Δέκα λογικές πλάνες ή ο δεκάλογος της βλακείας

Η ανάπτυξη της λογικής και ενός μαθηματικού τρόπου θεώρησης του αντικειμένου της συνείδησης μας βοηθεί να αναλύουμε πληροφορίες, να εντοπίζουμε πλάνες, και να οικοδομούμε ισχυρά επιχειρήματα, οδηγώντας σε καλύτερη επίλυση προβλημάτων και πιο τεκμηριωμένες επιλογές σε διάφορες πτυχές της ζωής.

Στο βιβλίο μου “Εισαγωγή στα Καθαρά και στα Εφαρμοσμένα Μαθηματικά και στην Επιστημολογία”, προτάσσω μια συστηματική μελέτη της μαθηματικής λογικής και της μαθηματικής φιλοσοφίας, πριν καταπιαστώ στη συνέχεια με τη μαθηματική ανάλυση, προκειμένου να εξηγήσω τη σημασία των μαθηματικών ως τρόπου σκέψης και παρουσίας του ανθρώπου στον κόσμο. Τα μαθηματικά συνδέονται στενά με την επιστημολογία (τη θεωρία της ορθής κατασκευής θεωριών και της πρόσβασης στη γνώση), και ένα καλό υπόβαθρο στα μαθηματικά και στη λογική σώζει από ολισθήματα σκέψης.

Οι δέκα βασικές λογικές πλάνες, που κάνουν κάποιον να φαίνεται βλάκας, είναι οι ακόλουθες:

1. Ad hominem (κατά του ανθρώπου)

Ένας “ad hominem” ισχυρισμός είναι μια προσωπική επίθεση εναντίον κάποιου που διατυπώνει ένα επιχείρημα, αντί να αντιμετωπίζεται το ίδιο το επιχείρημα με λογικά επιχειρήματα. Αντί να αντικρούσει το επιχείρημα ενός ατόμου, κάποιος που χρησιμοποιεί το “ad hominem” θα επιτεθεί στο άτομο, προσπαθώντας να μειώσει την αξιοπιστία του ή να το κάνει να φαίνεται αναξιόπιστο. Αυτό μπορεί να γίνει με προσβολές, αμφισβήτηση κινήτρων, και συσχέτιση με άλλους (σύνδεση του ατόμου με μια αρνητικά φορτισμένη ομάδα ή άτομο).

2. Secundum quid (κατά ορισμένο τρόπο)

Το σφάλμα του “secundum quid” (γνωστό και ως “σφάλμα του γενικού στο ειδικό”) συμβαίνει όταν μια γενική δήλωση ή κανόνας χρησιμοποιείται εσφαλμένα σε μια συγκεκριμένη περίπτωση η οποία έχει εξαιρέσεις ή περιορισμούς.

3. Ad verecundiam (προσφυγή στην αυθεντία)

αναφέρεται σε μια λογική πλάνη κατά την οποία ένα επιχείρημα στηρίζεται στην εξουσία ή το κύρος ενός ατόμου ή μιας πηγής, αντί για την παροχή αποδεικτικών στοιχείων ή λογικών επιχειρημάτων, δηλαδή αυτή η πλάνη συμβαίνει όταν κάποιος προσπαθεί να πείσει για κάτι, επικαλούμενος τη γνώμη ενός ειδικού ή διάσημου προσώπου, χωρίς να παρέχει πραγματικά στοιχεία ή συγκεκριμένους συλλογισμούς για το θέμα. Αντί κάποιος να αποδείξει έναν ισχυρισμό, επικαλείται τα προσόντα, ή το status, κάποιου που υποστηρίζει αυτόν τον ισχυρισμό.

4.Λογική πλάνη: Ad ignorantiam (προσφυγή στην άγνοια)

Αναφέρεται σε μια λογική πλάνη κατά την οποία, αν δεν μπορεί να αποδειχθεί ότι ένα επιχείρημα είναι ψευδές, τότε πρέπει να είναι αληθές, δηλαδή η έλλειψη απόδειξης εναντίον ενός ισχυρισμού χρησιμοποιείται ως απόδειξη αυτού του ισχυρισμού. Ένα γνωστό παράδειγμα είναι ο ισχυρισμός ότι υπάρχει το μυθικό πλάσμα Μονόκερως, επειδή δεν μπορεί να αποδειχθεί ότι δεν υπάρχει. Αυτή η πλάνη εσφαλμένα μεταθέτει το βάρος της απόδειξης, σαν κάποιος να λέγει απλώς “αποδείξτε εσείς ότι αυτό που ισχυρίζομαι είναι ψευδές”.

5. Ad populum (προσφυγή στον λαό)

Αναφέρεται σε μια πλάνη που υποστηρίζει ότι μια ιδέα είναι ορθή επειδή πολλοί άνθρωποι την πιστεύουν, δηλαδή κάποιος προσπαθεί να πείσει κάποιον για την αλήθεια ή την αξία μιας ιδέας ή μιας επιλογής, βασιζόμενος στην ευρεία αποδοχή της από τον κόσμο, αντί να χρησιμοποιεί λογικά επιχειρήματα ή αποδείξεις.

6. Ad baculum (προσφυγή στη ράβδο)

Aναφέρεται σε μια λογική πλάνη κατά την οποία κάποιος χρησιμοποιεί απειλές ή εξαναγκασμό για να υποστηρίξει ένα επιχείρημα, αντί για λογικά επιχειρήματα. Σύμφωνα με αυτή την ψευδο-λογική, επειδή δεν μπορούμε να διαψεύσουμε το επιχείρημά σας, θα σας τιμωρήσουμε επειδή το υποστηρίζετε.

7. Κυκλική συλλογιστική

Λογική πλάνη κατά την οποία η απόδειξη του συμπεράσματος βασίζεται στο ίδιο το συμπέρασμα ή σε μια προϋπόθεση που είναι ισοδύναμη με αυτό. Σύμφωνα με αυτή την ψευδο-λογική, λ.χ., “εμείς (οι όποιοι εμείς) είμαστε εξυπνότεροι από εκείνους, εκείνους τους οπισθοδρομικούς ανθρώπους, το οποίο σημαίνει ότι εμείς κατανοούμε περισσότερα, και, επειδή κατανοούμε περισσότερα, κάνουμε λιγότερα σφάλματα, το οποίο αποδεικνύει ότι είμαστε εξυπνότεροι από εκείνους”. Στα μαθηματικά, γνωρίζουμε ότι το να αποδείξουμε ότι μια πρόταση Α συνεπάγεται μια πρόταση Β, η οποία συνεπάγεται μια πρόταση Γ, η οποία συνεπάγεται την πρόταση Α, δεν σημαίνει από μόνο του ότι οποιαδήποτε από αυτές τις προτάσεις αληθεύει, αλλά σημαίνει μόνο ότι αυτές οι προτάσεις είναι λογικώς ισοδύναμες μεταξύ τους.

8. Αμφισημία (ή υπεκφυγή)

Αναφέρεται στη χρήση ασαφών ή διφορούμενων εκφράσεων με σκοπό να αποφευχθεί η σαφής απάντηση σε μια ερώτηση ή να παραπλανηθεί ο συνομιλητής ή το ακροατήριο. Για παράδειγμα, πολιτικοί χρησιμοποιούν αυτή τη μορφή επικοινωνίας για να διεγείρουν συγκεκριμένα στοιχεία του θυμικού της μάζας.

9.Post hoc, ergo propter hoc (μετά από αυτό, συνεπώς εξαιτίας αυτού)

Πρόκειται για μια λογική πλάνη που υποθέτει ότι, επειδή ένα γεγονός συνέβη μετά από ένα άλλο, το πρώτο γεγονός πρέπει να προκάλεσε το δεύτερο, δηλαδή η χρονική διαδοχή δύο γεγονότων θεωρείται απόδειξη αιτιώδους σχέσης. Ένα γνωστό παράδειγμα αυτής της λογικής πλάνης είναι το εξής: “Έβγαλα τον σκύλο βόλτα, και μετά έβρεξε. Συνεπώς, η βόλτα με τον σκύλο προκάλεσε τη βροχή”. Επιπλέον, στα μαθηματικά, γνωρίζουμε ότι η συσχέτιση (correlation) δεν συνεπάγεται αιτιότητα (causality).

10. Σύγχυση μεταξύ του συμπεράσματος και των προκείμενων προτάσεων

Αυτό το σφάλμα συμβαίνει όταν, σε μια εξαρτημένη απόφανση (αν Α τότε Β), νομίζουμε ότι, επειδή το συμπέρασμα (δηλαδή το τμήμα “τότε Β”) αληθεύει, πρέπει να αληθεύει και το σύνολο των προκείμενων προτάσεων (το τμήμα “αν Α”). Ένα γνωστό παράδειγμα αυτής της λογικής πλάνης είναι το εξής: “Αν βρέχει, τότε το έδαφος είναι υγρό. Το έδαφος είναι υγρό. Συνεπώς, βρέχει”.