Εδώ είναι Βαλκάνια δεν είναι παίξε γέλασε

Η πρόσφατη απέλαση των Ρώσων διπλωμάτων μόνο σαν κεραυνός εν αιθρία δεν έπεσε. Συνδυαστικά με τη συμφωνία των Πρεσπών, αλλά και τις συνομιλίες με την Αλβανία, εντάσσεται σε μια νέα πραγματικότητα. Στην πλήρη ευθυγράμμιση της Ελλάδος με τη δυτική πολιτική στα Βαλκάνια. Τούτο έγινε εμφανές στην πρόσκληση της χώρας μας, για πρώτη φορά, στη σύνοδο ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων.

Ο σκεπτικισμός δεν αφορά την, καθ’ όλα ορθολογική, επιλογή σύγκλησης με τον ατλαντικό παράγοντα. Το πρόβλημα έγκειται επί της ίδιας της στρατηγικής για τα Δυτικά Βαλκάνια. Σε γενικές γραμμές αυτή η στρατηγική συνίσταται στη βεβιασμένη ένταξη σειράς κρατών στους δυτικούς θεσμούς, κατά βάση στο ΝΑΤΟ και ακολούθως στην ΕΕ. Θεωρητικά, η θεσμική ομπρέλα και η εισροή κεφαλαίου θα διασφαλίσουν τα υπάρχοντα σύνορα, εξοβελίζοντας την ρωσική και τουρκική επιρροή. Όμως, αυτή η στρατηγική είναι, στην καλύτερη περίπτωση, ημιτελής.

Εδώ είναι Βαλκάνια, η ανοχή και οι παραχωρήσεις συνήθως εκλαμβάνονται ως ενδείξεις αδυναμίας-απροθυμίας. Επίσης, υφίστανται μια σειρά από ζητήματα, τα οποία δεν θα αυτορυθμιστούν από κανένα φιλελεύθερο «αόρατο χέρι». Ενδεικτικά, ο αλβανικός εθνικισμός, ο μακεδονισμός των Σκοπίων, και το βοσνιακό υβρίδιο.

Ο μεν πρώτος, από τη μία διαθέτει υπαρξιακή βάση, ελέω της υφιστάμενης γλωσσικής διαφοροποίησης. Από την άλλη εδράζεται σε ένα εθνικό αφήγημα, το οποίο κινείται στα όρια του ψευδεπίγραφου με έντονα στοιχεία ιστορικής διαστρέβλωσης και αντιφάσεων. Ακόμη το αλβανικό κράτος συνορεύει, στα βόρεια (Κόσοβο) και στα ανατολικά (ΠΓΔΜ) με περιοχές όπου επικρατεί δημογραφικά το αλβανικό στοιχείο.

Προφανώς, αυτή η πραγματικότητα γεννά την επιθυμία για συνένωση όλων αυτών των αλβανικών πληθυσμών υπό κοινή σκέπη. Όσον αναφορά την ΠΓΔΜ πρόκειται για ένα κρατικό μόρφωμα, η ύπαρξη του οποίου βασίζεται στο επίπλαστο και κατασκευασμένο ιδεολόγημα του μακεδονισμού. Ο μακεδονισμός από τη μία αποκόπτει την σλαβική πλειοψηφία από το βουλγαρικό της υπόβαθρο και από την άλλη συντηρεί την, πανσλαβικής απόχρωσης, επιθυμία για την μία και αδιαίρετο Μακεδονία.

Προβληματικά μορφώματα

Η συμφωνία των Πρεσπών, καθότι νομιμοποιεί τον μακεδονισμό, δύναται να προκαλέσει ποικίλες επιπλοκές, σημειολογικές, οικονομικές και πολιτικές. Επιπλέον, η ύπαρξη της ευμεγέθους αλβανικής μειονότητας, η οποία δεν ασπάζεται καμία μακεδονικότητα, περιπλέκει περαιτέρω την κατάσταση.

Στην περίπτωση της Βοσνίας έχουμε την υποχρεωτική συμβίωση δυόμιση (Βόσνιοι, Κροάτες και Σέρβοι) ομόσπονδων κοινοτήτων-εθνοτήτων υπό ένα προβληματικό μόρφωμα. Σημειωτέον ότι, πριν από ούτε 30 χρόνια, οι εν λόγω εθνότητες αναλώθηκαν σε εκατέρωθεν σφαγές με γενοκτονικό παρανομαστή.

Οι παραπάνω περιπτώσεις καταδεικνύουν την περιπλοκότητα και τις παγίδες της περιοχής. Οποιαδήποτε βαλκανική στρατηγική απαιτεί την διεξοδική ανάλυση και εμπέδωση των βαθύτερων αιτιών των διαφόρων συγκρούσεων και εχθροτήτων. Τούτο απαιτεί, επί της αρχής, εθελουσία βουτιά στην ιστορία της περιοχής. Πέρα από επαρκή κατανόηση της ιστορίας απαιτείται συσχετισμός της με τις κακοτοπιές του παρόντος. Στα Βαλκάνια ο ήρωας της μιας εθνότητας είναι ο δαίμονας της άλλης.

Επίσης τα σύνορα της περιοχής διαμορφώθηκαν δια της βίας. Όλοι νιώθουν αδικημένοι και όλοι προσπαθούν να προσεταιριστούν τον ισχυρό. Οι ισχυροί απ την άλλη αντιλαμβάνονται μια μονόπλευρη πραγματικότητα. Οι Γερμανοί νέες αγορές και οι Αμερικανοί την θεσμική-πολιτική-στρατιωτική ομπρέλα του ΝΑΤΟ.

Το σημείο εκκίνησης

Δυστυχώς, τίποτε απ’ τα δύο δεν συνιστά επαρκή συνθήκη για βιώσιμη σταθερότητα. Ίσως κάποιες συγκρούσεις να αναβληθούν για το μέλλον. Όμως, οι γενεσιουργές αιτίες των διαφόρων εχθροτήτων-ανταγωνισμών θα συνεχίσουν να υφίστανται. Η ειρήνευση και η σταθερότητα στη Βαλκανική απαιτεί διαφορετικό σημείο εκκίνησης. Ένα σημείο εκκίνησης βαλκανικό. Η ένταξη στο ΝΑΤΟ και οποιονδήποτε άλλο δυτικό θεσμό θα πρέπει να ακολουθήσει, ή έστω να συνδυαστεί, αλλά όχι να προηγηθεί μίας ενδοβαλκανικής συνεννόησης.

Οι παλαιές βαλκανικές δυνάμεις, αρχικά η Ελλάδα και η Βουλγαρία και μελλοντικά ίσως και η Σερβία, με αμερικανική «ενθάρρυνση», οφείλουν να κινηθούν προς τη συνδιαμόρφωση ενός βιώσιμου πλαισίου για το μέλλον. Ενός πλαισίου, το οποίο θα κοιτάξει κατάματα τους δαίμονες του παρελθόντος και θα καθιερώσει μία κοινά αποδεκτή ανάγνωση της ιστορίας.

Ο κεντρικός στόχος δεν μπορεί παρά να είναι ένας, η εμπέδωση της βαλκανικότητας. Μιας βαλκανικότητας, η οποία εκκινεί από το γεγονός ότι τα βαλκανικά έθνη αποτελούν επί αιώνες βορά σε ξένα συμφέροντα και από την ανάμνηση μισής χιλιετίας υποταγής και περιθωριοποίησης. Ευτυχώς υπάρχει ήδη ένα κοινό σημείο αναφοράς, η γεωγραφία. Οι Βαλκάνιοι αντιλαμβάνονται ότι αποτελούν τη γέφυρα-σύνορο μεταξύ δυτικής Ευρώπης, ανατολικής και Μέσης Ανατολής. Αυτή η, γεωπολιτική, διαπίστωση οφείλει να καταστεί σημείο εκκίνησης και αναφοράς της νέας βαλκανικότητας.

Οποιοσδήποτε επιθυμεί να κερδίσει τους Βαλκάνιους πρέπει πρώτα να τους αφουγκραστεί. Ως εκ τούτου, χρειάζεται να σταθεί με σεβασμό και συγκατάβαση απέναντι σε ευαισθησίες και προκαταλήψεις. Καθότι αυτές, αν και συχνά αντικρουόμενες μεταξύ τους, είναι πηγαίες για τα εκάστοτε εθνικά αφηγήματα. Τέλος, ας θυμόμαστε ότι ο τρόπος ανάγνωσης της ιστορίας και των «κανόνων» των διεθνών σχέσεων δεν δύναται να είναι παγκοσμίως ενιαίος.

Εν κατακλείδι η ικανότητα διάκρισης του εξωγενούς-ψευδεπίγραφου από το ενδογενές-αυθεντικό αποτελεί το κλειδί της κατανόησης της Χερσονήσου του Αίμου.