47 χρόνια από τον θάνατο του Παναγούλη – Η άγνωστη επιστολή της Φαλάτσι

47 χρόνια πέρασαν, όταν την Πρωτομαγιά του 1976 έφυγε από την ζωή ο Αλέκος Παναγούλης, σε εκείνο το τροχαίο στην λεωφόρο Βουλιαγμένης, όταν το αυτοκίνητο εξετράπη της πορείας του και έπεσε σε ένα υπόγειο κατάστημα. «Ο Αλέξανδρος Παναγούλης καταδικάσθηκε σε θάνατο γιατί έψαξε την ελευθερία. Το 1976 πέθανε γιατί έψαξε την αλήθεια και τη βρήκε», έγραφε το σεντόνι που σκέπαζε το φέρετρο, κεντημένο από τα χέρια της μητέρας του που ακούμπησε συντετριμμένη το γυάλινο καπάκι του… Δίπλα της, η φημισμένη Ιταλίδα δημοσιογράφος και σύντροφος του Παναγούλη Οριάνα Φαλάτσι.

Tρία χρόνια μετά η Φαλάτσι εξέδωσε το βιβλίο “Ένας άνδρας”, για τον άνθρωπο-σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα, το οποίο έγινε παγκόσμιο μπεστ σέλλερ. Μάλιστα η αρχική ιδέα για το “Ένας Άνδρας” ήταν να μην το γράψει η ίδια, αλλά ο Παναγούλης, υπό τη μορφής μιας αυτοβιογραφίας. Αυτό έχει ανακαλύψει η δημοσιογράφος Κοντσίτα Ντε Γκρεγκόριο της ιταλικής εφημερίδας La Repubblica, που δημοσίευσε το 2021 μια άγνωστη μέχρι τότε επιστολή της Φαλάτσι προς τον Παναγούλη.

Η επιστολή φέρει ημερομηνία 2 Ιανουαρίου 1976, είναι δακτυλογραφημένη με κόκκινο μελάνι και δεν περιέχει διορθώσεις με στυλό. Η Ιταλίδα δημοσιογράφος προτείνει στον Παναγούλη μια “σκαλέτα”, δηλαδή έναν πρόχειρο κατάλογο των θεμάτων και των κεφαλαίων του σχεδιαζόμενου βιβλίου.

Η δημοσιογράφος της La Repubblica δεν είχε δημοσιεύσει όλες τις υποδείξεις που περιείχε η “σκαλέτα” της Φαλάτσι, αλλά μια σύγκριση με την τελική μορφή με την οποία γνωρίσαμε το “Ένας Άνδρας” δείχνει πως δεν υπάρχουν μεγάλες διαφορές (με άλλα λόγια, η Φαλάτσι ακολούθησε τις δικές της υποδείξεις).

Η επιστολή

Παραθέτουμε την πλήρη μετάφραση της πρώτης σελίδας: «Αγαπητέ Αλέκο, στις σελίδες που ακολουθούν θα βρεις την “σκαλέτα”. Θέλησα να σου ετοιμάσω μια περιληπτική, μόνο σε γενικές γραμμές, ώστε να μην εγκλωβίσω τη σκέψη σου μέσα σε ένα σχήμα με υπερβολικά πολλές λεπτομέρειες. Μια “σκαλέτα” πρέπει να μας χρησιμεύει μόνο για να ξεκαθαρίσουμε τις ιδέες μας, να μας δείξει μια κατεύθυνση, μια πιθανή ανάπτυξη του θέματος, με άλλα λόγια, να φανταστούμε τα θεμέλια του σπιτιού που θέλουμε να χτίσουμε.  Τίποτα περισσότερο. Δεν είναι δυνατόν να προγραμματίσουμε τα πάντα, ιδιαίτερα σε ένα βιβλίο που δεν βρίσκεται στο δικό μου κεφάλι αλλά στο δικό σου. Καθώς θα το δουλεύεις, θα καταλάβεις και από μόνος σου πως αυτή η “σκαλέτα” μπορεί κάλλιστα να αλλάξει ενώ το βιβλίο γράφεται».

»Η αλήθεια είναι πως δεν μπορείς να προβλέψεις τα πάντα καθώς γράφεις ένα βιβλίο. Δεν μπορείς να αποφασίσεις εκ των προτέρων να ακολουθήσεις ένα άκαμπτο σχήμα. Συχνά, μετά τις πρώτες τριάντα σελίδες, το βιβλίο μετατρέπεται σε ανεξάρτητο πλάσμα. Γίνεται κάτι το ζωντανό, όπου οι ήρωες αποκτούν δική τους ζωή, ώστε να αποφασίζουν εκείνοι πού θέλουν και πώς θέλουν να πάνε. Ο συγγραφέας πρέπει να υπακούσει σε αυτούς και όχι το αντίθετο. Γι΄ αυτό το λόγο δεν αγαπώ τις “σκαλέτες”».

Στη συνέχεια της επιστολής η Φαλάτσι επιμένει στο πόσο σημαντικό είναι αυτό το προκαταρκτικό σχέδιο του βιβλίο, ώστε να μπορεί να ξεκινήσει η γραφή “το ταξίδι της” και να έχει την ευχέρεια “να το ξεχάσει” καθ΄ οδόν. Στην τελική της σημείωση προς τον Παναγούλη υπογραμμίζει πόσο σημαντικός είναι ο διάλογος «που δίνει ανάσα, μεγάλη ανάσα»…