Από τον “διάλογο κουφών” στο “κυνήγι μαγισσών”;

Αλλεπάλληλες και αλληλοτροφοδοτούμενες κρίσεις (ενεργειακή, κλιματική, υγειονομική, οικονομική, κοινωνική, μεταναστευτική) έχουν εκδηλωθεί με “καταλύτη” τον πόλεμο στην Ουκρανία και το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού “Showdown”. Έχει, όμως, ανοίξει και μια ακόμα πληγή των σύγχρονων κοινωνιών: Παρατηρείται ραγδαία έκπτωση του ειλικρινούς διαλόγου ως ανθρώπινης «ζωτικής ανάγκης» και ως «μια ειρηνική προστριβή, συμφωνημένα πλαισιωμένη, περιορισμένη από μερικούς θετούς κανόνες, καθώς μια αθλοπαιδιά» (Άγγελος Τερζάκης).

Παρακολουθεί κανείς τους λεκτικούς διαξιφισμούς μεταξύ “αντιφρονούντων”, αρχής γενομένης από τον καταστροφικό και άδικο πόλεμο στην Ουκρανία και την συντελούμενη διάβρωση της παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας της Δύσης, μέχρι την τελευταία κομματική “αντιπαράθεση” στην Ελληνική Βουλή για την ακρίβεια και βέβαια τα τηλεοπτικά “παράθυρα”. Και δεν μπορεί παρά να αισθάνεται θλίψη για τον φανατισμό, την μανιχαϊστική εριστικότητα, την ολέθρια “ρητορική” της απόλυτης νίκης και του αποκλειστικού δίκαιου.

Μαζί με αυτά τα φαινόμενα, όμως, βλέπουμε και την άνοδο του αυταρχισμού, τη σταδιακή υποβάθμιση των δημοκρατικών θεσμών, την “αίσθηση ανημποριάς” της πλειονότητας, τον άκρατο μοραλισμό του “αυτοκαθαρμού” και την όζουσα πολιτική ορθότητα, τις ασυναρτησίες των περίφημων “Wokeness”, “Cancel Culture” και “Gender”, την αποθέωση της προπαγάνδας και της χειραγώγησης, τον οπαδικό και ιδεολογικό εγκλωβισμό, τη μικρόνοια του “μαύρου-άσπρου” ή των “δύο μέτρων και δύο σταθμών”. Κι όλα αυτά συνθέτουν τον “διάλογο κουφών”, αυτόν που ουσιαστικά ακυρώνει την ίδια τη δημοκρατία.

Όμως, στη συγκεκριμένη περίπτωση των αλληλοτροφοδοτούμενων κρίσεων που διάγουμε, είναι κάτι πολύ πιο επικίνδυνο, που δικαιώνει τον Γάλλο φιλόσοφο Ζαν-Κλωντ Μισεά, ο οποίος θεωρεί ότι «η αρχαία κουλτούρα του διαλόγου είναι πλέον έτοιμη να δώσει οριστικά τη θέση της στον εκφοβισμό και στο κυνήγι μαγισσών». Μια εξέλιξη που προφανώς σηματοδοτεί όχι μόνο την ήδη παρατηρούμενη διάρρηξη του κοινωνικού ιστού σε πολλές χώρες, ιδιαίτερα στις δυτικές, αλλά και αυτήν ακόμα την κοινωνική σύγκρουση.

Σε τέτοιες περιπτώσεις, για όσους παραμένουν ακόμα νηφάλιοι και πέρα από οπαδισμούς, αξία έχει η σοφή συμβουλή του Ευάγγελου Παπανούτσου: «Τέχνη χρειάζεται για να κάνει κανείς επιδέξια και ευχάριστα ένα διάλογο. Τέχνη επίσης για να τον σταματάει εγκαίρως, όταν γίνεται άγονος και εριστικός. Ο καλός συζητητής κατέχει και τις δύο». Δυστυχώς, ο «επιδέξιος και ευχάριστος διάλογος» με προσδοκώμενα θετικά αποτελέσματα, ακόμα και ως αντιπαράθεση, είναι σήμερα όντως σπάνιος έως και ακατόρθωτος. Και τα παραδείγματα άφθονα σε όλες τις σοβούσες κρίσεις που μόνο αισιοδοξία δεν εκπέμπουν.