστική κομμουνιστογενή αριστερά, αλλά και στη “φιλελεύθερη” δεξιά. Αυτοκατανοούνταν οι πολιτικο-μορφωτικοί αυτοί χώροι με όρους δυτικής ομοιομορφίας, ιδεολογικο-πολιτικού μεταπρατισμού και όχι της εθνικής-κοινωνικής και πολιτισμικής ιδιομορφίας μέσα στη διεθνική κίνηση.

Κομματικές ηγεσίες, θεσμική-πανεπιστημιακή διανόηση, οργανωμένα κοινωνικά κινήματα την τελευταία 25ετία ήταν ξένα και εχθρικά προς την υπόθεση της 19ης Μαϊου. Έβλεπαν εθνικισμούς, προγράμματα κοινής ιστορίας των βαλκανικών χωρών στη βάση της απόρριψης του εθνοκεντρισμού, της γενονοτολογίας, του ηρωικού προτύπου – δηλαδή του λαϊκού αντιστασιακού παραδείγματος σύμφωνα με τον Νίκο Σβορώνο- μέσα από την υπαγωγή στην “ανεκτική οθωμανική πολυπολιτισμικότητα”, που οδηγούσε στο “Συνωστίζονταν στη Σμύρνη”.

Ο “ελληνοτουρκικός διάλογος”, η διαδικασία των διερευνητικών επαφών, τα Ίμια, η παράδοση Οτζαλάν και η εχθρότητα προς το κουρδικό κίνημα, το Σχέδιο Ανάν, η μη ανάδειξη του δημοκρατικού αδιεξόδου και της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία, είχαν και έχουν μια βαθιά πολιτισμική διάσταση, μια θεωρία για τα πράγματα, που δεν στερούνταν υλικών όρων υποστήριξης από φορείς κρατικούς, διακρατικούς, επιχειρηματικούς ή και από επιχειρησιακές μη κυβερνητικές οργανώσεις κατά τη σχετική κατηγοριοποίηση των ΜΚΟ σύμφωνα με τη σχετική βιβλιογραφία. Μια δυναμική εθνικής, κοινωνικής αλλά και διεθνικής αλλοτρίωσης.

Η σημασία του Ποντιακού

Στο πλαίσιο αυτό η εχθρότητα ειδικότερα προς την 19η Μαϊου, προς το Ποντιακό, το δικαίωμα στη Μνήμη, ήταν ιδιαίτερα έντονη και σταθερή. Ένας βασικός λόγος είναι ότι το Ποντιακό ανατρέπει τον πυρήνα της θεωρητικής κατασκευής του μοντερνισμού για το εθνικό φαινόμενο ως ακατάλληλο ερμηνευτικό σχήμα για τον ιστορικό χώρο-χρόνο του ελληνισμού.

Επιπλέον δε η εχθρότητα προς την 19η Μαϊου αποτελεί μια μορφή ιδεολογικής πρακτικής και απόρριψης εκ μέρους τμημάτων των νέων μικροαστικών στρωμάτων, συνδεδεμένων ποικιλοτρόπως με κρατικούς-ιδεολογικούς μηχανισμούς της πολιτικής κοινωνίας, απέναντι στις μνήμες, τους λαϊκούς συμβολισμούς, τις προσλήψεις της πραγματικότητας τμημάτων των λαϊκών-εργατικών τάξεων. Μια εκδοχή κοινωνικής διαπάλης σε μορφές και περιεχόμενα πολιτικής.

Στη συγκυρία των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης η εχθρότητα προς την 19η Μαϊου κρύφτηκε, δείχνει να έχει ηττηθεί. Η κίνηση των ανθρώπων, η διάχυτη ευαισθητοποίηση, οι από τα κάτω εκφράσεις σε όλη την Ελλάδα, υλικά, δια ζώσης και διαδικτυακά, ήταν πρωτοφανής.

Η 25ετής θεσμική εχθρότητα βέβαια, πριν την εγχώρια ήττα της, παρήγαγε αρνητικές πολιτικές συνέπειες. Το παράδειγμα των Αρμενίων είναι χαρακτηριστικό. Η φετινή 106η επέτειος, από την έναρξη της γενοκτονίας των Αρμενίων από τους Νεότουρκους – που κυριαρχούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και αποτέλεσαν πρόδρομο του κεμαλικού κινήματος – το 1915, υπήρξε ιστορική.

Ιστορία και Πολιτική

Η επίσημη αναγνώρισή της από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, σε συνέχεια της επίσημης αναγνώρισής της από το Κογκρέσο το 2019, είναι αποτέλεσμα του πολυδιάστατου και επίμονου αγώνα του αρμενικού έθνους, αλλά και της διεθνοπολιτικής συγκυρίας. Είναι η δύναμη της Ιστορίας, αλλά και της Πολιτικής, η συνάντησή τους. Η Ελλάδα δεν ήταν παρούσα στα ραντεβού της με την Ιστορία και την Πολιτική, το 2019 και το 2021. Η ευθύνη είναι του “συστήματος χώρα” με χρονικό βάθος μιας 25ετίας.

Η εποχή όμως έχει αλλάξει. Οι επίσημες δηλώσεις της πολιτικής ηγεσίας για την φετινή 19η Μαϊου είχαν τα χαρακτηριστικά – προφανώς της αποδοχής- αλλά και της γραφειοκρατικής έκδοσης ανακοινώσεων για εσωτερική κατανάλωση. Η επίσημη πολιτική είναι πίσω από τις σύγχρονες ανάγκες και δυναμικές. Πρέπει να κάνει ουσιαστικά και συγκεκριμένα βήματα μπρος. Στην κατεύθυνση της διεθνοποίησης και της επιστήμης.

Οι πολιτικές εκπροσωπήσεις, τα κινήματα να θέσουν στους διεθνείς θεσμούς, αλλά και στη διεθνή κοινωνία των πολιτών, το ζήτημα της 19ης Μαϊου. Να υλοποιηθεί η από 25ετίας πρόταση του Μιχάλη Χαραλαμπίδη – διανοούμενου που έδωσε την πολιτική κατεύθυνση στο Ποντιακό ζήτημα με την πρόταση για την καθιέρωση της 19ης Μαϊου το 1990 στο Χαϊδάρι – για την ίδρυση ενός πανεπιστημιακού τμήματος ανθρωπιστικών σπουδών σε διεθνή πρότυπα και με διεπιστημονικές προσεγγίσεις, που θα εξειδικεύεται στη μελέτη, πρόληψη και τιμωρία του εγκλήματος των Γενοκτονιών.

Με έδρα την Χίο. Στην περιοχή της χερσονήσου της Ερυθραίας όπου ανά 100 χρόνια έχουν διαπραχθεί Γενοκτονίες, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Θα μπορούσε να ενταχθεί στο σχεδιασμό και τη χρηματοδότηση του Ταμείου Ανάκαμψης, καθώς προβλέπονται σχετικοί πόροι. Μια πολιτική για την παιδεία, τον πολιτισμό, τον τόπο και την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Μια ανθρωπιστική Ελλάδα.